2762 Dictee maandag 13-06-2022 (1) – dictee Dictee van de dag (603)

Dictee – dictees [2762]

Vragen en opmerkingen: leentfaarrein@gmail.com

Oefendictee OUD 254, geheel herzien naar situatie 2022

Dictee van de dag (603)

Chemiedictee (gezocht op '*chemi*') (2, slot)

1. Ethoxyethaan is di-ethylether. Het bekende EDTA is ethyleendiaminetetra-azijnzuur. Het verschil tussen ethyleenglycolmonomethylether en ethyleenglycolmono-ethylether is gradueel, niet substantieel. Eucalyptol en cineol zijn synoniemen. Bij een exotherme reactie komt warmte vrij (antoniem: endotherm). Een exsiccator is een toestel voor chemische droging. Een extractiehuls wordt gebruikt in een soxhletapparaat. Farnasol is een naar
lelietjes-van-dalen ruikende vloeistof. De faseleer gaat ook over
fase-evenwichten. Met het fehlingsreagens kun je reducerende suikers en aldehyden aantonen (bijvoorbeeld in urine). De f-elementen zijn de lanthanoïden van de zesde en de actinoïden van de zevende periode van het periodiek systeem.

2. Fenylalcohol is carbolzuur en fenyletheen is styreen. Kaneelzuur is 3-fenylpropeenzuur. Fibroïne is scleroproteïne, een bestanddeel van zijde. Met de fischer-tropschsynthese vindt industriële bereiding van vloeibare en gasvormige koolwaterstoffen plaats. Floroglucinol kan reageren in de tautomere vorm cyclohexaan-1,3,5-trion. Flocculeren is uitvlokken. Een formica tafelblad is gemaakt van harde kunststof. Ftaalzuuranhydride met ammoniak geeft ftaalimide. De (het) fullereen is de bekende buckyball. Een fijnstructuur omvat een multiplet. D-galactose is een bestanddeel van het disacharide lactose en van glycoproteïnen. Gallium heeft nummer 31 en symbool Ga.

3. Gaswetten zijn er van Boyle-Gay-Lussac en van Van der Waals. Geluk is wat chemie in de hersens (S. Hertmans). Geraniol is een naar rozen ruikende vloeistof. Is germanium (32, Ge) een onderdeel van europium (63, Eu)? Nee, dus. De partydrug GHB staat bekend als gammahydroxybutyraat oftewel gammahydroxyboterzuur. Glucose is dextrose, druivensuiker. Glycerinealdehyde is 2,3-dihydroxypropanal. Het golf-deeltjedualisme is lastig te bevatten. Goudzwavel is antimoonpentasulfide. De twee kekuléstructuren van benzeen vormen een grensstructuur. Zeep en andere detergentia zijn grensvlakactief. De (het) guargom is een plantaardig verdikkingsmiddel. Het haberproces maakt ammoniak uit stikstof en waterstof bij hoge druk en hoge temperatuur. Het HCH is hexachloorcyclohexaan. De chemicaliënhandel staat zwaar onder druk (en dan wordt alles vloeibaar). De helmholtzenergie is gerelateerd aan de gibbsenergie.

4. Bestaan hagenaar, utrechtenaar en truus geheel uit heteroatomen? Vast niet! Hexylresorcinol is een zeker wondontsmettingsmiddel. Het hogedichtheidpolyethyleen wordt aangeduid met HDPE. Homunculus is een kunstmens bij de alchimisten of een gedrochtje. Humuleen is alfakaryofylleen (ook: α-). Hyosciamine [oo] is een alkaloïde uit planten van de familie der nachtschaden [ook: s]. Iatrochemie is scheikunde in dienst van de geneeskunde. Icosatetraëenzuur is arachidonzuur. Een initiator is een aanjager, een inhibitor een remmer. Een bekend internetprotocol is TCP/IP. Itaconzuur is methyleenbarnsteenzuur. Op de Jodenster (davidster, davidsster) stond geen joodgetal. Kamerzuur is zwavelzuur, bereid volgens het lodenkamerprocedé.

5. Karmijnzuur is cochenilline. Waar wordt Michlers keton voor gebruikt? Het kevlar is de aramidevezel van een bepaald merk. Het koningswater, een mengsel van twee delen zoutzuur en een deel salpeterzuur, daar lossen goud en platina in op. Koperoxychloride fungeert mede als fungicide. Kwikbeits is een oplossing van dikaliumtetracyanomercuraat in … Wilt u dat echt weten (nou, vooruit: KCN = kaliumcyanide)? Cumarine is een onverzadigd lacton. De lapis philosophorum is de steen der wijzen. Het leblancproces produceerde vroeger soda (het sodaproces van Leblanc). Een leclanché-element is een batterij met elektroden van zink en grafiet met mangaandioxide en een ammoniumchlorideoplossing als elektrolyt. Een lewisbase is een verbinding die een elektronenpaar kan doneren (antoniem: lewiszuur). Lr (103) staat voor lawrencium en Lu voor lutetium (71). Lycopeen zit in tomaten. Malathion lijkt op parathion, maar is minder giftig. MDMA, methyleendioxymethylamfetamine, is de drug ecstasy (xtc). Meitnerium (symbool: Mt, atoomnummer: 109) is een kunstmatig bereid radioactief chemisch element.

