0790 Dictee woensdag 18 nov 2015 (1): dictee Column Elektro √

Dictee - dictees [0790] 

Column Elektro

1. In deze tijd draait veel om elektriciteit, denk bijvoorbeeld maar aan de elektronische auto. Het woord 'elektro' komt niet los voor, alleen in samenstellingen en afleidingen. Enfin, ik ga maar eens aan de gang met '*elektro*. Mijn zoeken wordt rijkelijk beloond. Ik begin eerst met zaken uit het dagelijks leven, de termen uit de elektrotechniek kan ik altijd nog toevoegen … 

2. Daar gaat ie: aardelektrode (voor het aarden), consumentenelektronica, elektroacupunctuur, elektroboot (boot met een elektromotor, fluisterboot), elektrocardiogram (ecg, hartfilmpje), elektroconvulsietherapie (elektroshocktherapie, ect), elektrocutie (terdoodbrenging of dood d.m.v. elektrische stroom), elektro-encefalogram (langs elektronische weg verkregen curve van de hersenwerking, eeg), elektrofiets (fiets met elektrische hulpmotor), elektro-ingenieur (elektrotechnisch ingenieur), elektronica-afdeling, elektrocutie-instrument, elektrolyse-instrument,
vrije-elektronenlaser, micro-elektronica, elektro-oven, elektrokar (wagentje dat wordt gedreven door een op accu's lopende elektromotor), elektromagneet, elektromechanica, elektrometer (toestel om elektrische spanning te meten), elektromonteur, elektromotor, elektromyogram (weergave van de elektrische stromen in een samentrekkende spier door de elektromyograaf), elektronenbuis, elektronenemissie, elektronenflitser (elektronisch flitsapparaat, computerflitser), elektronenmicroscoop, elektronica, elektronicamonteur, elektroplastiek (galvanoplastiek: vervaardiging van reproducties en clichés door een afdruk resp. een geprepareerde metalen plaat, langs galvanische weg met een laagje metaal te bedekken), elektroschok (stroomstoot), elektroshock (door een elektrische stroomstoot, die door de schedel geleid wordt, verwekte shock (toegepast als geneeswijze bij sommige psychische storingen), (elektro)shocktherapie, elektrotechnicus, elektrovissen (vissen met elektrische stroomdraden die over de bodem slepen waardoor vissen worden opgeschrikt en makkelijker te vangen zijn), kwantumelektronica (deel van de fysica, betreffende de lasers en masers) en opto-elektronica. Dit alles als lemma of binnen lemma's.

3. Verder nog bij de voorbeeldzinnen: elektronisch bankieren, elektronische detentie (elektronisch huisarrest d.m.v. een enkelband), elektronisch dossier (zoals epd: elektronisch patiëntendossier of ekd: elektronisch kinddossier), de elektronische snelweg (internet), de elektronische sigaret en elektronische tolheffing.

4. Ten slotte nog een minimale selectie uit het voorkomen van '*elektro*' binnen artikelen (958 x!): stekkerauto (elektrische auto), balearic (vorm van elektronische dansmuziek, genoemd naar de Balearen), benzinehybride (auto met zowel een benzine- als een elektromotor), chipknip (elektronische portemonnee, chippas, chipper) en nog veel meer … 

5. NB Waar zouden we zijn zonder 'elektro'? Nergens! 

6. Zoeken naar '*electro*' levert weinig op: doet u dat zelf maar ... VD: electro = electroclash, electrofolk (= folktronica) en electronic data processing [EDP] en electronic publishing. Sub lemma bij: e-business, e-card, e-cash, e-commerce, e-mail, e-ticket, EBS (electronic break system), EDI (electronic data interchange), electroshock, e-zine en e-print, etc. 

 

0789 Dictee dinsdag 17 nov 2015 (2): dictee Ditjes en datjes (72) √

Dictee - dictees [0789]

Ditjes en datjes (72) 

A. Bij de voorronde van het Groot Dictee 2015 moest je kiezen tussen onlineveiling, online veiling en online-veiling. De laatste vorm viel af: in een dicteeomgeving mag je niet zomaar een facultatief koppelteken toevoegen. Papieren GB geeft 'online' als bnw. en vervolgens een hele rij: onlinecatalogus t/m onlineverkoop (dat lijkt wel veel op 'veiling') en onlinewinkel. Het online-GB voegt daar niet zoveel aan toe: naast online bidden een nog veel langere rij met 'online' aaneengeschreven dan in het papieren GB. Wel een verwijzing naar Taaladvies, dat vindt dat online winkel en onlinewinkel allebei mogen. Maar in geschreven teksten hoor je nu eenmaal geen klemtoon … Ook VD voegt vervolgens niet veel nieuws toe, zij het dat daar wel het woord 'onlineveiling' letterlijk genoemd wordt. De beslissing lijkt dus fiftyfifty, maar uiteindelijk wint VD 'op punten': in deze wedstrijd schrijven we het aaneen!

B. Een andere zaak (wat ik hier voor Twitter behandel, geldt ook voor Facebook en WhatsApp) is de volgende: de merknaam is Twitter, een werkwoord schrijven we altijd met kleine letters (twitteren), maar zowel twitteraccount (komt dan van het ww. twitteren) als Twitteraccount (komt dan van de merknaam Twitter) is correct. VD kiest vrijwel altijd voor de hoofdletter. Overigens kan 'twitter' ook nog een znw. zijn. In die betekenis is het een tweet of twitterbericht (o ja, of Twitterbericht).

C. Een laatste omstreden kwestie is 'het Groene Boekje'. Helemaal voorin GB staat dat 'Het Groene Boekje' als merknaam beschermd is. VD maakt er een rommeltje van: de groene bijbel wordt omschreven als de Woordenlijst Nederlandse Taal = het Groene Boekje (over 'het' valt dus te discussiëren), maar bij 'boekje' wordt vermeld: het Groene Boekje = de Woordenlijst Nederlandse taal. Op grond van het donorprincipe zou dat 'Het' moeten zijn, maar bij deze voorronde zullen we toch maar 'het' als 'goed' moeten laten staan, zo leerde enig spitsvondig researchwerk op!

2020: GB liet (indertijd) weten dat het verschil niet belangrijk geacht wordt ...

D. Nabrander: het Woord vooraf in GB begint met 'Dit Groene Boekje …', waaruit je zou kunnen concluderen dat het lidwoord 'het' niet echt bij de (merk)naam hoort. Dat zou het rechtvaardigen om (behalve aan het begin van een zin) toch maar 'het Groene Boekje' te schrijven, maar dat gaat wel diep …

E. Er komen steeds meer rare gebreken van het online-GB aan het licht: kies maar eens V* en je krijgt V&W, V-effect, V-formatie, V-hals, … , Val van Antwerpen, … , Van Ostaijengedicht, … Tot zover oké natuurlijk, maar probeer vervolgens eens v*, dan krijg je aanvangen, aanvallen, aanvaren, aanvatten, etc … Bent u er nog? Snapt u dat nog? Ik niet!
Reactie GB:  "Ik denk trouwens dat ik het systeem wel begrijp. Dat zoekt ook in de verbogen en vervoegde vormen en vindt dan bij 'aanvallen' de vormen 'val aan', 'valt aan' etc. Maar dat is natuurlijk niet wat je wilt, althans niet in eerste instantie."

0788 Dictee dinsdag 17 nov 2015 (1): dictee Column Oranje boven! √

Dictee - dictees [0788]

Column Oranje boven!

1. Oranje boven is de naam van een Nederlands volksliedje. Het lied benadrukt de band van Nederland met het Nederlandse koningshuis (de Oranjes). Het liedje heeft dezelfde melodie als het kinderliedje We zijn er bijna (een contrafact = tekst op een bekend liedje).

