0441 Dictee woensdag 17 dec 2014 (4): dictee Ditjes en datjes (11) √

Dictee - dictees [0441]

Ditjes en datjes (11)

A. Vroeger was een ambtenaar vertuid aan het Schip van Staat. Omdat elders 4 x 'schip van staat' voorkwam, heeft VD het (waarschijnlijk na een tip van iemand - wie zou dat zijn ...) veranderd in 'vertuid zijn aan het schip van staat'.

B. Stad en statten, autoped en autopetten, Lelystad en Lelystatter. Studenten kennen de uitdrukking 'ad fundum': een biertje of borreltje (bijwoord) ad fundum (leeg)drinken is de inhoud van het glas 'tot op de bodem' in één keer leegdrinken. Ook wordt de uitdrukking als aansporing gebruikt: ad fundum! – tot op de bodem! Verder mag het ook nog een znw. zijn: een ad fundum drinken. Studenten verkorten dat znw. ook wel tot een adje. Maar wat nu als je van die bezigheid een ww. wilt maken? Tja, uit het begin van dit item blijkt dat dit dan ontegenzeggelijk 'atten' wordt. De Dikke van Dale kent dat ww. (nog) niet, het Witte Boekje – waar ik verder niets mee heb – geeft correct 'atten', maar VD Hedendaags Nederlands geeft ten onrechte 'adten'. Dat het echt ten onrechte is, blijkt uit een zojuist ontvangen Taaladvies (van de NTU). Je moet echt 'atten' schrijven.

C. Klinkerbotsing blijft een lastige kwestie: je schrijft 'café-elftal', terwijl je dat echt niet verkeerd kan uitspreken, maar de regel is absoluut: e-e levert, hoe dan ook,  klinkerbotsing op. Andere voorbeelden:
sproei-installatie (samenstelling) en draaiing (afleiding, ongeleed woord) – voor i-i geldt, net als voor i-j, e-ui en e-ij een aparte regel ***! Voor u-i geldt de regel onverkort: smeuïg (afleiding) en menu-uitdraai (samenstelling). Met die u-i zijn er toch nog wel wat 'rare' zaken: je schrijft 'gratuit', kennelijk vanwege de Franse herkomst en de uitspraak 'twie'. Daarnaast is het wel 'gratuïteit' (afleiding, dus trema), omdat de uitspraak daar echt 'tuu-wie' moet zijn. Recente voorbeelden uit dictees zijn 'hightea-etagère' (klinkerbotsing a-e, samenstelling en dus koppelteken) en 'rousseauïaans' (klinkerbotsing u-i, afleiding en dus trema. Dat alles volgens de Taalunie althans.
*** In die 4 gevallen bij samenstelling wel klinkerbotsing en koppelteken (sproei-installatie, gummi-jas, college-uitstap en vanille-ijs) maar bij afleiding en ongelede woorden geen klinkerbotsing (kopiist, bijectie, geuit en beijveren).

D. In een cafédictee in Rotterdam kwam de volgende zin voor. “Hier in Café Voorheen Voigt”, oreerde hij in de ontstane kakofonie, zodat eenieder hem erbovenuit hoorde, “is de klandizie gewoon om van achteruit de staminee ordinaire brouwsels te pramen, waarna 's zaterdagsavonds een colloquium nochtans kan uitdraaien op een drinkgelag waarbij veel wordt gerock-'n-rold”. Ik heb aan Taaladvies * gevraagd of 'van achteruit' hier wel klopte. Volgens hen niet, want 'achteruit' is een bijwoord. Of de juiste schrijfwijze nu 'vanachter uit' of 'van achter uit' moet zijn, bleef in het midden. Zelf heb ik (met VD) een voorkeur voor 'vanachter uit' en dat had ik dus ook opgeschreven.
* Zie ook blogpost [0423].