3614 Dictee zaterdag 27-04-2024 (1) – dictee BeNeDictee Harderwijk René 2024

Dictee – dictees [3614]

BeNeDictee Harderwijk René 2024

De 80 vet en onderstreepte genummerde items moesten worden ingevuld.

Commentaar in blauw.

Opwindende tijden (auteur: René Dijkgraaf)

1. De eindachttiende-eeuwse industriële omwenteling zette de wereld op zijn kop, nochtans zijn de veranderingen die wíj́ meemaken belangrijker, geschiedschrijvers zullen deze periode de digitale revolutie gaan noemen. In ons éne leven had onze geestelijke permeabiliteit genoeg ¹ darcy [symbool D, eenheid permeabiliteit] om dit alles ons
² Benelux'je [vgl. Benelux-land] te laten binnenkomen: personal computers, ³ dockingstations [draagbare pc, etc. aansluiten aan netwerk en/of internet, GB/VD 2024], het internet, sociale media, smartphones, tablets, ⁴ compact discs [cd’s],
⁵ discfilms [schijf met filmbeeldjes], enz. ⁶ 60-grams papier raakte daardoor rap uit de mode ... En we moeten ons alwéér ⁷ schrap zetten, anders gaan we hopeloos achterlopen. Het gaat me om kunstmatige intelligentie, precies wat u al dacht.

2. AI-programma's als ChatGPT bestaan nog maar twee jaar, maar elke maand word ik, zeker als ⁸ noob [beginneling, newbie bij internet of game], weer
⁹ realtime verrast door nog sneller werkende en nuttiger toepassingen. Alleen pogingen ¹⁰ de staatsloterij
[GB/VD, beter lijkt (donorprincipe): S] te winnen slaagden nog niet, misschien moet ik eerst een ¹¹ mooc [moe:k – massive open on­line course = vrij toegankelijke onlinecursus voor een groot publiek] over kansberekening gaan volgen, zodat ik niet verder ¹² achteropraak. ChatGPT geeft me na enkele klikken toegang tot een wereld aan kennis, daarom gebruik ik deze app steeds vaker. Wanneer ik me bijvoorbeeld de werking van een
¹³ nietschakeling [elektronische schakelaar die een stroomkring sluit als een andere opengaat en vice versa] of een digitaal probleem laat uitleggen, geniet ik van de duidelijkheid van de antwoorden en van het ontbreken van verkooppraatjes. ChatGPT kan op een hoog niveau wiskundige problemen oplossen, maar is ook niet te beroerd me te vertellen dat de appel op de door mij ingevoerde foto een ¹⁴ ingrid marie is, of wat een
¹⁵ chichi cicisbeo [bekakt, begeleider van een aanzienlijke gehuwde vrouw – niet: minnaar!] is. En bij het volautomatisch opzetten van een webwinkel om
¹⁶ dhurries [Indiaas tapijt] of ¹⁷ sjako's [militair hoofddeksel met klep] e.d. te verkopen, hoeft u niet bang te zijn bij de ¹⁸ ondernemingskamer [afdeling van gerechtshof - met donorprincipe heel goed verdedigbaar: O] of ¹⁹ De Nederlandsche Bank [DNB] te belanden. In één zin kan ik succesvol de opdracht (de 'prompt') geven om leuke kinderverhaaltjes te maken, waarvan mijn kleinkinderen het onderwerp en de personages bepalen. En ik ken jongelui die ²⁰ stage lopen en die hun verslagen in ChatGPT invoeren met de opdracht 'maak hier correct en begrijpelijk Nederlands van'. Dat levert overtuigende teksten op, waarbij ook – terecht – dt-fouten als
²¹ 'geloensd' [correct: geloenst] en hoofdletterfouten als
²² 'Sibillijns' [correct: s] worden gecorrigeerd. Ook delen van deze dicteetekst zijn door ChatGPT geschreven, en de opdracht 'maak een artistiek 3D-schilderij van dicteeschrijvers' leidde dertig seconden later tot een mooie illustratie, ik voegde haar ²³ hier bij. Daarbij kon ik zelf uitmaken of de afbeelding
²⁴ full colour [wel: fullcolourfoto] of bijvoorbeeld in wit en ²⁵ warmgrijs [naar analogie van warmrood etc. – lemma woord, maar dat is een limitatieve opsomming en zou warmgrijs dus eigenlijk fout zijn als niet-bestaand woord] zou worden gecreëerd

3. Los van ChatGPT wordt kunstmatige intelligentie in hoog tempo geïntegreerd in allerlei praktische zaken, bijvoorbeeld in industriële processen en in de gigantische apparaten waarmee de ²⁶ mechatronica [multidisciplinaire studie met componenten van mechanica (werktuigbouwkunde), elektrotechniek en informatica] zich vaak bezighoudt. Restaurants kunnen al automatisch ²⁷ duglérésaus [zekere vissaus] of gerechten
²⁸ all'arrabbiata [met arrabbiatasaus] maken, en
²⁹ doyennés du comice [handpeer; zou dat mv. moeten zijn? Nee, dus] laten opdienen. En een moderne versie van de ³⁰ Matthäus Passion [oratorium, passie, J.S. Bach] wordt zó voor u gecomponeerd! Sommige Amerikaanse universiteiten gebruiken AI – tot hun grote tevredenheid – om onderwijsprogramma's drastisch te verbeteren. Natuurrampen kunnen adequater voorspeld worden, bijvoorbeeld door het monitoren van ³¹ seiches [periodieke niveauverandering in haven of meer]. Ook onze gezondheidszorg gaat drastisch veranderen. Nu al is AI superieur bij het beoordelen van röntgenonderzoek. Als ik in opleiding zou zijn tot radioloog, zou ik daarom switchen naar een ander specialisme. Het stellen van mogelijke diagnosen op grond van de klachten van een patiënt doet AI eveneens beter dan artsen, of het nu zeldzame aandoeningen als ³² derdendaagse koorts [malaria tertiana] en ³³ rickettsia-infecties [organisme tussen bacterie en virus – vlektyfus] betreft, of ordinaire kwalen als ³⁴ hyperhidrosis [overmatig zweten] en het
³⁵ chronischevermoeidheidssyndroom [cvs, VD fout: hoofdletters]. AI schrijft betere verwijs- en ontslagbrieven dan artsen en het is zelfs al mogelijk een adequaat medisch verslag van een consult te laten maken op basis van het opgenomen gesprek. Het maken van een begrijpelijk verslag voor de patiënt zelf is nu geen probleem meer, want zelfs moeilijke begrippen als ³⁶ Hib-besmetting [Haemophilus influenzae type b – bacterie die meningitis en luchtweginfecties kan veroorzaken] en ³⁷ ishiharatest [op kleurenblindheid] worden keurig uitgelegd. De dokter hoeft dus niets meer op te schrijven. En AI kan allerhande verslagen (werd er bij het aanleggen van de ³⁸ ap [anus praeternaturalis (operatief (in de buikwand) aangebrachte anus)] een ³⁹ troiscart [trocart, chirurgisch instrument] gebruikt? Slaagde de behandeling met ⁴⁰ phenibut [kalmerend middel]? Word ik geen ⁴¹ Doktor Eisenbart – een onzin verkopende, maar succesvolle kwakzalver)? op een logische manier archiveren en terugvinden. Ook het veilig en correct beantwoorden van telefonische vragen van patiënten is al mogelijk. In theorie heeft uw arts straks dus extra tijd voor de menselijke kant van het vak.

4. Velen krijgen hun dagelijkse taken niet binnen vierentwintig uur klaar, maar AI draait zonder klagen overuren. Vergaderingen worden gepland, e-mails gesorteerd en ge krijgt ook een seintje als uw moeder binnenkort jarig is. (Ge ziet: ik mag misschien soms wat
⁴² belgziek [opvliegend] zijn, ⁴³ Fransdol [anti-Vlaams] word ik nooit.) Ge kunt u met hulp van ⁴⁴ ki [kunstmatige intelligentie] focussen op wat echt belangrijk is – of het nu de aankoop van een ⁴⁵ flauschen [duffelse wollen stof] jasje met ⁴⁶ fähkraag [geen V-kraag – fäh = bont van Siberische eekhoorn] betreft, het studeren op het
⁴⁷ pimeson [elementair deeltje, π-meson], passies als in
⁴⁸ deses [dubbel verlaagde d] gespeelde muziek, kijken naar een ⁴⁹ deësis [voorstelling van een op een troon zittende Christus tijdens het laatste oordeel, Byzantijnse kunst], of ⁵⁰ seksshopbezoek. Zo toont AI haar ware kracht, niet als een onpersoonlijke machine, maar als een essentieel instrumentarium in handen van de mensheid.

5. Máár: elke vooruitgang kent ook zijn uitdagingen. Om te beginnen gebruikt AI wereldwijd een zorgelijke hoeveelheid energie, meer dan in ⁵¹ kilowatt-hour of -uur [kWh] kan worden uitgedrukt. En de aarde ís al
⁵² christus heet ... En de bekendste toepassing van AI, ChatGPT, maakt af en toe storende fouten. Mijn vraag 'wat is een beschuitbuslichter?' werd bijvoorbeeld beantwoord met: 'een oplichter die zich tot kleine criminaliteit beperkt'. De app wordt, van ⁵³ arctis [noordpoolgebied, land en zee] tot ver voorbij de ⁵⁴ zuiderkeerkring [zuidelijke keerkring, Steenbokskeerkring], zelfs al breed gebruikt door middelbare scholieren en het wordt voor docenten steeds lastiger te zien welke teksten door leerlingen zelf geschreven zijn. De bescherming van onze privacy is een nog heikeler punt, want die is bij AI meer een suggestie dan een garantie. Ze gluurt door je digitale ramen, en alles wordt onthouden. Van je ⁵⁵ gepikeerde [piqueren: biljarten! – piqué] revers op Facebookfoto's tot de
⁵⁶ façon-de-Venisekaraf [van buiten Venetië geproduceerd kristalglas] die je online bestelde. Waar die info later voor gebruikt wordt weet niemand. Dat is eng, want algoritmen kunnen akelige fouten maken en angst voor ⁵⁷ fides Punica [trouweloosheid, ook: Punica fides] is gegrond. Dat bleek al bij de Nederlandse toeslagenaffaire en bij het ten onrechte criminaliseren van groepen Amsterdamse jongeren. De ⁵⁸ blijde boodschap [het evangelie] en de ⁵⁹ Zend-Avesta [boek dat de leer van Zarathoestra bevat; NL oe, Duits: u – also sprach Zarathustra] zijn positiever, maar u ziet hopelijk dat ik in deze alinea niet op een ⁶⁰ blaséë [zo verwend dat je niet meer kan genieten] manier ⁶¹ gehetzt [hetzen, gehetzt, quizzen, gequizd] heb.

6. Naast veelbelovende toepassingen zijn er dus ook zaken waarover we ons druk moeten maken. ⁶² Wind u voorál op over het navolgende: wat als AI in handen blijft van
⁶³ big tech, waardoor hun niet te stoppen
⁶⁴ uberteitsgroei [u, FR, niet DU: ü – groei van overvloed of rijkdom] ons leven tot in detail gaat bepalen, zodat we ⁶⁵ chaebollakeien [Zuid-Koreaans industrieel conglomeraat] of ⁶⁶ marktplaatsslaven [VD/GB, maar beter lijkt: Marktplaats – donorprincipe – VD doet dat af met: merknaam en kleine letter, lijkt fout!] worden? Wat als mensen, nadat ze even ⁶⁷ gebrowset/d hebben, overtuigend hun met behulp van AI gefakete
⁶⁸ 9/11-theorietjes [niet 9-11!] kunnen rondbazuinen, of beweren dat de aarde plat is en dat vaccins gevaarlijk zijn? (Dit soort ⁶⁹ neezeggers wantrouwen de wetenschap, zonder te beseffen dat ze hun theorieën alleen maar dankzij diezelfde wetenschap via computers en satellieten over duizenden kilometers kunnen verspreiden.) Een groot gevaar vormen ook de mensen die, geïnspireerd door politiek scherp ⁷⁰ rechts afgeslagen [wel: rechtsaf gaan] AI-misbruikers, alternatieve 'feiten' over immigratiecijfers presenteren. En, nog erger, wat blijft er van onze vrijheden over als Kim Jong Uns, Poetins of ⁷¹ Daesh'(!) [islamitische terreurbeweging, IS, ISIS] geautomatiseerde militaire systeem besluit op de Rode Knop te drukken?

7. Akelige AI-bijwerkingen moeten wereldwijd zo goed mogelijk voorkomen of tenminste gesignaleerd worden. Ook daarbij kan AI gelukkig helpen. Fouten zijn bijvoorbeeld te ondervangen door te informeren naar de gebruikte bronnen en naar de statistische kans dat het antwoord correct is. Los daarvan is het essentieel dat gezaghebbende controle-instanties zoals de
⁷² Hoge Colleges van Staat [Staten-Generaal, Raad van State, etc.], desnoods met hulp van
⁷³ de heren van kortjan [rijksveldwachters], gedetailleerd inzicht krijgen in de manier waarop AI haar kennis aanleert en gebruikt. Dat is de grootste uitdaging waar de mensheid nu voor staat. Intussen moeten we vooral
⁷⁴ trankilo [rustig, kalm, Antilliaans] blijven en genieten van de mogelijkheden die AI ons biedt, zelfs als we haar
⁷⁵ uchi-mata's [judoworp] af en toe niet zien aankomen. We moeten moderne ⁷⁶ amfitryons [gulle gastheer, van: Amphitryon] zien te worden: vertegenwoordigers van de digitale wereld waarin alles mogelijk is, zonder dat iedereen meteen ⁷⁷ beroepschriften [GB ook: ss!] gaat indienen.

8. Ten slotte.

⁷⁸ Quoad sacra [wat de geestelijke zaken betreft]: dit onderwerp is bepaald niet hiëratisch [priesterlijk], toch wilde ik het indringend presenteren. We leven namelijk in een digitaal ⁷⁹ apotheosentijdperk [indrukwekkend hoogtepunt], dat nog maar ⁸⁰ pasgeleden begon. AI is veelbelovend en ze gaat nooit meer weg. We zullen ons wereldwijd dan ook geducht moeten inspannen om haar op een positieve, open, en goed gecontroleerde manier vorm te geven.