Dictee - dictees [1577]
Dictees,
spelregels, woordenboeken
1. Eens
heeft Marc de Smit in de media gezegd ("Correct me, if I'm wrong
..."): "Dicteeën is topsport". En dat is maar net zo. Marc is
tweevoudig winnaar van het (voormalige) Groot Dictee der Nederlandse Taal
(Eerste Kamer, Den Haag). Ook als dicteeauteur van de Terneuzense Dictees is
hij vermaard en befaamd. Bij topsport hoort een scheidsrechter; de discussie na
afloop van een dictee fungeert weleens als de bij het voetbal ingeburgerde VAR
– Video Assistant Referee, videoscheidsrechter, maar bij dictees kennen we dat
fenomeen niet. Bij de discussies na een dictee kan het er soms vinnig aan toegaan,
maar het blijft een spelletje ...
2. In
Terneuzen was er bij de specialisten-deelnemers (echter niet bij Marc) twijfel
over twee invulwoorden: in het dagelijks leven zou eenieder moeten schrijven
'laisser-aller' en 'merorim' (Jiddisch of Jiddisj), maar bij het dictee kwamen
er bij die schrijfwijzen mooi twee rode streepjes te staan (volgens de auteur:
'laisser aller' en 'meroriem'). De uiteindelijke uitslag is niet zo belangrijk,
maar een uitgebreide discussie en analyse kan toch heel nuttig zijn voor de
dicteegemeenschap. Eerst de twee omstreden woorden dan maar.
3. Laisser-aller of
laisser aller?
In
(de papieren) GB 2015 (pGB) staan 'laisser-faire' en 'laissez-passer'. Het
lijkt erop dat 'laisser-aller' daarbij vergeten is: ik heb dezer dagen aan GB
gevraagd om het alsnog op te nemen, het verzoek wordt aan de redactie
voorgelegd. Dan hebben we ook de Leidraad in GB op p. 28: het beginsel van de
gelijkvormigheid: we spellen een woord of woorddeel zo veel mogelijk op
dezelfde wijze. Op grond daarvan zou je ook 'laisser-aller' met een koppelteken
moeten schrijven ... Maar er is ook nog de onlineversie van GB (oGB). En voor
alle duidelijkheid: de enige echte Woordenlijst Nederlandse Taal staat op
internet (www.woordenlijst.org), het pGB is daarvan een uittreksel. We zouden
dus altijd in het oGB moeten kijken. Dat heeft twee nadelen: 1) er wordt niet
meer een erratalijst van de diverse oplages van het pGB gepubliceerd – tot 2015
kon je precies volgen welke woorden er sinds welke oplage waren aangepast en 2)
(ernstiger) je kunt het oGB niet alfabetisch doorploeteren – dat is (me) al
jaren geleden toegezegd en recentelijk opnieuw bevestigd, maar het is er nog
steeds niet van gekomen. Voor de discussie van nu komen we niet verder dan dat
laisser(-)aller in het oGB nergens te vinden is en dat we het dus met de pVD,
althans volgens de Terneuzense spelregels, zullen moeten doen. Ondanks de beperkingen
van het oGB, zoals het in de wandelgangen heet, wil ik er toch voor pleiten –
in dit computertijdperk – om bij spelregels altijd uit te gaan van het oGB.
Ondanks de twee genoemde bezwaren: het oGB is nu eenmaal uitgebreider (zie
verderop: 'meroriem' staat daar bv. wel in) en geeft bij werkwoorden zeer veel
extra en uitgebreide info. Wat nog belangrijker is: de Woordenlijst is gratis
voor iedereen raadpleegbaar, dus daar ligt geen beperking. Uitgever VD geeft
het pGB uit, je koopt het voor een paar tientjes! Voor laisser-aller maakt het trouwens
allemaal niks uit: dat staat er niet in en het is niet veranderd! Het enige
gevaar dat dicteejury's bedreigt is dat het risico bestaat dat een woord dat 's
morgens nog goed was, 's avonds veranderd is en dat moeten we dan maar voor
lief nemen en bovendien: daar zijn we dan allemaal zelf bij.
