Dictee - dictees [1654]
Dictee Ups en downs (column)
Ups
en downs
1. Zo
schrijf je dat in goed Nederlands; ups-and-downs mag echter ook (GB, VD). Maar waarom is het warming-up (voor de wedstrijd, mét koppelteken) en
coolingdown (na de wedstrijd, zónder koppelteken)?
Als het rechterdeel van zo'n Engels woord een voorzetsel is, komt er als regel
een koppelteken: lay-out, plug-in, stand-by, back-up en all-in. Er zijn echter
vele uitzonderingen: pullover, countdown, breakdown, feedback en playback. Om
zekerheid te krijgen, moet je dit soort woorden dus echt opzoeken in de
woordenboeken. In deze column beperk ik me – al lastig genoeg – tot 'up' en
'down'.
2. We
zoeken op '*up'; ik geef van de 114 [2019: 131]
treffers alleen datgene wat echt op 'up' eindigt (dus
niet: après coup – achteraf, after all, ketchup, huppeldepup, kunstheup en weigeryup):
1) back-up (reservebestand), 2) blow-up (foto: vergroting), 3) bottom-up (van de basis naar de top), 4) check-up (medisch onderzoek), 5) chin-up (rekoefening), 6) close-up (filmopname vlakbij), 7) cover-up (operatie om iets geheim te houden), 8) follow-up (vervolg, opvolger), 9) hands up (! geef u gevangen, geef u over!), 10) hang-up (kwestie waar men negatief en emotioneel op reageert),
11) hold-up (roofoverval), 12) hurry-up (met grote haast), 13) jack-up (zeker booreiland), 14) lay-up (bij basketbal), 15) line-up (sport: opstelling, misdaad: kiezen uit een rijtje
mensen), 16) lock-up (iets met een
automatische versnellingsbak), 17) make-up (gezichtsopmaak),
18) mash-up (mix van muzieknummers), 19)
mock-up (model op ware grootte), 20) pick-up
(platenspeler, truck), 21) pin-up (foto voor in mannencabine of -kleedkamer), 22)
pull-up (rekoefening), 23) push-up (gymnastiek: opdrukken, ook: beha, bh), 24)
round-up (afronding), 25) runner-up (kandidaat-kampioen), 26) set-up (volleybal), 27) shake-up (radicale
reorganisatie), 28) sit-up (buikspieroefening),
29) split-up (aandelensplitsing in kleinere
eenheden), 30) start-up (van nieuw bedrijf),
31) tweet-up (via Twitter bijeengeroepen meeting),
32) warming-up (gereedmaken voor wedstrijd)
en 33) wazzup (wat is er?, hoe is het?, Engels:
what's up?). En vergeet vooral 'up' zelf niet (priklimonade)!
3. Dat
is op een enkel geval na dus volgens de regels. Met '*down' heb ik minder
hooggespannen verwachtingen [lemma's 2019 = 18,
voorbeeldzinnen = 5, binnen artikelen = 25]: 1) breakdown (geestelijke inzinking), 2) buttondown (bnw., van een overhemdsboord), 3) coolingdown (na de wedstrijd), 4) dropdown (rolmenu op het
pc-scherm), 5) knockdown (bij boksen, wel: knock-out, ko!), 6) meltdown (totale ineenstorting, ook van kernreactor), 7)
playdown (strijd tussen degradatiekandidaten, wel:
play-off!), 8) shakedown (zwaar verhoor),
9) showdown (directe confrontatie), 10)
top-down (tegengestelde van bottom-up) en
11) touchdown (bij American football en rugby).
En laten we vooral 'down' sec niet vergeten: hij is down (neerslachtig), ik ging drie down (bij bridge), de pc zou spoedig down gaan [tijdelijk buiten werking zijn] en zij leed aan
down, het downsyndroom, het syndroom van Down.
4. Doe
mij dus maar ups, liever dan downs …
Geen opmerkingen:
Een reactie posten