6. Het messenger-RNA (m-RNA, boodschapper-RNA) draagt informatie over van DNA naar eiwitten. Meta is de verkorting van het brandbare metaldehyd(e). De mohsschaal (schaal van Mohs) is schaal voor de hardheid van materialen: 6 staat gelijk met orthoklaas, 9 met korund en 10 met diamant. Molybdeniet is molybdeenglans. Montmorilloniet bestaat uit een zacht kleimineraal. MTB(E) staat voor methyl-tertiair-butylether, MTA voor methylthioamfetamine (een bepaalde synthetische, psychedelische drug). Myrceen is een vloeistof en onderdeel van etherische oliën. NAD is nicotinamideadeninedinucleotide (NADH is de gereduceerde vorm ervan), een waterstofoverdragend co-enzym. Novolak is lak op basis van fenolformaldehydekunstharsen. Het octadecatrieenzuur heeft maar liefst 18 koolstofatomen in een molecule. Oleïne is olievet. Oliezuur is cis-9-octadeceenzuur. De recipiënt (ontvanger) vangt de werking van een chemische reactie op. Met osseïne bereidt men beendergelatine.

7. Oxim wordt gebruikt als middel tegen gifgas. De naam 'oxygenium' voor zuurstof komt uit het Grieks. Het PAN is het peroxyacetylnitraat. In pasteurs kun je pasteuriseren. Het pauliverbod is een uitsluitingsprincipe. Het pcb is het polychloorbifenyl. Een peroxide heeft een tweetal zuurstofatomen. De ziekte van Pfeiffer is genoemd naar een Duitse chemicus, deze heet ook wel kusziekte of zoenziekte (kissingdisease, pfeiffer). Plagioklaas is een mengsel van albiet en anorthiet. Polyamide is nylon, naftaleen is polycyclisch. Polyethyleentereftalaat hoort bij het letterwoord pet. De polymerasenketenreactie is een methode waarmee een DNA-fragment vele malen kan worden vermenigvuldigd. Het initiaalwoord ppb betekent: parts per billion [= ons miljard], ppm betekent: parts per million [= ons miljoen]. Een precipitaat is een bezinksel.

8. Pro analysi is een zuiverheidscriterium voor een chemisch product. Polyurethaan (meestal: pur) wordt ook PU genoemd, denk maar aan purschuim. Pyrex is thermisch en chemisch resistent glas. Een quartet vindt men in een spectrum. Raneynikkel is fijn pyrofoor poedervormig nikkel. Redox is de samentrekking van reductieoxidatie. Een
referentie-elektrode is een elektrode in een galvanische cel met een constante potentiaal (bijvoorbeeld een kalomelelektrode). De r.e.m. is de rasterelektronenmicroscopie. Revivificatie is het (chemisch) herstellen van de oorspronkelijke toestand. Het r-RNA is
ribosoom-RNA. Sarine [ook: sarin] is een zenuwgas, een derivaat van fosfonzuur. De scanning tunneling microscopy is microscopie op moleculaire schaal. Het scheeliet is een mineraal. Het seaborgium is een kunstmatig bereid element (Sg, 106).

9. Het seignettezout is kaliumnatriumtartraat, onder andere gebruikt als reductiemiddel bij het maken van zilverspiegels. Sfaleriet is zinksulfide, sferuliet een bolvormig mineraal. Sherardiseren is verzinken door met zinkpoeder te bespuiten. Similor is pinsbek, namaakgoud. Het solvayprocedé is de productiemethode van soda uit kalksteen en zout. Het soxhletapparaat is een toestel om te extraheren. Wat is het verschil tussen spiritus ketonatus [met aceton] en spiritus methylatus [met methanol]? Squaleen is een acyclische onverzadigde koolwaterstof. Anabole steroïden worden gebruikt als stimulerend middel. Een teclubrander is een verbeterde bunsenbrander. Het thermietprocedé is een technisch procedé voor het winnen van sommige metalen, waarbij aluminium gebruikt wordt als reductiemiddel van de metaaloxiden. Het thio-ureum is een kankerverwekkende vaste stof. Thortveitiet is een scandium [Sc, 21] bevattend mineraal.

10. Transfer-RNA of t-RNA is overdrachts-RNA. De vanderwaalskracht is klein in vergelijking met de coulombkrachten. De vastestoffysica bestudeert – geloof het of niet – de vaste stoffen. Veronal is een
di-ethylderivaat van barbituurzuur dat vroeger als slaapmiddel werd gebruikt. Voorbeelden van een lineaire vrije-energierelatie zijn de brønstedrelatie en de hammettrelatie (beide niet meer in VD). De WCA is in Nederland de Wet Chemische Afvalstoffen.