0585 Dictee vrijdag 03 apr 2015 (3): dictee 824 (deel 3) √

Dictee - dictees [0585]

Oefendictee 824 (deel 3)

Dictee 824, alinea 7 t/m 10.

7. Hij schoot de bal voor langs het doel, voorlangs dus. Hoe maak je het verschil tussen een 'billetje' [achterwerk] en een biljetje' duidelijk? Juist: via de uitspraak! Hij stond graag in het floodlight, ook als het maar een flutlichtje was. Uit het rijk van Djenghis Khan ontstond na diens dood in 1227 het rijk van de Gouden Horde (13e-15e eeuw). Het tambour-maîtretje stapte parmantig voort. Het stond er echt in hoofdletters: FRELE MAITRESSE GEZOCHT. Foetoscopie vindt op een foetus plaats, niet op een feut [aankomend student]. Foliumzuur is N-pteroyl-L-glutaminezuur. Een fourreur [bontwerker] maakt fourruremantels. Kun je 'freinetschool' goed opschrijven en uitspreken? En 'fresnellens' ook? Bij het forenzen [ww.] zou hij de wenkbrauwen fronsen [GB, VD] vanwege de volle trein. Eten fransozen graag fransjes? Wil je wat gouda meebrengen? De Hervese kaas komt ontegenzeg(ge)lijk uit het land van Herve.

8. De munster is een kaassoort uit het Munsterdal. Als toetje is er een mon-choufantasietje. Deze afrikanen [planten] zijn geïmporteerd. Wanneer worden die hardejantjes [winteraardappelen] geoogst? Geef mij maar lampignonbrood! Wil je weite- of koekebrood? Lekker, zo'n frittata, zo'n Italiaanse omelet. Als je pâté de foie gras verkort, wordt het paté. Wil je patates frites (friet), een patat met of een patatje oorlog? Na de harderwijkermaaltijd [gerookte haring] was er koffie met harde weners [taartje]. Wie drinkt er nou muthee [mengsel]? Een lynchgerecht kun je niet eten. Ik heb de roos in één keer geït [geraakt]. Kom mensen, queueën! Ik typte, dat ik hypete. Ze yelden hun yell. Is muscadet [wel wijn - mondingsgebied Loire] gewoon muskaatwijn [van muscadellen, druiven]? Nee. Coniine (cicutine - giftig uit dollekervel) overleef je in de regel niet. Porto flip, pulque, underberg en vermout kun je beter drinken dan opschrijven. Hij nam een pikketanis [-je, -sie] als pierenverschrikker.

9. We eten vandaag kalmaar, pijlinktvis. Die Spaanse vlag [vlinder] kun je niet uitsteken … De nonvlinder is toch echt een vlinder. De
gamma-uil, de vanessa, de herculesvlinder, de nymfale en de oleander zijn allemaal vlinders, net als de zygenen, het icarusblauwtje en het porseleinkapelletje trouwens. Kunnen jullie de lanciers [lahn-sjee], de ländler, de macarena en de malagueña dansen? En de tyrolienne, de veleta of het patertje langs de kant? NB Ik hoop: de sint-vitusdans [chorea, dansziekte, danswoede, vitusdans, sint-veitsdans of fieteldans] niet! Hij vloekte en wilde tussenbeide komen, maar tussen beide zaken bestond geen verband. Een hiërofant is een priester die een mysterie bedient. Een Maltezer ridder is johannieterridder. Een discals is gewestelijk een ongeschoeide karmeliet. Een bodhrán [uitspraak!] is een Ierse handtrommel, gebruikt als
percussie-instrument in Ierse folkmuziek.

10. De witte zusters zijn gesitueerd in Afrika. Wie horen er bij de Schieringers? Juist: de Vetkopers! Een jopper is een pijjekker. Neem in elk geval je en-tout-cas maar mee. Hij is een echte controlfreak. De ene partij reageerde himmelhoch jauchzend, de andere was zum Tode betrübt. We besluiten dit dictee met een kaasproefavondje: appenzeller, gouda, Danish blue, bel paese, bluefort, bleu d'Auvergne, bleu de Bresse, feta, fransje, gruyère, halloumi [2020], hüttenkäse, kernhem, mon chou, port-salut, provolone, raclette ['tuh' uitspreken] reblochon, ricotta, roquefort, stilton, taleggio, texelaar, tilsiter, vacherin, wittekaas (kwark), scheikaas, weikaas en brie.

0584 Dictee vrijdag 03 apr 2015 (2): dictee 824 (deel 2) √

Dictee - dictees [0584]

Oefendictee 824 (deel 2)

Dictee 824, alinea 4 t/m 6.

4. De queeste van die questeerder [questierder, aflaatkramer) in kwestie is nog niet ten einde. De sacharimeter van Soleil meet suikergehaltes en geen zonne-energie. Aftersun is après-soleil en een zonnejurk of lichte zomerjurk is een bain de soleil. De coupe soleil (omdat het om de hele uitdrukking gaat) en de Roi-Soleil (vanwege het streepje?) (Zonnekoning) vind je zomaar niet met zoeken op 'soleil', dan moet je echt zoeken op '*soleil'. Wat, is deze stoel echt gesakerdaand [uiterlijk van sakerdaanhout geven]? Deze jas heeft een sergen voering. Een suzanneboef [ook: suzannaboef - wellustige oude man] jaagt op Suzannes en Suzanna's [kuise vrouw]. Swietslaan is niet om te wandelen [bluffen, zwiertslaan, de grote mijnheer uithangen]. We willen een T-raam. 'Krijg het leblam' betekent 'krijg het leplazarus, het lebbes'. Lechajim, proost! Het was een feit dat ik fijt had. Volgens de fikh [jurisprudentie van de sharia] mag dat beslist niet. Ik mag alleen zeer fijn gesneden groenteproducten nuttigen. Flecterende talen kennen de flexie [buiging].

5. Een leplam is een paplam. We zullen heus niet naar de filistijnen, de kloten, gaan. Ben je nou helemaal van lotje getikt? De belladonna [plant] is een pupilverwijder. In die tijd waren Indochina en de
Sovjet-Unie gebrouilleerd. Dat is goud van [cijfers] 18 karaat, [letters] achttienkaraats goud, [cijfers] 18-karaats goud. Ik heb een 75 wattlamp (75W-lamp) nodig. De afkorting A.C. staat voor appellation contrôlée. Die ijzervreter is anti kind. Zijn er middelen die zowel antipyreticum als -mycoticum zijn? Nederlandse deputés kennen allemaal de
auto-met-chauffeurweelde. De blinde dirk [ketelkoek] ging erin als Gods Woord in een ouderling. Hij valt op blondientjes [blondinetjes]. We dansten de bourree. Volgde de electroclash de elektropop op?

6. Zij doet experimenteelwetenschappelijk onderzoek. In een extreemrechtse partij vind je geen extreemlinkse ideeën. Bij die transactie ben ik het schip in gegaan. Hij wilde weer eens de grote jan uithangen. Je moet dat op een hooggelegen (nog beter: hoger gelegen) plaats zien veilig te stellen. Ze spraken daar Hooghollands. Zij verkeert veel in de indiescene [indie: stroming popmuziek] . Hoe moet je de eerste en tweede industriële revolutie dateren? In de Maghreblanden houden ze zich ook aan de maghrib [avondgebed, 1 van de 5 van de salat]. Een sinterklaas moet voor Sinterklaas spelen. Hij is een state- en ideeëloze man. Niet elk steekhoudend argument zal steek houden. Een voorbeeld van een sylfenfiguur is Oberon. Hij heeft het verhaal te boek gesteld. Een transalpiene spoorlijn eindigt
trans-Alpijns. Rijdt hij echt in een twaalfcilinder-Mercedes? Wie won dat jaar het UEFA Cuptoernooi [eigennaam]?

0583 Dictee vrijdag 03 apr 2015 (1): dictee 824 (deel 1) √

Dictee - dictees [0583]

Oefendictee 824 (deel 1)

Dictee 824, alinea 1 t/m 3.

