vrijdag 18 september 2015

0733 Dictee vrijdag 18 sep 2015 (1): dictee Column Los, aaneen of met koppelteken? √

Dictee - dictees [0733]

Los, aaneen of met koppelteken?

Zomaar wat aanzetten. Een complete behandeling zou veel te lang en veel te specialistisch worden. 

1. Een woordgroep schrijven we los (academisch ziekenhuis, in der minne, etc.). Een samenstelling (deur + knop = deurknop) en afleiding (on + af = onaf) schrijven we aaneen. Voor Nederlandse en Engelse woorden (ook combinaties ervan) geldt heel vaak dat je langere combinaties aaneen moet schrijven. Zo wordt (grote + mensen) + taal grotemensentaal, (kleine + kinderen) + bedtijd kleinekinderenbedtijd, (grand + slam) + toernooi wordt grandslamtoernooi, (nep + open) + haard = nepopenhaard. Dat staat (en leest) natuurlijk niet, daarom mag je altijd een streepje toevoegen: nep-openhaard, alleen is dat fout in een dictee: alleen een koppelteken als het MOET, niet als het alleen maar MAG! Vice + (eerste + minister) wordt vice-eersteminister (aaneen, maar klinkerbotsing, dus koppelteken!), (science + fiction) + film wordt sciencefictionfilm.

2. Er zijn wel grappige gevallen: een (lange + afstand) + tussen-s + loper is een langeafstandsloper (een loper die een lange afstand aflegt), maar een lange afstandsloper is gewoon iemand die 'afstanden loopt' en lang (van afmeting) is!

3. Let op: dat geldt alleen voor Nederlands en Engels, in andere talen komt er een koppelteken: Latijn, ad hoc + baantje wordt ad-hocbaantje, Frans, grand prix + toernooi wordt grand-prixtoernooi (maar dus wel: grandslamtoernooi, Engels!), Latijn: a capella + koor wordt a-capellakoor, Turks, shish kebab + tent wordt
shish-kebabtent en Frans, haute cuisine + gerecht wordt
haute-cuisinegerecht.

4. Bij verwisselbare begrippen schrijven we een koppelteken:
pianist-componist (had ook componist-pianist kunnen zijn), zwart-wit, hotel-restaurant, hotel-café-restaurant en minister-president.

5. Iets met een hoofdletter, daar kun je niet zomaar iets voorzetten, dan komt er een koppelteken: anti-Frans, on-Engels, zwart-Amerikaans, pro-Deoadvocaat (pro Deo is los!).

6. Een beetje raar zien zogenaamde afleidende samenstellingen met een woordgroep eruit: rood met groen wordt een rood-met-groene (niet alleen groene, de boel moet bij elkaar gehouden worden!) jurk, dit en dat wordt een dit-en-datse vent en laag bij de grond wordt een
laag-bij-de-grondse streek.

7. Een aantal vaste uitdrukkingen krijgt koppeltekens. Daar zijn geen regels voor, gewoon opzoeken in het woordenboek: een
kruidje-roer-mij-niet, een staakt-het-vuren (- vaste oude uitdrukking, terwijl je tegen één of meer mensen – tegenwoordig! – zegt: staak(!) het vuren), Onze-Lieve-Vrouw(e), etc.

8. Ten slotte: de samenstelling van een woordgroep met een ander woord krijgt koppeltekens, ook om de boel bijeen te houden: alles of niets wordt alles-of-nietspoging, eb en vloed wordt eb-en-vloedenergie, huis, tuin en keuken wordt huis-tuin-en-keukenmiddeltje en huisje, boompje, beestje wordt huisje-boompje-beestjegezin.

 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten