donderdag 26 februari 2015

0531 Dictee woensdag 25 feb 2015 (6): dictee Franse meervouden √

Dictee - dictees [0531]

Franse meervouden

Meervouden van Franse (samengestelde) woorden vormen een onoverzichtelijke en ongrijpbare mêlee. Er zijn nauwelijks regels voor (doet het woord nog Frans aan of is het vernederlandst?). De verwachting is dat er op dit punt in GB en VD 2015 enkele veranderingen zullen plaatsvinden.

Los daarvan heb ik (voor de superspecialisten) een oefendicteetje gemaakt, waar de honden geen brood van lusten. Alles met alleen vormen, waarover VD en GB 2005 niet van mening verschilden!

En met dank aan Johan de Boer, die alles zorgvuldig gecontroleerd heeft!

De onderstreepte woorden zouden in een invuldictee van mij moeten worden ingevuld.

Aanvullingen 2020: in het blauw!

Hier is geen woord Spaans of Frans bij: alles komt uit Van Dale en/of het Groene Boekje.

1. Ik ben met mijn enfants chéris – lievelingetjes – met hun beider coupes soleil (of: coupe soleils) een weekend naar Parijs geweest.


2. Vanwege mijn alzheimer had ik een aide-mémoiretje [mv.
aide-mémoires
] bij me hoe beaux garçons zich moeten gedragen.


3. We zagen enkele grand(s) hôtels en ook grand(s) cafés.


4. In een daarvan dronken we pousse-cafés na enkele crêpes suzette [ook: crêpe suzettes] genuttigd te hebben.


5. Ook zijn we naar ballet geweest: de grand(s) pliés en ook de
demi-pliés waren niet van de lucht.


6. We hoorden enkele diseuses à voix en aten diverse filet(s) mignons bij meerdere grande(s) bouffes.


7. Enkele door de wol geverfde maître-chanteurs drongen ons twee dame-jeannes op.


8. Voor thuis kochten we nog twee heerlijke eaux de cologne [ook: eau de colognes] elk in een eau-de-cologneflesje.


9. Ze hadden geen enkel eau de toiletteje! [mv. eaux de toilette of eau de toilettes]


10. Terug hadden we gevieren lits-jumeauxs in een van de wagons-lits.
 
 

maandag 23 februari 2015

0530 Dictee woensdag 25 feb 2015 (5): dictee 819 (deel 3) √

Dictee - dictees [0530]

Oefendictee 819 (deel 3)

Dictee 819, alinea 7 t/m 10.

7. Ik kijk uit naar die moment(s) suprêmes. Vooraf de warming-up, na afloop de coolingdown. Alles chill? Ja, coewl! De moderne vorm van 'cool' is 'coewl'. Die pavlovreactie hadden ze niet verwacht. De
coq-à-l'âne [gedichtje, van de hak op de tak] nam die coq au vin (GB, VD: 2020) behoorlijk op de hak. Een coquette (kokette) kan heel koket zijn. Corduaans leer komt uit Córdoba. Die cordon(s) bleus maken [kok] geweldige cordon(s) bleus [vleesproduct] klaar. Een piston is wel een cornet-à-pistons, een cornet [papieren doosje] niet. Die tennisster behoort tot de top twintig (top 20), zij is een toptwintigspeelster (top
20-speelster). Het coronavirus kan SARS veroorzaken. We konden putten uit een cornua copiae [hoorn des overvloeds, ook: cornucopiae - mv.]. Goeie hemel, corpo di bacco! Onbegrijpelijk, die cosas de España

[ingewikkelde za­ken, voor een buitenstaan­der niet te be­grij­pen
]. In die akte vond een coup de théâtre [ommekeer. onvoorziene wending] plaats. Het vlees mist een bite. De tripartite is in België een zekere driepartijenregering.

8. Het journaille trok zijn blocnoteje(s). Chapelure is paneermeel. De magnolia(boom) wordt ook tulpenboom genoemd. De oude man is aan het atrofiëren [wegkwijnen]. De slachtoffers waren door

CO
2-inademing geasfyxieerd. Kom niet weer aan met die crambe bis cocta [oude koek]. Dat is plompe kunst, Crassa Minerva. Wij drinken graag een crémantje. Een cretonnen gordijn is van cretonne [uitspreken mag zonder sjwa] gemaakt. Die overlast is echt een crime. Hij is veroordeeld wegens crimen laesae majestatis. Dat kussen is gevuld met crin végétal. Ze gaven geen acte de présence bij de cérémonie protocolaire. Het muziekblad telde heel wat double croches. Die crux interpretum [tekstplaats] blijft een bottleneck. Een sansculotte was echt wel gekleed. Hij heeft een cummetje gekregen. Een cummerband (GB ook: cummerband, VD alleen cummerbund) is een Indiaas kledingstuk. Het gaat over India's munt.