1. Die eva – evangelische jongere – neemt even een e-vakantie. 100 mailtjes sturen en dan zeggen 'excusez du peu'. Wat houdt de brezjnevdoctrine in? Hij teerde weg in agamie [ongehuwd] , omdat zijn vriendin ooit geen agami (trompetvogel) wou. Hij werd geshockt, daardoor was zij gechoqueerd, haar zus geschokt en opa vond het shocking. Een christen-sociaal hangt het christensocialisme aan en is vast christelijk-sociaal. Een coquette (kokette) is koket [behaagziek, ijdel]. Mijn ditjes-en-datjesstukjes zijn inmiddels beroemd. Het markizaat wordt bestuurd door de markiezin. Een safe conduct is een sauf-conduit [vrijgeleide]. Met moeite kon de status quo behouden worden. Die falderappesen [gespuis] zijn van laag allooi. Die Guineese houdt Guine(e)se [Guinee, Guinea] biggetjes. Wil je even naar de
doe-het-zelfzaak gaan? Nee hoor, doe het zelf maar! In een eau-de-cologneflesje zit eau de cologne. De meiwijn wordt bereid uit onzelievevrouwebedstro.

2. Die hebben bij V&D een shop-in-shop. In een e-mailbericht betekent fyi 'for your information'. Een raquette [uh uitspreken] is een sneeuwschoen. De sjekkies zaten in haar sjek [loshangend vrouwenjasje]. Ze dronken eerst één sauternes [ook enkelvoud] en daarna nog enkele sauternes. Een sheltie [herdershond] komt van de Shetlandeilanden. Zij komt uit Dar es Salaam. Hoeveel Open
Vld-politica's ken jij? Zij zullen de galluppoll hanteren. Een kelvingolf is geen rossbygolf. Het symbool voor de kelvin is K. Een messalina [met onverzadigbare geslachtsdrift] heeft zelden een (messaline)jurk [stofnaam] aan, dunkt me. Zou een pekan [vismarter] pecannoten lusten? Weleens een pongo [gorilla] met een poncho gezien? De angélique [angelica, engelwortel] ziet er angeliek [engelachtig] uit en heeft niets te maken met de (vox) angelica [orgelregister, engelenstem]. Als iets goed reüsseert, betekent dat réussite. Ken je het stèrebegrip? Wat houdt dat dan in? [Kubieke meter, st, S] Zoek eens op, wat 'tethering' [uitspraak!] is: het heeft te maken met verbinden van apparaten met internet.

3. Een bremze is een warmbloedzuiger. Wist je dat 'catechu' [uitspraak!] hetzelfde is als cachou, een zeker looistofhoudend extract? Wist je dat cachou ook betrekking heeft op het hout van de acajouboom, ook wel kasjoeboom genoemd, die de cashewnoten levert? Christene zielen (VD ook: christenzielen), wat een gedoe! Cremortart of cremor tartari is overwijnsteenzure potas. Vind je in het deuterocanonieke Bijbelboek Wijsheid van Jezus Sirach (afgekort: Sir.) ook de spreuken van Jezus Sirach? Een oenochoë [uitspraak - mv. oenochoai] is een buikige wijnkan. Het CJD is het creutzfeldt-jakobsyndroom - disease, je ware jakob zal dat hebben! Karyologie gaat over cellen, cardiologie over harten. NB Cariologie (met dezelfde uitspraak als karyologie) gaat over de wetenschap die zich bezighoudt met de studie van cariës. Hij is de mies(j)te [bangelijk, lelijk] van de drie. Een o(o)rliëtblok is een bram- of bovenlijzeilvalblok. Opodeldoc(h) is de volksnaam voor twee aromatische zeeppreparaten. Een palei (polei) [foltertuig: uitrekken] heeft zeker wel iets van een procrustesbed.

 

0582 Dictee donderdag 02 apr 2015 (2): dictee Ditjes en datjes (32) √

Dictee - dictees [0582]

Ditjes en datjes (32)

A. Reactie VD op 'waterpoloster': voor 2025 zal de spelling van dit woord niet gewijzigd worden. Waarvan akte.

B. Van Dale laat weten dat waar er nog ergens 'lage landen' stond (lemma 'laag') voor Nederland en België, dit in de 15e editie zal worden aangepast naar 'Lage Landen' (conform GB). Wel: de lage landen bij de zee.

C. Het jeugddictee in Laren had als titel 'TV-reclame' .Dat klopt niet, het is 'tv' en dat wordt aan het begin van een titel of zin 'Tv'. Juist is
'Tv-reclame' als titel. Zo wordt bijv. ook eBay aan het begin van een zin EBay en iPhone wordt IPhone.

D. Waarom is het lenteachtig? Antwoord: omdat 'lente' alleen een meervoud op s heeft (niet op n, GB). Afleidingen met -schap, -achtig en -dom worden behandeld als samenstellingen! Lastig zijn: gazelleachtig: gazel heeft als enige meervoud gazellen, maar gazelle heeft als meervouden gazelles en gazellen, en omdat 'gazelle' vaker gebruikt wordt, moet je daarvan uitgaan! Zo is het giraffennek (giraf heeft als enige meervoud giraffen, je moet dus niet kijken naar het minder gebruikte giraffe met meervouden giraffes en giraffen).

E. Als je je taal wilt kruiden, moet je dat sinds kort wel met Attisch zout doen (niet meer: attisch in dat verband tenminste ...)!

F. VD heeft 'megille' (wetsrol), GB 'Megille' en 'Megila'. De NTU heeft mij doen weten dat ze deze twee termen in GB voortaan ook met een kleine letter geschreven gaan worden, de termen zijn vergelijkbaar met 'mijn bijbeltje' en zijn 'zakkoran'.

2020: GB alleen megille (+ s) = wetsrol, VD: Megille - Bijbelboek Esther, Megilla, Megila en megille = exemplaar (boekje, rol) van de Megille.

G. In het Goese dictee kwam voor, dat 86 jaar geleden werd opgericht 'de Zeeuwsche *  voor Dialectonderzoek'. Voorgelezen werd ter invulling: vereniging. Lelijke instinker, want dat moest niet alleen met een hoofdletter, maar ook met 'ee', dat was (mede) af te leiden uit 'Zeeuwsche' met 'sch' en het feit dat de naam al 86 jaar bestaat …[Vereeniging]

H. In dat dictee wel 'Nedersaksisch' als taal (omdat het gebied Nedersaksen is, woorden allebei in VD!), maar Noord-Veluws, omdat het gebied de Noord-Veluwe is (vergelijk West-Vlaanderen en het West-Vlaams).

I. Het woord 'gedecafeïneerd' was een ware tongbreker voor de voorlezer van dienst.

J. Kende u trouwens het woord limpide = helder?

K. Bij de Specialisten aldaar in te vullen 18 woorden of woordgroepen: refugiee (een vrouw!), Burkina Faso, equatoriaal Afrika (geen land!), dp's ['diepies', displaced persons], Sierra Leoonse (bnw.), generaalpardonners (samenstellende afleiding van 'generaal pardon'), gecatalogeerd, agapenmaaltijd (agape = liefdemaal, meervoud alleen met n), gin-fizz (ook zo in het mv.), shangri-la (paradijs, uit het Tibetaans), closed-forever (armband), double-breasted (met 2 rijen knopen), tirolerhoed (soortnaam, net als panamahoed), er was een klik (niet: click of zo), billets-doux (enkelvoud: billet-doux), getae-bood
(tae-bo en ww. tae-boën), grand(s) pliés (enkelvoud: grand plié) en idee-fixe-eenheid (idee-fixe + klinkerbotsing).

L. Bij grand plié: het is wel demi-plié; na 'demi' altijd een koppelteken (semi wordt aaneengeschreven: demi-finale, maar semifinale). Ik kijk nooit meer in de papieren VD, maar mij werd gemeld (en dat klopt) dat daar nog grand-plié stond. De uitleg van deze wijziging in VD lijkt me de volgende: 'demi' altijd met koppelteken en 'grand' verder altijd los, vergelijk 'grand café'.

