3511 Dictee vrijdag 27-10-2023 (4) – dictee BeNeDictee 2023 Diest René

Dictee – dictees [3511]

BeNeDictee 2023 Diest René

De 76 vette en genummerde woorden of woordgroepen moesten worden ingevuld.

Leve de menopauze! (auteur: René Dijkgraaf)

1. De navolgende ¹ diepdoordachte tekst is niet in het ² Malayalam of ³ Guadeloups [land is Guadeloupe, inwoner Guadelouper] geschreven en het aantal gehanteerde ⁴ tenuisjes [niet verstaan, wel bekend: tenuis = stemloze plofklank p, t, k – mv. tenues] is normaal, maar uw schrijver lijdt ook weer niet aan ⁵ dysorthografie [stoornis in leren spellen]. Dat zult u merken wanneer we ⁶ zonder beiden [= talmen!] beginnen aan dit ⁷ hendiadysloze [stijlfiguur – zandige heide] verhaal, dat gelukkig niets weg heeft van het oude ⁸ samizdatdrukwerk [clandestiene uitgeverijen vroegere Oostbloklanden] of van moderne
⁹ epubjes [epub is elektronisch boek in EPUB-formaat].

2. Middelbare moeders ondersteunen hun kinderen vaak krachtig, ook als die allang volwassen zijn. Ze doen dat van ¹⁰ Dan tot Berseba [Bijbel: het gehele land door], waarbij ze niet alleen op ¹¹ jas en nel [het allervoornaamste dat je nodig hebt – kaartspel – jas = troefboer en nel = troef negen] letten. Het gaat bijvoorbeeld om hulp bij studie, bij financiële problemen of bij het verluieren van kleinkinderen. Deze hulpvaardigheid geeft wederzijds plezier, nochtans is er ook een minder in het oog springend, maar belangrijk gevolg: het nageslacht krijgt extra tijd en energie om meer kinderen te krijgen. Grootmoeders inspanningen helpen daardoor de menselijke soort in stand te houden, zodat haar steun ook van evolutionaire betekenis is. Dat ziet er op het eerste gezicht wat ¹² jujuachtig [dzjoe-dzjoe – rituele magie
West-Afrika – ju-ju spelen is paardje spelen], uit, want als ze gewoon zélf nog wat kinderen zou krijgen, lijkt dit doel eenvoudiger bereikt te kunnen worden.

3. Oma voert dit werk voor het grootste deel uit tijdens haar menopauze. Dat is goedbeschouwd een vreemde fase, want andere dieren die zich niet meer voortplanten, overlijden korte tijd later. Dat geldt ook voor ¹³ aytkanti's [lederschildpad], ¹⁴ quelea's [vogel savannen Afrika] en ¹⁵ sabaku's [SR – kleine reiger]. Mensenvrouwtjes leven echter nog vijfendertig jaar onvruchtbaar door. In evolutionair opzicht moet dit betekenen dat bomma's menopauze, met ondersteuning van kinderen en kleinkinderen, uiteindelijk méér nageslacht oplevert dan als ze gewoon was doorgegaan met het krijgen van eigen kinderen. Deze ¹⁶ mise au point [kwestie zuiver stellen – vgl. mise-en-scène, maar metteur en scène] wordt de grootmoederhypothese genoemd. Hij is niet zo fundamenteel als de wetten van ¹⁷ Kepler, maar toch interessant.

4. Dit hoeft u niet via uw ¹⁸ settopbox [decoder tv, opzetkast] te controleren en u heeft er ook geen ¹⁹ hellmanngetallen [maat strengheid winters] bij nodig: uw ²⁰ secunda Petri [verstand, = altera pars Petri] is voldoende. Overtuigend ²¹ evolutionairbiologisch [volgens de evolutionaire biologie] en antropologisch onderzoek geeft de volgende verklaring: de belasting en de risico's van zwangerschap en bevalling worden met het vorderen van de jaren groter, ook al worden er nóg zoveel ²² dhuhr [= dohr, islamitisch gebed kort na het middaguur] gebeden. Ernstige zwangerschapsproblemen als het
²³ Hellp-syndroom [bij zwangerschap: gedeeltelijk letterwoord, van Engels Hemolysis [bloedafbraak], Elevated Liver enzymes [leverfunctiestoornissen], Low Platelets [afbraak van bloedplaatjes – afbraak bloedcellen en gestoorde leverfunctie] en
²⁴ bekkenveneninsufficiëntie [vene = vena, ader, mv. venen of venae] treden dan vaker op, evenals ziekten van het kind, zoals
²⁵ cheilognathopalatoschisis [lip-, kaak- en gehemeltespleet] of
²⁶ darmintussusceptie [wederzijdse doordringing]. Ook ²⁷ fausses couches [miskraam] worden vaker gezien. Vanaf een zekere leeftijd wordt de menselijke ²⁸ genenpool daarom efficiënter onderhouden door de levens van kinderen en kleinkinderen te vergemakkelijken.
²⁹ Nonouders [nu of nooit!] kunnen hun