9. Goed onthouden: de CFA is de Communauté Financière Africaine. Een sitoloog is een voedingskundige, een cytoloog een celbiologiekenner. Hier nog wat '*noom*': cervixcarcinoom (baarmoederhalskanker), hidradenoom (zweetkliergezwel), janoom (lommerd), monoom (eenterm), schwannoom (tumor die uitgaat van de zenuwschede, het buisvormige omhulsel van een neuriet) en theonoom (volgens de theonomie = richting binnen het calvinisme die geen onderscheid maakt tussen de zedelijke en de burgerlijke wetten van het Oude Testament, en meent dat ook de laatstgenoemde onveranderlijk in alle tijden gelden). En op '*loog*': anesthesioloog, assyrioloog, byzantinoloog, gynaecoloog, hydroloog, ichtyoloog, kremlinoloog, labyrintoloog, mytholoog, oftalmoloog, oneiroloog en rinoloog.

10. Verder: thracoloog, thyreoïdoloog, ziganoloog, zoöloog en zytholoog (bierkenner). En eigenlijk verschillen ze niet zoveel: een karyoloog bestudeert celkernen (het hart van de cel) en een cardioloog bestudeert het hart (de kern van een mens). Welke dag- en weekbladen kunnen we opzeggen? Ze reden met een à la Daumont bespannen voiture. Voorbeelden van een defenestratie (uit het raam gooien) waren de Defenestratie van Praag en die van Leuven. De stotteraar genoot van zijn deli deli. De man uit De Lier had een delier. Voor de delta-arm ligt een delta-eiland. Bij demasqué denk ik aan masqué der schoonheid (Menno ter Braak).

 

0529 Dictee woensdag 25 feb 2015 (4): dictee 819 (deel 2) √

Dictee - dictees [0529]

Oefendictee 819 (deel 2)

Dictee 819, alinea 4 t/m 6.

4. De cier is een soort plectrum voor de citer. Heb jij ook al last van moussejes (moussetjes), muscae volitantes, mouches volantes? De CJD is de Creutzfeldt-Jakob disease (GB: creutzfeldt-jakobsyndroom, lijkt op BSE, GB: boviene spongiforme encefalopathie - bse denkbaar, VD ook: gekkekoeienziekte). In Noord-Afrika kun je heerlijk chakchouka [= shakshuka] eten. Een choliambe is een hinkjambe. Alle toetsen samen vormen het klavier, de claviatuur. Wie aan tai chi doet, is aan het tai-chiën: ik tai-chi, jij tai-chiet, ik tai-chiede, jij hebt
getai-chied. De cluniacenzers domiciliëren in Cluny. Exporteren de Cocoseilanden (met kokospalm in de vlag) veel kokos (handelsnaam: coir [koh-juhr])? De Code Civil is gelijk aan de Code Napoléon. De codex argenteus is het enige handschrift van Wulfila's Gotische Bijbelvertaling. Coërcitie is dwang.

5. Een samenloop van omstandigheden is een coïncidentie. Een cigarillo is een kleine sigaar. Hij schoot in een Franse colère [razend worden]. We spraken via een collectcallverbinding [collect call]. Alles over '*coli*', beperkt tot de bacterie: colibacil, colibacterie, colitis (ulcerosa), E. coli, E. colibacterie, enterocolitis, poepbacterie, IBD: inflammatory bowel disease, inflammatoire darmziekte, zoals colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn (crohn), EHEC(-bacterie), enterohemorragische E. coli (bacterie die besmettelijke dikkedarmontsteking met bloederige diarree kan veroorzaken) en darmontsteking. Neventreffers: broccoli, cognacolie, scoliose, acoliet, H. Colijn (spatie! - 2020 OK), bucolisch, Coliseum (Colosseum), rococoliteratuur en niccoliet (kopernikkel).

6. Een cocu geniet van cuckolden (denk aan koekoek). Vrouw gaat vreemd in aanwezigheid man, die dit opwindt. Zouden de Beefeaters vaak biefburgers eten? Toe, doe niet zo bigotterig [kwezelachtig]! Je moet meer van je af bijten. De verf moet nog afgebeten worden. De BIAP is de Bond van Internationale Autoparasieten (lifters). Het is bijdehand als zo'n bijdehandje je bij de hand neemt. Mijn horloge gaat op de binkert. Die collega-econoom is ook mijn collega proximus. Cometten is comète spelen. Wat houdt de coming backservice in? Is dat nu een commuin [ui] (burgerlijk, niet: militair of politiek) delict? Een compascuum is een koppelweide, meent. De thesaurier moest een compte-rendu [verslag, rekenschap] overleggen. De tijd moet je zien als continm. Het conto corrente is de rekening-courant, het conto (mv.: conti) a metà is een gezamenlijke, gedeelde rekening. Een conveyer is een transporteur, een convoyeur is de begeleider van een konvooi.

 

0528 Dictee woensdag 25 feb 2015 (3): dictee 819 (deel 1) √

Dictee - dictees [0528]

Oefendictee 819 (deel 1)

Dictee 819, alinea 1 t/m 3.

1. Zo'n bodebaan is gewoon een beambtenbaan. Van de balletbarre [bahr] gingen ze meteen door naar de cafébar. Toen het bathmetaal afgeleverd was, gingen de vrouwen batikken en de kinderen punniken. Zijn beeltenis was in de beeldenaar verwerkt. Kom in het bedsteetje, mijn liefste. Ze kreeg het op een presenteerblaadje, op een kabaret, aangeboden. Daar zouden ze hemel en aarde voor willen bewegen: caelum et terras miscere [k]. De camelot [straatventer] leurde met kamelot [weefsel]. Rapaille is canailleus canaille. Ze was nog een candide [argeloos, onschuldig] bakvis. Let erop dat 'cañon' (canyon) niet na 'canon' komt in de oVD, maar na canzonetta! Een kanunnik vervult een canonicaat. Het H.R.R. (Heilige Roomse Rijk) is het S.R.I. (Sacri Romani Imperii). De restauratie van de catacombenschildering is aanstaande. Bij mij staat 'C&A'tje' in de oVD tussen 'cathine' en
'CAT-scan'.

2. Het werd achteraf duidelijk waar de generaals mee bezig waren: ze bereidden een coupje (ook: couptje [uitspraak!]) voor. Cave canem: pas op voor de hond! We hebben consensus bereikt over de census. De CFA is de Communauté Financière Africaine, de Afrikaanse Financiële Gemeenschap; die reguleert de CFA-frank en is het overkoepelende orgaan voor de CFA-frank-Centraal (CFA-frank BEAC, Banque des États de l'Afrique Centrale (Bank van de Midden-Afrikaanse Staten): Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Brazzaville,
Equatoriaal-Guinea, Gabon, Kameroen en Tsjaad) en de
CFA-frank-West (CFA-frank BCEAO, Banque Centrale des États de l'Afrique Occidentale (Centrale Bank van de West-Afrikaanse Staten): Benin, Burkina Faso, Guinee-Bissau, Ivoorkust, Mali, Niger, Senegal en Togo). Zo, dat was een mondvol.

3. Een chanson de geste is een Oudfrans heldendicht. Een chapeau claque is een gibus. Wil je montagne russe [vanillevla met puddingbiscuits] of charlotte-russe [roomijspudding]? De chiasmenstructuur wordt niet veel gebruikt. Hoe zou je de chicagoblues omschrijven? Een bbb-training is een training voor buik, billen en benen. En een bbb-voorziening is een bed-bad-broodvoorziening. Ik dacht ook nog aan B&B, bed and breakfast (logies en ontbijt bij particulieren). Deze gevangene zit in cel O. Hij heeft duidelijk een sociaalpsychologische achtergrond. Het meervoud van 'bel-esprit' is 'beaux-esprits'. De BM-klasse (bergumermeerklasse) is genoemd naar het Bergumer meer. Het kleine Beiram (Bairam) is het Suikerfeest
(Ied-al-Fitr), het grote Beiram is het Offerfeest. De CHU was de Christelijk-historische Unie. De gangbare taal daar was Tamazight - Berbers (Tifinagh is Berberschrift).

0527 Dictee woensdag 25 feb 2015 (2): dictee Lijstjes √

Dictee - dictees [0527]

Lijstjes

1. Dicteefanaten zijn dol op lijstjes. Ze hebben ze in alle soorten en maten: dranken, volken, woorden met 1 (2, 3) koppeltekens, woorden uit het Frans, Duits en noem maar op (zo komt 'pyjama' uit het Hindi), talen, woorden met en zonder tussen-n of -s en ga zo maar door. Ik ga hier geen tientallen columns mee vullen, maar beperk me tot één lijstje. Dat stamt nota bene uit 2006-2007 en ik kreeg het toentertijd van een dicteecollega. Het omvat zo'n 400 woorden in de categorieën Kleding, Hoofddeksels, Schoenen en Kapsels.

2. Ik pak er te hooi en te gras maar wat uit: ze zijn leuk of hebben een moeilijke spelling. Kleding: atjehjas (in Indië: tot aan de hals dichtgeknoopte colbertjas met staande kraag), blazer (uitspraak 'ee', sportjasje), een C&A'tje, corselet (maar: korset!), en-tout-cas (kleine paraplu, die tevens tot parasol kan dienen, vandaar ook de naam: voor elk geval), hawaïhemd (alohashirt), hoelarokje, interlock(je) (ondergoed), jaegertje (idem), jodhpurs (meervoud, rijbroek), knickerbocker (kniebroek), kotomisi (Surinaamse vrouwenkleding), macfarlane (lichte overjas), mackintosh (regenjas), montycoat
(houtje-touwtjejas), petticoat (onderrok), pijjekker (geen koppelteken!), pullover (maar: slip-over), shawl (ook: sjaal), slobkous (b), sweater (trui), T-shirt, tutu (balletrokje), ulster (overjas) en vrijschijtertje (kort jasje).

3. Verder; apenrok (oorspronkelijk: kort jasje waarmee men een aap uitdost, nu ook: (figuurlijk) nauwsluitend jasje met korte panden), peignoir (ochtendjas), babydoll, saharienne (mouwloos colbert), sarong, sari (Indisch vrouwenkledingstuk), evaatje (morsschortje), havelock (nekbescherming), ski-jack, toetoep(pak) (jasje), tompouce (kleine paraplu + gebak), (nette) kloffie (pak, kostuum), little black dress (zwart cocktailjurkje) en wetsuit (surfpak).

4. In de categorie Hoofddeksels: Frygische muts (jakobijnenmuts), balaclava (bivakmuts), boerka (gezichtsmasker voor vrouwen), fez (meervoud: fezzen) of tarboesj (hoge Egyptische fez), gibus (klaphoed), hogehoed, kaffiya (hoofddoek voor Arabieren, ook: arafatsjaal), khimar (hoofddoek voor moslima's), matelotje (ronde strooien hoed), nikab (Arabische gezichtssluier), pillbox (dameshoed), sjako (militair hoofddeksel), stetson (cowboyhoed), pugree of puggaree (sluier om tropenhelm, die de nek beschermt) en zorrocape.

5. Vervolgens in de categorie Schoenen: bootee (laars), cothurn (toneellaars), gympen, gympie, gympje, loafer (lage schoen zonder veters), molière (lage (heren)schoen met vetersluiting), queenie (damesschoen) en sneaker (sportschoen).

6. Ten slotte vinden we in de categorie Kapsels: afrokapsel, bebophaar, bantuknots (kapsel van in kleine knotjes gevlochten kroeshaar), beatrixkapsel, coupe soleil (met plukjes geblondeerd haar - mv. s s maar of/of), elviskuif, gullitpruik en rastafari- of rastakapsel. Zet dus niet je bokkenpruik op, maar kleed je als om door een ringetje te halen (dan ben je: tiré à quatre épingles).


 

0526 Dictee woensdag 25 feb 2015 (1): dictee Russe √

Dictee - dictees [0526]

Russe

1. Ik wist dat het achtervoegsel 'russe' soms wél en soms ook niet een koppelteken kreeg. Laten we maar eens kijken. Ik zoek in VD op 'russe' en pak eerst bij de kop (oftewel: de koe bij de horens) wat ik zocht via '*russe*': 1) inderdaad, mét koppelteken charlotte-russe (uit het Frans): room(ijs)pudding met gelei en een rand van biscuits (geen meervoud!), 2) zonder koppelteken lait russe (uit het Frans, letterlijk 'Russische melk', (Belgisch-Nederlands, weinig gebruikt): koffie verkeerd (meervoud: laits russes) en 3) montagne russe (Frans, meervoud: montagnes russes) a) een achtbaan of b) een nagerecht van vanillevla met puddingbiscuits.

2. Wel, die drie zocht ik. Maar wat krijg je verder nog 'cadeau'? Hele banale zaken: 1) Brussel = a) de hoofdstad van België, tevens het bestuurlijk centrum van de Europese Unie, b) (metonymisch) het bestuur van Europa, zoals in: 'Brussel' regelt alles voor ons, of we nu willen of niet (O ja, een metonymie (metonymia) = een stijlfiguur waarbij in plaats van een zaak een andere genoemd wordt, niet op grond van een overeenkomst, maar op grond van een andere betrekking die tussen beide bestaat, hier: het bestuur van Europa is in Brussel gevestigd. Een ander voorbeeld is: Vondel lezen, waarbij in plaats van de zaak de naam van de schrijver gebruikt wordt.)

3. Verder: 2) Brussels = van, uit, betreffende, als in Brussel: a) Brusselse aarde, vettige zandaarde om houtwerk enzovoorts schoon te maken, b) Brussels lof, witlof, c) Brusselse spruitjes, synoniem: spruitkool en d) Brusselse kermis, een soort biscuit (en dus geen kermis, dat is – om en nabij – de Vlaamse kermis = volksfeest met kermisattracties, volksspelen en eetkraampjes), 3) jack russell (los!) of jackrussellterriër (aaneen!) = een van oorsprong Britse kleine jachthond met gladde tot borstelharige vacht, oorspronkelijk gefokt om vossen en dassen uit hun holen te jagen (John Russell was een Britse dominee die honden fokte en kruiste)

4. Ook nog: 4) russen = a) (bnw. dat alleen vóór een znw. gebruikt mag worden, dat heet attributief gebruik) (gewestelijk) uit graszoden bestaande, denk maar aan een russen bedekking van een voetbalveld, b) van rus (in de betekenis: (plantkunde) elk van de biezen van het geslacht Juncus uit de russenfamilie) – dat ligt dus wel dicht bij het voorafgaande 'gras' (terzijde nog wel leuk: gewestelijk is trillen als een rus, beven als een rietje …), 5) verbrusseling = a) verschuiving van politieke beslissingen en beleid van nationale overheden naar de Europese Commissie, die in Brussel gevestigd is en b) (in België) expansie van de Brusselse agglomeratie, waardoor de Vlaamse rand rond Brussel meer en meer aansluit bij Brussel, bijvoorbeeld door verfransing. Enfin, afijn, u bent weer helemaal op de hoogte ...

 

woensdag 18 februari 2015

0525 Dictee woensdag 18 feb 2015 (6): dictee Woerden 2015 √

Dictee - dictees [0525]

Het Groene Hart (Woerden 2015)

1. Als fervente dicteegangers op tournee gaan door het land, dan komen zij toerend over de achtbaanssnelweg van Utrecht naar
’s-Gravenhage of vice versa een geïllustreerd verkeersbord tegen waarop een oer-Hollands weids polderlandschap staat met de aanduiding (het) Groene Hart [het groene hart van Holland].

2. Dat door velen geprezen kloppend hart van Nederland heeft meer te bieden dan ingenieus geconstrueerde molens, boerenhoeven met hoogstamboomgaarden en hooimijten.

3. Zo heerst er in het waterrijke Groene Hart een sfeer van dolce far niente op de tienpersoons polyester huursloepen [mogelijk aaneen!] met chardonnay drinkende pensionado’s, die co-existeren met nijvere agrariërs, die een waar charmeoffensief hebben ingezet, wat zeker niet getuigt van een van-negen-tot-vijfmentaliteit.

4. Aan de Reeuwijkse en Nieuwkoopse Plassen kunnen gezelschappen zich tv’loos vermeien in huisjes die aan Russische datsjaatjes doen denken; hun stadse koters mogen de gehele dag naar hartenlust slootjespringen, door een maisdoolhof rennen of agrogolf spelen met een barbecuetje na afloop.

5. Op streekmarkten staan agro-ondernemers met hun verantwoorde, gecertificeerde producten; voor vega's is er uienchutney en de voedzame antioxidante koninginnengelei, die een vitamine-injectie vanjewelste [GB ook: van je welste, van jewelste] geeft, alsook allerlei soorten kaas, zoals komijnekaas, geitenkaas en biologische fenegriek.

6. Bovendien zijn in menig à-la-carterestaurant de menu’s geüpgraded met een uniek assortiment aan ingrediënten waaraan voor de verstokte carnivoren het Waards [plaats Waqrde, gemeente Reimerswaal, Zeeland] rundvlees niet mag ontbreken, net zomin als een sukadestuk van onze oeros, het heckrund.

7. Ten slotte bieden projecten bij de vestingsteden uit het prenapoleontische tijdperk de amateurarcheoloog genoeg voer om zijn cultuurhistorische honger te stillen, zoals een bouwkundig onderzoek naar de historische inundatiesluis bij Nieuwpoort.

8. Zolang de authenticiteit van onze groene buffer tegen de opdringende Randstedelijke Vinex-agglomeraties gewaarborgd blijft, kunnen deze activiteiten nochtans toegejuicht worden; tezelfdertijd moet onze rikketik te allen tijde sneller slaan als we in het voorjaar de prematuur geboren lammeren door de madeliefjes zien dartelen, zwartbonte koeien met bokkensprongen hun eerste dag buiten zien beleven en veldleeuweriken horen tierelieren.