2. Laten we maar eens met '*oranje*' aan de gang gaan. En dan eerst maar met het Koninklijk Huis, het Oranjehuis of huis van Oranje (net als Huis van Afgevaardigden en huis van Oostenrijk – geen huis van ontucht, en het huis van Tudor, het Engelse koninklijk huis). We noteren: Oranjeboom (huis van Oranje of een boom), Oranjebeweging, Oranjecomité, Oranjefeest, Oranjegevoel, Oranjegezind, Oranjehotel (tijdens de Duitse bezetting – 1940-1945 – het huis van bewaring in Scheveningen, waar politieke gevangenen werden opgesloten), Oranjeklant, Oranjelied, Oranjeman, Oranje-Vrijstaat(s) en
Oranje-Vrijstater (in Zuid-Afrika), Oranjehistoricus, Oranjetrainer (gestoken in fluo-oranje), Oranjeploeg, Oranjeprins (prins uit het Oranjehuis), Prins van Oranje (vermoedelijke troonopvolger, oorspronkelijk: titel van de bezitter van het prinsdom Oranje (Orange) in Zuid-Frankrijk), Oranjeselectie, Oranjespeler (vergelijk ook: jong Oranje), Oranjespruit of Oranjetelg (afstammeling van het huis van Oranje), Oranjestad (zoals Breda en Buren), Oranjeteam, Oranjevaan of -vlag, Oranjevereniging, Oranjeweer en Oranjezon.

3. De andere ingang is natuurlijk de kleur oranje: je kunt oranje dragen en zelfs oranje pecco drinken. Verder noteerde ik: geel-oranje (met twee kleuren), geeloranje (geelachtig oranje), methyloranje (chemie: azokleurstof die wordt toegepast als indicator bij zuur-basetitraties), oranjeachtig, oranjeappel (verouderd: sinaasappel), oranjeappelboompje (uit Zuid-Amerika afkomstige kamerplant (Solanum capsicastrum)), oranjebes (gebruikt bij de bereiding van de drank curaçao), oranjebitter(tje) (sterkedrank, vergelijk: oranjelikeur), oranjebloesem (bloesem van de sinaasappelboom en de siersinaasappelboom), oranjebloesemolie (neroliolie), oranjebloesemwater, oranjebloesemzwam, oranjebrons, oranjechromaat, oranjehemd (speler Nederlands team of volgeling van de goeroe Bhagwan Shree Rajneesh), oranjehuis (oranjerie, ook: orangerie), oranjelelie (vuurlelie), oranjelijster (koperwiek), oranje- of sinaasappelmarmelade, dieporanje, feloranje, Oranjegekte 2020 OK (moet volgens mij met een hoofdletter, net als Dianagekte en Amerikagekte! Volgens het Groene Boekje trouwens ook), knaloranje, oranjevlezig, zachtoranje, oranjerats (soldatentaal: hutspot), oranjetip(vlinder), oranje-uil (niet algemeen: kerkuil), oranjevink (keep) en oranjewater (aftreksel van oranjeschillen). Ten slotte nog een paar woorden uit GB: Oranje-elftal, Oranje-international, oranje-blanje-bleu en oranje-blauw.

4. Tja, als het hiermee nog geen Oranje boven is, dan weet ik het ook niet meer!

0787 Dictee maandag 16 nov 2015 (1): dictee Ditjes en datjes (71) √

Dictee - dictees [0787]

Ditjes en datjes (71)

A. Raar, dat naast ADHD ook adhd mag (van GB althans). Dat is alleen te ontdekken via het online-GB. Als je daar op 'details zichtbaar maken' klikt, komt er een verklarende toelichting dat adhd niet fout is …

B. In Leiderdorp hadden ze net als vorig jaar een 'Van Kootendictee'. Naast het opschrijven van het dictee, moest je daarna de spel- en grammaticafouten omcirkelen. In Den Haag was het zelfs zo dol dat je eerst een woord om bepaalde redenen fout moest opschrijven en het daarna als fout moest omcirkelen: de idiotie ten top! In Den Haag waren ze al na een jaar bekeerd, in Leiderdorp kwamen ze ten tweeden male met deze nouveauté. Het was daar een invuldictee, en dan gaat het wel iets beter. Vorig jaar was ik op de gang van zaken nauwelijks geprepareerd. Nu ging het aanzienlijk beter …

C. Ik hoop dat ze hier volgend jaar echt mee stoppen: maak van spellingkwesties gewoon invulwoorden: 1) gebruik maken --- > gebruikmaken, plaatsvind --- > plaatsvindt en 3) meerkamp carrière --- > meerkampcarrière. Voor het overige is de combinatie van een dictee met een taalquiz m.i. erg ongelukkig, waarom ook nog grammaticaopgaven als: 1) kunnen --- > kan, 2) een route dat --- > die, 3) met --- > naar hartenlust en 4) geëquipeerd op --- > voor.

D. In deze laatste categorie ontstaat altijd discussie of dit en dat dan ook niet fout is. Pregnant voorbeeld: op apegapen finishen. Volgens de rekkelijke juryvoorzitter kon dat best, een precieze collega zou dat beslist afkeuren: zowel GB als VD vermelden dat apegapen 'alleen' in de verbinding 'op apegapen liggen' gebruikt mag worden.

E. In het dictee kwam 'budgetoverschrijdend' voor. Moet dat niet los? Neen! Het ww. 'overschrijden' 2 in VD heeft als betekenis: over (iets) heen schrijden, zodat men aan de overkant ervan komt. Daar sub lemma: ook – in de vorm van het tegenwoordig deelwoord – in samenstellingen als de volgende, waarin het eerste lid datgene noemt waarvan de grenzen worden overschreden: brancheoverschrijdend, etc. …

F. Naar mijn bescheiden mening zat er ook nog een foutje in het dictee: hockeydames zouden 'eropuit zijn' om hun titel te prolongeren. Echter, zowel GB als VD geeft bij 'eropuit zijn' als betekenis 'op stap zijn'. Om weer te geven dat je iets als doel hebt, is 'erop uit zijn' correct. Het nieuwe papieren GB geeft de beide betekenissen – met toelichting. Overigens raar: de vorm 'erop uit zijn' is elektronisch niet te traceren [2020: beide wel!] (net zoals je 'apegapen' niet kunt vinden; wel binnen de Leidraad - 2020 wel: op apegapen liggen!). Had de oude VD op sommige plaatsen (koppensnellen, bedacht) nog 'eropuit zijn' in die betekenis, dat is nu aangepast tot 'erop uit zijn'! Dat was dus in het dictee de enig juiste schrijfwijze! Een plaats in (ook de oude) VD, waar het altijd al goed was, is het lemma 'acquisitief'.
De auteur heeft inmiddels de fout erkend.
 

0786 Dictee zondag 15 nov 2015 (1): dictee Groot Leiderdorps Dictee 2015 √

Dictee – dictees [0786]

Groot Leiderdorps Dictee 2015

De onderstreepte woorden moesten worden ingevuld.

De rode woorden waren grammaticaal of spellingtechnisch fout en moesten worden omcirkeld. De juiste vorm staat groen tussen vierkante haken. Nadere toelichting: waar bijv. 'kunnen [kan]' staat betekent dit: op het invulformulier stond 'kunnen', dat moesten we omcirkelen. Voor de volledigheid heb ik je juiste vorm 'kan' erbij gezet.

Olympische Spelen in Leiderdorp, megalomane utopie of realiseerbaar ideaal? (Auteur: Tanneke Schoonheim)

1. De adequate infrastructuur rond Leiderdorp maakt een olympisch avontuur mogelijk, daar hoeven we niet over te bakkeleien.

2. Het nabijgelegen Schiphol, prima accommodaties in de onmiddellijke omgeving, voor deze Spelen geen budgetoverschrijdende nieuwbouwstadions.

3. Onderzoek leert dat een crowdfundingsactie met ge-e-mailde bijdragen het hele plan kunnen [kan] financieren.

4. De wielrenners kunnen terecht rond Rijpwetering, de geboorteplaats van voormalig Tourwinnaar Joop Zoetemelk.

5. Een pittoreske route door het Groene Hart, dat [die] uiteraard over het Joop Zoetemelkpad gaat en dan bijkans op apegapen finishen op de Engelendaal.

6. Uiteraard zullen de gepaardenstaarte hockeydames eropuit zijn om hun titel te prolongeren. Ook de beloftevolle herenselectie ambieert het goud; zij zullen gebruik maken [gebruikmaken] van de Alectovelden.

7. De langemannensporten basketbal en volleybal vinden binnen plaats. In de Leiderdorpse sporthallen wordt met [naar] hartenlust gepasst, gedunkt en gesmasht.

8. De zeilparkoersen liggen op het Joppe, het Zweiland en de Eijmerspoel, terwijl de kanoënde     olympiërs te zien zijn op de Dwarswatering.

9. Zwembad De Does is goed geëquipeerd op [voor] de in minuscule bikinietjes optredende synchroonzwemsters.

10. De langebaanzwemmers kunnen terecht in het vijftigmeterbad (50 meterbad) aan de Vliet, waar bij dageraad ook de start van de triatlon plaatsvind [plaatsvindt].

11. De heroïsche atletiekwedstrijd vindt in de Leidse Hout plaats. Hier aanschouwen we en masse de fosburyflop van de hoogspringers, het gyroscopisch effect bij het discuswerpen, de perikelen bij de hindernissen van de steeplechase en de subtiele techniek van het
hink-stap-springen.

12. Zien we de genadeloze Dafne Schippers hier excelleren op het honderdmeternummer (100 meternummer), of pakt zij haar meerkamp carrière [meerkampcarrière] weer op door te re-integreren op dat onderdeel?

13. Geblesseerde atleten kunnen terecht in ziekenhuis Alrijne; een team van ervaren SEH-verpleegkundigen is continu stand-by en op de intensivecareafdeling worden enkele plaatsen vrijgehouden voor spoedgevallen.

14. Ook de dopingcontroles en de contra-expertises worden daar uitgevoerd.

15. De thuisblijvers kunnen alles via livestreaming volgen. Bovendien zorgen Twitter, Facebook en diverse sportapps voor een voortdurende stroom aan socialmediaberichten. Olympische Spelen in Leiderdorp, het is een sympathieke gedachte!
 

0785 Dictee zaterdag 14 nov (3): dictee Ditjes en datjes (70) √

Dictee - dictees [0785]

Ditjes en datjes (70)

A. Ik kreeg de vraag, waarom hocus-pocusachtig (en shish-kebabtent) met een koppelteken geschreven moeten worden. Driedelige samenstellingen schrijf je immers in het Nederlands en Engels aaneen, in andere talen met een koppelteken: kleinekinderenbedtijd, grandslamtoernooi (maar: grand-prixwedstrijd, Frans). Nu is 'hocus pocus' wel schertslatijn en 'shish kebab' niet echt Turks (daar schrijven ze 'kebap'). Dat alles is echter geen reden om die uitdrukkingen meteen maar tot 'goed Nederlands' te verklaren. Taaladvies heeft me doen weten, dat je in samenstellingen met deze uitdrukkingen wel degelijk een koppelteken dient te zetten.

B. Reactie van de auteur op sommige zaken uit Gent die ik aan de orde stelde: in de gauwigheid kon ik niet meer vinden dan een Van Dale uit 1992. Zegt genoeg, dunkt me.

C. Vraag van een lezer: is het HEMA-spullen, hemaspullen of nog anders? Antwoord: HEMA-spullen is juist (koppelteken wegens de hoofdletter). Volgens het donorprincipe moeten we eigennamen schrijven zoals de eigenaar ervan dat doet. Dus Philipslamp (geen koppelteken nodig) en PvdA-lid (daar wel). Op de website noemt HEMA zichzelf HEMA en zo moeten we het dus ook schrijven!

D. In Gent kwamen enkele woorden voor in het dictee, die er niet in zouden moeten staan, immers niet in de wdb.: 1) déclic (gewoon een klik), 2) een gilberke (paaltje, amsterdammertje, zelfs op internet nauwelijks te vinden) en 3) de Ig Nobelprijs (een schertsprijs voor literatuur, alleen bij de lit(t)erair onderlegden bekend).

E. In het Gentse dictee kwam ook fijten (meervoud van fijt) voor. Maar VD 2015 vermeldt bij dat woord nadrukkelijk 'geen meervoud' en het online-GB 2015 alleen 'enkelvoud'. Dat was dus niet goed. Verwijzing naar WB (Witte Boekje) is natuurlijk uit den boze!

F. Ook niet goed was, dat 'orvietaan' (zeker tegengif) als 'ohr-vie-taan' werd uitgesproken. Volgens VD is de juiste uitspraak 'ohr-vie-jee-taan'. Misschien raar, dat dit woord geen trema krijgt, maar het is nu eenmaal een van origine buitenlands woord (het komt van de plaatsnaam Orvieto, de geboorteplaats van de uitvinder ervan).

G. Een ander foutje: Pathébioscoop [eigennaam] moet echt met een hoofdletter, in tegenstelling tot pathefoon, dat wel een soortnaam geworden is.

H. Allemaal best jammer, want het was heel gezellig en de tekst op zich was ook heel leuk! Voorbeeld van een aardige vondst: iets wat jaarlijks werd bijgehouden, gebeurt door annalisten en niet door analisten, hoewel … 100% hardmaken lukt hier ook niet echt.

I. Zo, bij de audicien geweest en begin december naar de kno-arts. Dus begin 2016 hoop ik wel een goed hoorapparaat te hebben. Dan mag iedereen z'n borst weer natmaken, temeer daar ik dan ook mijn lijst na lange tijd weer eens ga doornemen (daar staat terracottakleurig echt wel in, hoor!).
 

0784 Dictee zaterdag 14 nov 2015 (2): dictee Groot Cuijks Dictee 2015 √

Dictee - dictees [0784] 

Groot Cuijks Dictee 2015
(auteurs: Louk Hombergen, Karel Janssen & Harrie Vullings)

Van oude dictees, de zinnen, die voorbijgaan …

1. Uit het oeuvreoverzicht van vijftien jaar Cuijks Dictee blijkt dat we indertijd startten met een zin over een Sint-Nicolaasactie in het toen nog feeëriek verlichte Tuigleerstraatje waar diverse neringdoenden onder het toeziend oog van een Curaçaose sinterklaas op een geleasete pick-uptruck en een ex-locoburgemeester in de rol van zielenpiet, hun expansiedrift naar hartenlust botvierden.

2. Over Cuijkse festiviteiten schreven we dat tijdens de Nijmeegse Vierdaagse ontiegelijk veel supporters naar ons Maasstadje tijgen om zich achter de balustrades te vergapen aan de tienduizenden diehards die vlak bij de door de genietroepen aangelegde pontonbrug met veel bravoure een hartstochtelijk appel doen op het onderdehand vermoeide en apathisch toekijkend klapvee in ruste.

3. In 2004 zeiden we dat een somtijds zeer balorige, altijd fors gepiercete en getatoeëerde, maar met de dag sexyer ogende woordvoerster van een Cuijkse professor zonder enige gêne verklaard had dat de rooms-katholieke kerk ook in onze illustere kerkdorpen de beschaving had gebracht, getuige de vele ascetische kanunniken op het staatsieportret in het kruisherenklooster van Sint Agatha.

4. Ook passeerden diverse toeristische attracties de revue waarbij destijds abusievelijk werd vergeten te vermelden dat een geëxalteerd Hapsburger [Haps is dorp in Cuijk!] laconiek billenkoek in het vooruitzicht werd gesteld toen die categorisch weigerde mee te gaan barbecueën bij de honk- en softbalclub in het devote pelgrimageoord Katwijk.

5. En in 2009 bracht het heel wat reuring teweeg toen een hautaine, sikkeneurige en onder invloed van ecstasy verkerende Boxmeerse portefeuillehoudster in een wufte peignoir zich permitteerde onbeschaamd te palaveren over een groep in extase verkerende fans van de voetbalclub JVC.

6. In een voorgaand jaar berichtten wij over tenhemelschreiende en laag-bij-de-grondse verhalen van een Cuijkse carnavaleske buutreedner die, voor zover wij weten, na zegge en schrijve twaalfenhalve zin zijn tekst kwijt was en daardoor slechtgehumeurd raakte: wat een naïviteit!

7. Ook hebben wij u kond gedaan, en doen dat nu ten tweeden male, van het feit dat u alert moet zijn omdat in Cuijk-Zuid te pas en te onpas ongelukken vanjewelste [GB ook: van jewelste, van je welste] gebeuren omdat allesbehalve oplettende scootmobilisten geüploade en vervolgens ge-e-mailde spellen spelen tijdens een dollemansrit.

8. November jongstleden, ten slotte, meldden wij dat het zeventig jaar na de bevrijding nog steeds geen wet van Meden en Perzen is dat geëscaleerde conflicten omwille van de lieve vrede beslecht worden met een kant-en-klare, voorhanden zijnde fiftyfiftyoplossing, zodat de zwartepiet achterwege blijft.