³⁰ torschlusspanik [vrouwen rond de veertig, angst voor geen kinderen meer] dus het beste negeren, want een
³¹ niet-opengebleven deur kan in de menopauze juist positieve gevolgen hebben. Daarom: ³² hoedt u zich voor late voortplanting,
³³ wijd u liever aan het menselijk gen, dan mag u van mij een
³⁴ uraeus dragen!

5. Je kunt natuurlijk roepen 'ja, ³⁵ dikke Harry! [bekijk het maar] hoe zit het dan met het ³⁶ opa- en echtgenoot-zijn [vgl. mens-zijn, etc.]? Nou, opa's helpen óók bij het ondersteunen van kinderen en kleinkinderen, maar zelf kunnen ze zich, mede door hun ³⁷ seksdrive, ook nog tot op hoge leeftijd bijna-risicoloos voortplanten. Soms voelen ze zich daardoor echt een soort ³⁸ dertienavondkoning [na loterij koning op driekoningenavond]. We hoeven dus géén grootvaderhypothese te definiëren, want ondersteuning van het nageslacht geeft bompa hooguit een miniem evolutionair voordeel ten opzichte van het bezwangeren van jongere vrouwen. (Dat oma af en toe door hem
³⁹ verbeurt [ww. verbeurten, aflossen] wordt bij het koken van een
⁴⁰ abalonenschotel [zeeoor], ⁴¹ chimichurri [absoluut niet verstaan – saus bij gegrild vlees Zuid-Amerika] of desnoods voor een ritje naar de ⁴² trùk'i pan [rijdende snackbar] heeft misschien enig effect, maar gezien haar grotere ervaring en kunde heeft dat hooguit marginale invloed.)

6. Zelf werken Marjan en ik ⁴³ in real time [GB] ook hard aan de menselijke evolutie, door op onze kleindochters te passen. Los van het genetische nut hiervan, blijkt het vele malen leuker te zijn dan ik ooit verwachtte. We moeten zelfs oppassen dat we ze niet ⁴⁴ kweesten [vetmesten, ook: nachtvrijen] ... Dit ondanks het gehuil en de volgepoepte luiers in de eerste weken na de geboorte. 'Kom maar terug als je zelf je ⁴⁵ dinkytoyautootje kunt repareren en als je weet wat een ⁴⁶ cinchplug [tulpstekker] is, of een ⁴⁷ torxset [torxbout heeft zespuntige ster als gat in de kop], dacht ik toen. Maar het idee dat ik voor het verzorgen van mijn kleindochters minimaal driemaal daags het ⁴⁸ angelus [gebed, keer bidden] of de ⁴⁹ goddelijke wet [decaloog, tien geboden] nodig zou hebben, vervaagde snel. ⁵⁰Addenoi! [attenoje, ottenoje, ottelenojeheine, addenom – uitroep verbazing, verontrusting] Als ze één keer vanuit hun ⁵¹ maxicosi [kinderstoel in auto] naar je lachen, ben je verkocht.

7. En het wordt doorlopend leuker, vooral als ze met mooie opmerkingen komen en met onverwachte theorieën, zoals 'je neus zou eigenlijk afzetbaar moeten zijn, dan kun je hem opzetten als iets lekker ruikt, en op de wc kan hij weer af'. En vanaf de ⁵² bedstederand [n/s] komen ze soms met bijna-filosofische vragen en opmerkingen: 'dus er zijn mensen die niet weten wat ik denk?' Of 'wat handig dat we onze schaduw kunnen zien, dan weten we precies waar we zijn!' Ze stellen ook ongegeneerd dingen aan de orde die hun opvallen, zoals 'opa wordt oud, want vroeger werd hij nooit boos!' En ons achterterras heet sinds kort 'de kletsplaats', dus we weten waar we staan ... Kleuters leren ontzettend snel. Het zou me bijvoorbeeld niet verbazen als ze het verschil tussen ⁵³ gris en grain de lin [kleur resp. vlasbloem] al kennen. Of als ze me gaan uitleggen wat ⁵⁴ polyfyllie [groter aantal bladeren in een bladkrans] betekent, of wat een ⁵⁵ kufiyyah [kaffiya, keffiyeh, andere uitspraak] is. Wij genieten ook zeer van hun steeds slimmer wordende strategieën: 'je bent bijna te laat voor school, doe eens gauw je schoenen aan!' 'Wil jij het doen, opa?' 'Nee, je moet het zélf leren.' 'Maar door te kijken leer ik het ook!' Of deze: 'heb je de wc-deur dichtgedaan?' 'Ja.' Deed je het licht uit?' 'Ja.' 'Mag je jokken tegen opa?' 'Ja.' Door kleinkinderen word je je ervan bewust hoe oud je bent, maar ook dat je daarvan zeer kunt genieten: de zon gaat onder, maar laten we vooral de kleurenpracht zien waarmee dat gepaard gaat! Soms ga ik er bijna een ⁵⁶ souterliedeken [berijmde psalm om te zingen] door zingen, hoewel ik dan rijp zou zijn om een ⁵⁷ ggz-achtige [geestelijke gezondheidszorg – maar: GGD, GG en GD] instelling te bezoeken ...

8. Zoals ik hierboven besprak, is de ⁵⁸ homo-sapiensgrootmoeder [moderne mens] van alle ⁵⁹ Hominidae [maar: hominiden – mensachtigen] de beste genenverspreider, wáár op de ⁶⁰ mappemonde [wereldkaart] je ook kijkt. Daarom blijf ik Marjan zo lang mogelijk helpen bij haar belangwekkende werk. Intussen hecht ik er ook aan om mijn kleinkinderen op een speelse manier te leren omgaan met het verschil tussen feiten en meningen. En naast ⁶¹ poppenkast spelen doe ik natuurkundige proefjes en kijk ik met ze naar de planeten. Dat vind ik belangrijker dan het spelen van ⁶² parkour [sport, freerunnen] of van ⁶³ aaisykjen [kievi(e)tseieren zoeken, Friesland]. Dat laatste is trouwens allang verboden, en het draagt ook niet bij aan hun begrip van de wereld. Kennisverwerving vind ik essentieel, want stiekem hoop ik dat ze later kosmoloog of fysicus worden en geen
⁶⁴ bakszeuntje [jongste matroos]. Ze mogen natuurlijk ook schrijvers worden die de wereld blijvend veranderen met prachtige filosofische boeken. Eigenlijk heb ik stiekem een beetje ⁶⁵ fylenambitie [fyle = stam + n] ... Ik maak al vorderingen!

9. Sorry, ik kan het niet laten: mijn kleindochters kunnen de ⁶⁶ wet van Goodhart [centrale bank, sturen op één variabele] nog net niet uitleggen, maar ze kennen wel de overeenkomst tussen ⁶⁷ Jantje Beton [grotestadskind], ⁶⁸ Jantje Contantje [vgl. jan-contant en handje contantje] en ⁶⁹ Jantje Stapnetjes! [neemt kleine voorzichtige stappen] De oudste beseft ook het belang van grootmoeders. Dat bleek onlangs, toen we op een mooie avond, gezeten op onze met ⁷⁰ charpie [pluksel – sharpie = zeilboot] gevulde en met ⁷¹ fil d'Écosse [glansgaren] dichtgestikte kussentjes, in een lekker ⁷² Z.t.O.-windje [zuid ten oosten] sterrenkeken [eigenlijk alleen onbepaalde wijs --- > sterren keken] in de tuin.

10. De aarde stond die dag toevallig in haar ⁷³ aphelium [in zijn baan verst van de zon – vgl. perihelium] en ik bedacht dat de zon gemiddeld altijd op één ⁷⁴ AE [astronomische eenheid] afstand staat. Dat vond mijn kleinkind interessant, evenals het feit dat er – zuidelijke – sterconfiguraties bestaan die we vanuit Nederland niet kunnen zien. De ⁷⁵ ecliptica [zonneweg] bleef uiteraard buiten beeld. Het gesprek nam een wat filosofische wending.

11. ⁷⁶ Ichtyosaurussen [vishagedis] leefden heel, heel lang geleden, toen er nog geen mensen bestonden', debiteerde ik. Waarop ze vroeg: "Zelfs geen oma's?" Dat antwoord trof me. Tijdens de eropvolgende stilte genoten we van steeds meer sterren en ik besefte dat ons gesprek meer was dan louter pedagogie. We vierden het wonder van ons leven in dit minieme uithoekje van het oneindige heelal, waarin grootmoeders essentiële taken vervullen.