3025 Dictee dinsdag 22-11-2022 (1) – dictee Dictee van de dag (765)

Dictee – dictees [3025]

Vragen en opmerkingen: leentfaarrein@gmail.com

Oefendictee OUD 092, geheel herzien naar situatie 2022

Dictee van de dag (765)

Luister en huiver! Het ultieme chemiedictee (zoek binnen artikelen op 'chemie')

1. Abiëtinezuur is een kleurloze vaste stof, een bestanddeel van colofonium, waaruit het door distillatie (destillatie) wordt verkregen, gebruikt in lak en zeep, chemisch een tweevoudig onverzadigd, tricyclisch carbonzuur, behorend tot de groep der diterpenen. In zeep zit vaak ricinolzuur. Een acceptor is een atoom of molecule (molecuul) dat een deeltje, bijvoorbeeld een elektron of een proton, kan opnemen.

2. Acetofenon is een enigszins giftige vloeistof met zoete geur, geproduceerd door een katalytische reactie van benzeen met acetylchloride en gebruikt als oplosmiddel. Ethaannitril is net zoiets. Aceton is een kleurloze, brandbare vloeistof, eenvoudigste keton, tussenproduct in de stofwisseling, synthese onder andere door ontleding van cumeenhydroperoxide, bijvoorbeeld gebruikt als oplosmiddel. Niet te verwarren met acetonitril [oo – maar aceton met oh], dat u al heeft leren kennen als ethaannitril.

3. Adipinezuur is een kleurloze kristallijne stof die wordt gemaakt door oxidatie van derivaten van cyclohexaan en die, samen met een diamine, uitgangsstof is voor de productie van nylon. Aldohexose is een monosacharide die, indien in niet-cyclische structuur geschreven, een keten van zes koolstofatomen bevat en waarbij het eerste koolstofatoom onderdeel is van een aldehydegroep.

4. Aluminiumchloride is een lewiszuur, gebruikt als katalysator bij condensatie- en polymerisatiereacties. Onderwijl zien we nog langskomen: ambraïne [ambervet], amygdaline [aan benzonitril gebonden gentiobiose dat in bittere amandelen voorkomt], antrachinon [lichtgele kristallijne stof], aqua destillata [gedestilleerd water],
aspidosperma-alkaloïde [uit bomen en struiken behorend tot de soort Aspidosperma], de beckmannomlegging [bij de productie van caprolactam] en de beilsteintest [aantonen halogenen], bouillie bordelaise oftewel Bordeauxse pap, de brinellhardheid [van materialen] en het brønstedzuur [moleculen kunnen een proton afstaan], de büchnertrechter [porseleinen filtreertrechter met geperforeerde plaat], CMC oftewel carboxymethylcellulose, het cerussiet [wit mineraal] en de citrulline [komt in eiwitten voor], het clausproces [zwavelverbindingen uit rookgassen halen] en het daniellelement [galvanisch element – 1,1 volt (V)].

5. Het einsteinium is een kunstmatig gevormd radioactief chemisch element, lanthanoïde, met atoomnummer 99 en symbool Es. Andere elementen zijn erbium [Er, 68], europium [Eu, 63] en fermium [Fm, 100]. Francium is een kunstmatig bereid radioactief chemisch element uit de eerste hoofdgroep (alkalimetalen) van het periodiek systeem met atoomnummer 87 en symbool Fr; bere-interessant allemaal!

6. Inmiddels zijn we in het alfabet alweer bij ftaalzuuranhydride [voor kunststoffen], ftalocyanine [kleurpigment], fytol [in chlorofyl en vitamine E en K1], de gibbsenergie [vrije enthalpie] en het golf-deeltjedualisme, het haberproces [productie ammoniak] en vervolgens de helmholtzenergie [verwant aan gibbsenergie]. Humuleen is
α-karyofylleen (alfakaryofylleen, RL). Hydrochinon is
1,4-dihydroxybenzeen, een kleurloze vaste stof, met name gebruikt als ontwikkelaar in de fotografie, als antioxidant en als tussenproduct in de chemische industrie. Iatrochemie [hoofdletter I!] is scheikunde in dienst van de geneeskunde en u weet vast wel dat icosatetraëenzuur en arachidonzuur synoniemen zijn. Wat zou itaconzuur [gebruikt bij productie polymeren] zijn?

7. Kamerzuur is zwavelzuur, bereid volgens het lodenkamerprocedé, u weet vast wel hoe! Kristalviolet is een zekere violette trifenylmethaankleurstof en de lapis philosophorum is de steen der wijzen. Een leclanché-element is een batterij met elektroden van zink en grafiet met mangaandioxide en een ammoniumchlorideoplossing als elektrolyt. Lewisbase en -zuur zijn antoniemen. Lycopeen zit in tomaten en vele andere vruchten.

8. Het moet in vogelvlucht, dus we bespreken niet: maleïnaat [ester of zout van maleïnezuur], menstruüm [vloeibaar oplosmiddel], methylamine [tussenproduct chemische industrie], de mohsschaal [= schaal van Mohs – hardheid van stoffen, 1 = talk, 10 = diamant], motyl [voor motorbenzine] en myrceen [voor synthese van o.a. geraniol en citral], myristinezuur [bestanddeel zeep], ninhydrine [hydraat van
,2,3-indaantrion], nonyl [alkylgroep afgeleid van nonaan], novolak [zekere lak], oleïne (oleïen – ongezuiverd oliezuur), octadecatrieenzuur [buiten dictees: octa-deca…] (drievoudig onverzadigd vetzuur met 18 koolstofatomen, bijv. linoleenzuur), ornithine [komt voor in viseiwit], osseïne [grondstof voor de productie van beendergelatine], het pauliverbod (uitsluitprincipe) en pyridylazonaftol [indicator bij titraties van metaalionen – symbool: PAN].

9. Pyrogallol is 1,2,3-trihydroxybenzeen, onder andere gebruikt als ontwikkelstof in de fotografie, als beitsmiddel voor hout en voor het kleuren van leer. Niet te verwarren met quebrachine [alkaloïde voorkomend in quebrachobomen]. Het resonantie-effect is het doneren of accepteren van elektronendichtheid via overlap van pi-orbitalen. Robijnzwavel is realgar, rodaan is thiocyaan, Ru is ruthenium [44] en S is zwavel [16, sulfur].

10. Sarcosine (symbool: Sar) is een methylderivaat van het aminozuur glycine en komt in de natuur voor. De vanderwaalskracht is klein in vergelijking met coulombkrachten. Maar wat is klein? Zeaxanthine (zeaxanthien – komt in mais – BE: maïs – voor), zwitterion (amfoliet, betaïne), xylitol – een dieetsuiker – en thortveitiet [scandium bevattend mineraal] sluiten de rij.

11. Zullen we de andere negen op deze manier te maken dictees maar liever vergeten?