0076 Dictee woensdag 17 april 2013 (3): Dictee – 'Siberisch' of 'siberisch'? √

Woensdag 17 april 2013 (3): Dictee – 'Siberisch' of 'siberisch'?

1. In het Juniordictee van Veendam (5 april) kwam als zin 2 voor: "Maar dit jaar lijkt er geen einde te komen aan de siberische weersomstandigheden van de winter van 2013". Ik heb aan de auteur geschreven dat dit m.i. 'Siberische' moet zijn. Dat heeft tot een uitgebreide gedachtewisseling geleid, maar ik geloof niet dat ik haar heb kunnen overtuigen. In deze blog mijn argumenten op een rijtje.

2. De auteur verwees naar 'De Dikke Drieduizend Dicteewoorden' (D). Daarin staat inderdaad: 1. Siberisch [uit Siberië, toevoeging van mij: of als uit Siberië] met hoofdletter, 2. siberisch [ijskoud] met kleine letter. Nu is D een prachtig werkje voor dicteedeelnemers, maar het heeft niet het laatste woord. Wat in D staat, komt uiteindelijk ook uit de enige officiële bronnen die het dicteewezen kent: 1. GB (2005) en 2 VD (2005). Het zal duidelijk zijn dat 'Onze Taal' D heeft samengesteld aan de hand van GB en VD (niet het Witte Boekje overigens, toch het troetelkindje van Onze Taal!). Voor arbitraire kwesties zullen we dus toch altijd terug moeten gaan naar de 2 officiële bronnen.

3. Daar lees ik (GB): 1. Siberisch (m.b.t. Siberië – let wel m.b.t. is meer omvattend dan 'uit'). 2. siberisch: dat laat mij siberisch. Let op: hier wordt geen verbogen vorm 'siberische' met kleine letter gegeven – ik kom erop terug (Het lemma 'Siberische tijger' voegt verder weinig toe). In VD lees ik alleen een lemma 'Siberisch' (hoofdletter): van, uit, betreffende, als in Siberië. De gegeven voorbeelden zijn: a. de Siberische spoorweg (letterlijk), Siberische kou (verschrikkelijke kou, dus figuurlijk), Siberisch krijt (van origine letterlijk), Siberische lis (van origine letterlijk) en als laatste en een beetje vreemde eend (immers met kleine letter in een lemma met hoofdletter!) in de bijt: siberisch: het (GB: dat) laat mij siberisch, waarbij GB geen verdere toelichting geeft en VD zegt: 'ijskoud'.

4. Allereerst zoeken we bij lemma 'ijskoud'. Als bnw. zijn er 3 betekenissen: a) 'zo koud als ijs', b) 'uiterst onhartelijk, hoogst ongevoelig', c) 'geheel onbewogen' en als bijw. alleen 'onverstoorbaar'. Nu is moeilijk voor te stellen dat bij 'dat laat me ijskoud' welke letterlijke betekenis dan ook bedoeld zou kunnen worden. Het is principieel iets anders dan 'mijn handen zijn ijskoud'. Blijven dus de figuurlijke betekenissen over. De volgende constatering is dat 'siberisch' alleen in die ene figuurlijke (en onverbogen!) vorm met kleine letter voorkomt in onze bronnen. Bovendien wordt 'siberisch' daar alleen predicatief gebruikt, wat toch sterk suggereert dat het (verbogen) attributieve gebruik uitgesloten is. Mijn eindconclusie is dus, dat je in een zekere staande uitdrukking 'siberisch' alleen predicatief gebruikt en dus in alle andere en zeker de attributieve gevallen 'Siberisch(e)'. Het lijkt me dus onontkoombaar dat naast 'Siberische kou' (figuurlijk) ook 'Siberische weersomstandigheden' met hoofdletter geschreven moet worden. Waarvan akte.