2788 Dictee maandag 04-07-2022 (1) – dictee Dictee van de dag (624)

Dictee – dictees [2788]

Vragen en opmerkingen: leentfaarrein@gmail.com

Oefendictee OUD 233, geheel herzien naar situatie 2022

Dictee van de dag (624)

Naar vreemde talen gezocht met '*afrikaans*', '*arabisch*', Tsjechisch, Portugees en Pools

1. Namibisch betekent Zuidwest-Afrikaans. De grote ster van Afrika is een beroemde diamant van 530,2 karaat. Donker en zwart Afrika liggen in de schaduw (van wat eigenlijk?). Een Centrafrikaan is een
Centraal-Afrikaan en Centrafrika is de Centraal-Afrikaanse Republiek. Het africano is een bonte marmersoort. De afrikanistiek bestudeert de Afrikaanse talen. Het voorvoegsel afro- in bijvoorbeeld afrobeat verwijst naar de van oorsprong Afrikaanse cultuur. De agame [uh, mv. n] is een diktongige hagedis. Het afzelia [als hout] heet ook wel doussié (apa, de boom zelf heet afzelia). Een amperbroekie is een g-string. Baba ganoush is in de Noord-Afrikaanse keuken een tapenade van gepureerde aubergine, knoflook en olijfolie. De vogel toerako is een bananeneter. De baobab is de apenbroodboom. De briouat, de bissara en de bestilla zijn ovengerechten, de braai is een
breng-zelf-wat-meebarbecue, de bobotie is een ovenschotel. De chakchouka [groenteomelet, ook: shakshuka – zelfde uitspraak, dus niet voor dictee!], de charmilla, de chermoula, de chorba en de dukkah zijn allemaal (Noord-)Afrikaanse gerechten. Op een couscousavond vinden auto- en allochtonen elkaar. Ze gebruiken dan een couscoussier [pan uit 2 delen]. Hoop dan maar dat er geen verdwaalde koeskoezen uit Artis rondlopen. Een hijsbakkie [Zuid-Afrika] is een lift.

2. De harissa is een pittige saus en de harira een gebonden soep. De gurkel is een snaarinstrument en de gnawa een muziekstijl. De (het) iboga-alkaloïde heeft een hallucinerende werking. Kefta is een gerecht van gekruid lamsgehakt. De kora is een tokkelinstrument en een kraal een dorp van onder anderen Kaffers. De krugerrand is een gouden beleggingsmunt, kwaito en kwela zijn (jazzy) dansmuziek en een kwaststaart is een stekelvarken. De loebia is een gerecht van bonen in tomatensaus. Nubisch is een Afrikaanse taal, het Numidisch juffertje een kraanvogel. De nijlgans werd als huisdier gehouden. De mbalax is een swingende muziekstijl uit Senegal, waarin traditionele ritmiek met jazz-, rock- en salsa-elementen wordt vermengd. De ngoni en de mbira zijn muziekinstrumenten. Het tedalschaap is het manenschaap (maanschaap). De marabi is een muziekstijl met invloeden van jazz en ragtime. Marokko is een van de Maghreblanden. Een luipaardman is lid van het geheime West-Afrikaanse Luipaardgenootschap. De steppezebra (quagga) is verwant aan de ezel. De quelea is een musgrote vogel, ras el hanout wordt bij de bereiding van couscous gebruikt. Een sabar is een trommel, de samoem (samoen) een wind.

3. De tantalus is de Afrikaanse nimmerzat [vogel]. De tajine is een stoofpot (of de inhoud ervan), het Swahili een Bantoetaal. De
suzanne-met-de-mooie-ogen is een slingerplant. De steppeolifant leeft in het savannegebied. Tifinagh is een synoniem van Berberschrift. De tilapia is een zoetwatervis voor consumptie, de vonkelwijn is een mousserende wijn en de zadelbekooievaar is een jabiroe. Watoessi's zijn runderen. Clitoridectomie is vrouwenbesnijdenis, zouk [oe] is een creoolse mix van dansmuziek en yohimbine is een giftig alkaloïde en een afrodisiacum.

4. Aboena's zijn priesters in Arabische landen. Saudi-Arabië (= Saoedi-Arabië), Jemen, Oman, de Verenigde Arabische Emiraten, Qatar, Bahrein en Koeweit behoren tot het Arabisch Schiereiland. 'Bismillah' is een vrome islamitische uiting. Het Darija is een variant van het Arabisch. Een djellaba is een lang gewaad, de dirham is een munteenheid, een dhow [dauw] is een zeilscheepje en een derboeka (GB, VD ook: darboeka) is een trom. De Duizend-en-een-nacht (1001 Nacht) is een grote verzameling verhalen, sprookjes en spreuken. Die geeft aanleiding tot Arabische nachtvertellingen. De galabia is een uniseks kledingstuk in de Arabischsprekende landen. Het (de) gummi Arabicum is de Arabische gom. De jakobieten kom je op meerdere plaatsen tegen. Koefisch schrift is Oudarabisch lapidair schrift. Een janjaweed [dzjahn-dzjaa-wie:t] (zelfde mv.) is lid van een gewapende Arabische militie in Darfur. Een liwan is een galerij bij een moskee, een kaffiya een arafatsjaal en een kashba (kasba) een citadel (vesting). Het nasserisme is naar Nasser genoemd. De murahaleen [oe ie] zijn Arabische ruiters. De medina is een oud stadsdeel van een Arabische stad. De mudejarstijl is een Spaanse kunststijl van de dertiende tot de vijftiende eeuw. De oed [oet] is de bekende (fretloze, elfsnarige) Arabische luit.

5. Sjiieten en soennieten liggen vaak overhoop. De spahi's zijn cavaleristen in Franse krijgsdienst, turco's dito tirailleurs. Het Urdu is een dialect van het Hindi. De VAE zijn de Verenigde Arabische Emiraten. Hij had Voor-Indische souvenirtjes meegebracht.

6. Bij het onderwerp 'Tsjechië' vinden we niet veel. CZK [see-zèht-kaa] staat voor de munt koruna (= kroon = 100 heller). Er was een diakritisch teken, bestaande uit een V-vormig haakje boven een letter; van dat diakritisch teken durf ik alleen maar een beschrijving op te nemen: het h-woord zelf ga ik niet vermelden, veel te riskant dat ik het fout doe … De tijd heeft dit probleem achterhaald: het bedoelde h-woord is nu overal in VD haček! De panenka, een heel speciale strafschop, kan hier wel vermeld worden. Semtex is genoemd naar een buitenwijk van de Tsjechische stad Pardubice waar de fabriek staat, die het spul maakt. Een Sudeten-Duitser is een Duitse bewoner van de Tsjechische Sudetenlanden. De zwaan staat ook wel metonymisch voor de afbeelding van een zwaan, vooral als symbool van Luther. De Tsjechische martelaar Johannes Hus (in het Tsjechisch is een 'husa' een 'gans') deed de uitspraak, dat men nu wel een gans – hem – kon verbranden, maar dat na hem een zwaan – Luther – zou opstaan.

7. Dan maar Portugal proberen. Bij de likeur curaçao heeft het Nederlands de van oorsprong Portugese schrijfwijze overgenomen. De fado is een melancholiek, Portugees lied. De Lusitaanse kerk is de episcopale kerk van Portugal, sinds 1980 volledig lid van de anglicaanse kerkgemeenschap. De mitswa is de begrafenis bij de Portugees-israëlitische Joden. De hulpschaalverdeling, de nonius, is vernoemd naar de Portugees P. Nonius. Het Portugese oorlogsschip is een beruchte (giftige) kwal, ook wel bijdewindzeiler (zeeblaas, bezaantje) genoemd [met 30 m lange vangdraden]. Het Papiaments (Papiamento) is een mengtaal uit Portugees, Nederlands en negertalen. Het PIK [pee-jie-kaa] is het Portugees-israëlitische(!) Kerkgenootschap, overkoepelend orgaan van Sefardische joodse gemeenten in Nederland. Hun synagoges heten overigens snoges. Een telenovelle (telenovela) is een kortlopende, romantische soapserie. Piripiri is een Portugees en Mozambikaans gerecht met kip en Spaanse pepers. De namen Sao Tomé(!) en Principe zijn Portugees en betekenen 'Sint-Thomas' en 'prins'. Het melancholisch en nostalgisch getint onbestemd verlangen, dat als zodanig tot uiting komt in de fado, wordt saudade genoemd.

8. Ten slotte gaan we op zoek naar 'Pools' en 'Polen'. De baba, het Poolse gebakje met rum en vruchtensap, is door de Poolse schoonvader van Lodewijk XIV in Frankrijk geïntroduceerd. De casarca is een eendachtige, oranjebruine vogel uit Zuidoost-Europa. Het copernicanisme komt via Copernicus uit Polen. Naar hem is ook het copernicium (atoomnummer 112 en symbool Cn) genoemd. Gappen (stelen) komt oorspronkelijk uit het Pools. Bij deze zoekactie in Van Dale kom je ook de Poolster (ster aan het uiteinde van de staart van de Kleine Beer) tegen en de poolstreken. De Poolse haarvlecht is een haarziekte. De Poolse hamer is een soort van hamerschelp, die in de Indische Oceaan voorkomt. De hetman is de hoofdman bij de kozakken. De konik is een halfwild paardenras. De krakowiak, mazurka en polonaise zijn van huis uit (nationale) Poolse dansen. Een nation en deuil is het (Poolse) volk in rouw. Een scheldwoord voor Pool (Poolse Jood) is polak. De Poolse munteenheid is de zloty (code: PLN
[pee-jèh-lèhn]). Een sarras is een ruitersabel. De Sejm [seem] is de Poolse volksvertegenwoordiging. De taiga is een moerassig naaldwoud. De woiwoden besturen thans de Poolse provincies. Vroeger hoorde Polen bij het Warschaupact. Het polonium (atoomnummer 84 en symbool Po) is door Pierre en Marie Curie – Nobelprijswinnaars – naar hun vaderland Polen genoemd.