 

0581 Dictee donderdag 02 apr 2015 (1): dictee Het parlement √

Dictee - dictees [0581]

Het parlement

1. Gelukkig zijn er heel veel democratieën en dus ook heel veel parlementen. Laten we eerst maar eens kijken bij 'parlement' zelf. Over de herkomst vermeldt VD: (1265-1270 ‘gepraat, gesprek, vergadering’) Frans of direct middeleeuws Latijn: parlamentum (spreekkamer, vergadering, bijeenkomst, parlement). Als betekenissen geeft VD: 1) (gewestelijk) gepraat, druk, rumoerig gesprek, 2) vergadering die bekleed was met staatsgezag (soms ook met rechtsmacht, bv. in Frankrijk vóór 1789), 3) volksvertegenwoordiging van een (deel)staat, voorbeeld: het Europese (2020) Europees Parlement (overal elders in VD: Europees Parlement , EP, mét EP'ers, en dát lijkt me juist), samengesteld uit vertegenwoordigers van de EU-landen.

2. Verder heb ik gezocht op '*parlement*': bondsparlement, zoals dat in de BRD, de Bundesrepublik Deutschland of Bondsrepubliek Duitsland, buitenparlementaire actie, Europarlement, Europarlementslid, Europarlementariër, extraparlementair kabinet (niet uit de zittende partijen), parlementaire vlag (witte vlag bij onderhandelen met de vijand, ook: onderhandelingsvlag), rompparlement (rest van een parlement na het uittreden van een aantal leden), schaduwparlement (alternatief parlement), schertsparlement (parlement dat geen feitelijke macht heeft), schoolparlement (inspraakorgaan op scholen, bestaande uit leerlingen, leraren, ouders, directie) en stadsparlement (uit beroepspolitici bestaand parlement van een (grote) stad).

2. In Engeland trouwens nog: House of Commons (Lagerhuis) en House of Lords (Hogerhuis). Binnen artikelen (sub lemma) noteer ik nog: Huis van Afgevaardigden (VD: VS, USA), Big Ben (klok in de toren van het parlementsgebouw in Londen), Doema (parlement Rusland, ook: Staatsdoema), Folketing (Denemarken, verwant met ons woord 'ding' in de betekenis van geding, rechtspraak), Fronde (oppositie van de hoge adel en het parlement in Frankrijk gedurende de minderjarigheid van Lodewijk XIV (1643-1660) tegen het beleid van Mazarin), het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Eerste en Tweede Kamer (Nederland), IPU (Interparlementaire Unie – vereniging van parlementen van onafhankelijke staten), Kamer van Volksvertegenwoordigers, Kamer en Senaat (België), Knesset (parlement Israël), MEP – member of the European Parliament, lid van het Europese Parlement, Provinciale Staten (parlement van een provincie), Vlaamse Raad (Vlaams Parlement), Wetstraat – (metonymisch) de Belgische regering, de federale politiek in België en wetstratees (politiek jargon). Wees ten slotte nog gewaarschuwd: als u ooit in het parlement wilt, moet u zich goed parlementair kunnen uitdrukken, maar u hebt wel een lang zomerreces! Uitsmijter: als u over het Italiaanse parlement wilt schrijven, moet dat wel met een kleine p doen! Wat u in het voorafgaande ook nog gemist hebt, is de Dáil (Éireann): bij de omschrijving daarvan komt het woord 'parlement' niet voor - wel: kamer van afgevaardigden!

 

0580 Dictee woensdag 01 apr 2015 (2): dictee Goes 2015 - specialistendeel √

Dictee - dictees [0580]

Dictee Goes 2015 - specialistendeel (auteur: Rein Leentfaar)

De onderstreepte woorden moesten worden ingevuld.

Vluchtelingen

Zij kwam als refugiee uit Ouagadougou, de hoofdstad van Burkina Faso, ergens in West-Afrika gelegen, dus iets bewesten centraal en benoorden equatoriaal Afrika, en hij behoorde tot de dp's uit de Sierra Leoonse contreien van Freetown. Na door het COA – Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers – tot generaalpardonners te zijn gecatalogeerd, werden ze opgevangen door VWN – Vluchtelingenwerk Nederland – en bij een agapenmaaltijd vonden ze elkaar na drie gin-fizz [zelfde enk.]. Even dachten ze dat Nederland het shangri-la was: hij gaf haar een closed-forever en zij hem een double-breasted C&A'tje met tirolerhoed. Er was een klik: ze wisselden billets-doux uit. Ze hebben ook nog een tijd getae-bood en op ballet grand(s) pliés uitgevoerd. Toch slaat de twijfel toe: is het allemaal echt of vormen ze maar een
idee-fixe-eenheid?

 

0579 Dictee woensdag 01 apr 2015 (1): dictee Goes 2015 - normale deel √

Dictee - dictees [0579]

Dictee Goes 2015

De onderstreepte woorden moesten worden ingevuld.

Taalvariété (auteur: Aly Breemhaar)

1. In welk een dispositie zou de Domburgse doctor mevrouw Hendrika C.M. Ghijsen geweest zijn als zij geweten zou hebben dat op 1 april 2015 het Groot Dictee Zeeland gehouden zou worden, precies 86 jaar na de oprichting van de Zeeuwsche Vereeniging voor Dialectonderzoek? De lit(t)eratuurhistorica, gepromoveerd op de achttiende-eeuwse epistolair romanschrijfster en predikanteneega Betje Wolff en haar amica Aagje Deken, heeft benevens het werk aan haar dissertatie ruim vier decennia van haar arbeidzame leven gewijd aan het maken van fiches, annotaties en contexten voor de lemmata van een Zeeuws dialectenwoordenboek dat zijn weerga niet kent, althans niet in het Zeeuwse. Natuurlijk kent het Nederlandse taalgebied vele streektalen en dialecten en zijn daarvan eveneens door puristische taalvorsers met liefde voor taal en cultuur, woordenboeken samengesteld, zoals voor het Stellingwerfs, het Nedersaksisch of het Noord-Veluws, maar deze zijn niet alle zo veelomvattend als het Zeeuwse lexicon.

2. Dankzij haar veertigjarige queeste kunnen wij putten uit ultieme Zeeuwse tongue twisters. De gedecafeïneerde koffie waar geen barista aan te pas is gekomen, in de vorm van 'slabberjan' is nog te doen, lastiger wordt het met de benaming van een dergelijk slap koffiebrouwsel in Ooltgensplaat: 'gorlegooi' al of niet op oudejaarsdag geserveerd met 'smouters' – afkomstig van het woord 'smout' dat weer is afgeleid van het Nederlandse verbum 'smelten' – of in de zomer met 'aerebeie' of 'freinze' waarin u ongetwijfeld het Franse 'fraise' herkent.

3. Ondanks zijn indrukwekkende dictionaire is het Zeeuws geen erkende streektaal geworden, tot droefenis van de Zeeuwse Gedeputeerde Staten die daartoe in 2001 een rekest hadden ingediend. De ministerieel bewindvoerder van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, Zijne Excellentie Johan Remkes, waardeerde het Zeeuws in 2004 nochtans als dialect en niet als taal, zelfs niet als secundaire minderheidstaal zoals gedefinieerd in een hiervoor opgesteld Europees handvest.

4. Wat maakt een taal tot een taal en een dialect tot een dialect? Helaas ontbeert deze vraag een limpide antwoord; ervan uitgaande immers dat een dialect een taalvariant is, dan is de taal waarop het Standaardnederlands of Algemeen Nederlands gebaseerd is, in feite ook een taalvariant, namelijk het Amsterdams van de zeventiende eeuw dat toevallig vanwege de economische hegemonie waarmee onze hoofdstad zich toentertijd kon verblijden, een groot prestige genoot en waarnaartoe dus velen uit andere delen van de Lage Landen met hun taal wilden opschuiven.

5. De beschrijving van een taal of taalvariëteit in een woordenboek en een grammatica of syntaxis, is kortom niet voldoende om die variëteit van het predicaat 'taal' te voorzien. Oftewel wat een taal is, is veeleer een politieke dan een linguïstische kwestie, al zijn we uiteraard uitermate blij met het belangeloze en prijzenswaardige monnikenwerk dat Hendrika Ghijsen heeft verricht.

6. Dank u wel.