NB 2020: laisser-aller nog steeds niet opgenomen in GB...
4. De
laisser/laissez-woorden in VD
In
2015 mocht ik te gast zijn bij de presentaties van de nieuwe pVD en pGB. Erg
leuk, maar dat doet er hier nu niet toe. Het viel mij toen op dat VD 'laisser
faire', 'laissez passer' (i.t.t. GB zonder streepjes) en 'laisser aller' had.
Overigens (correct geschreven): (het) laisser-faire betekent: het vrijlaten van
mensen (in hun economische handelen), (het) laisser-aller betekent: achteloosheid,
zaken op hun beloop laten en (het) laissez-passer betekent: vrijbrief voor het
overtrekken van de grens = vervoerbiljet, geleibrief. Ik heb toen contact gehad
met VD: in de oVD stonden de 3 woorden toen al met koppelteken en de fout was
bekend, maar het drukken van de pVD kost de nodige tijd en men was te laat
geweest met de bedoelde 3 correcties. Op grond daarvan heb ik me er nooit meer
druk over gemaakt en voetstoots aangenomen dat iedereen het erover eens zou
zijn dat 'laisser-aller', 'laisser-faire' en 'laissez-passer' de juiste
schrijfwijzen zouden zijn. Quod non! De Terneuzenspelregels verordonneerden: 1)
pGB 2015 en zo niet: pVD 2015. Ik ben natuurlijk niet voor één gat te vangen en
dacht: tja, maar er staat geen oplage bij. Dus fluks contact gezocht met VD,
maar lou loene: er is nog geen nieuwe oplage van de pVD verschenen met de bedoelde
wijzigingen erin: dat zou natuurlijk wel erg leuk en spannend geweest zijn,
maar helaas. Laatste woord hierover: het stuit me tegen de borst om bij een dictee
i.p.v. de (in 2019) 100% correcte schrijfwijze 'laisser-aller' op een dictee
het foutieve 'laisser aller' te moeten opschrijven louter als gevolg van
rigoureuze spelregels (:-)).
5. Merorim of meroriem?
Nog
even vooraf: bij de spelregels is het geen goed idee om van de oVD uit te gaan.
Niet iedereen is daar immers op geabonneerd: het is niet gratis zoals het oGB.
Om het verschijnen van evt. nieuwe oplages buiten de discussie te houden moet er bij de spelregels dan wel bij: pVD,
2015, eerste oplage ... Toch is het een beetje cru dat er zodoende tussen 2015
en 2025 niets verandert t.a.v. VD ... Overigens lijkt me dus juist: 1) oGB en
zo niet: 2) pVD 2015, eerste oplage. Een dicteeauteur moet vanzelfsprekend
vermijden om woorden op te nemen die in GB en VD verschillend zijn ('in geval
van' zou GB voorgaan, daarover geen discussie!). Dit probleem doet zich nu
juist voor bij 'merorim' en 'meroriem'. De genoemde spelregels hadden geen
probleem: beide woorden niet in pGB (in oGB: meroriem), in (o)VD: maror,
meervoud: merorim. Even de betekenis: maror = een bitter kruid, met name
gegeten bij de sedermaaltijd (seder of seider = de rituele maaltijd der
israëlieten aan huis op de eerste twee paasavonden, bij liberale joden en in
Israël alleen op de eerste paasavond, ter herdenking van de uittocht uit Egypte).
Overigens had ik met minder kennis van zaken waarschijnlijk voor 'merorim'
gekozen (-im en niet -iem ziet er voor mij het meest Jiddisch uit), als ik
tenminste enig benul gehad had van wat dit woord betekende en waar het vandaan
kwam (:-))! Enfin, volgens de in Terneuzen vigerende regels hadden we 'merorim'
(pVD) moeten schrijven. Soit.
7. Boeiend, leerzaam, schiet lekker op: weer 2 van de 383.992 lemma's uit de meest recente oVD (in de pVD ben ik nog aan het tellen ...) opgeschoten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten