0501 Dictee woensdag 04 feb 2015 (4): dictee Ditjes en datjes (23) √

Dictee - dictees [0501]

Ditjes en datjes (23)

A. Ik schreef aan VD: raar dat 'adenoïde' alleen bnw. is (adenoïde vegetatie), dat het geen znw. is en dat er toch (VD) een woord als 'adenoïdenlijder' bestaat. Als ik VD goed begrijp, wordt 'adenoïde' nu toegevoegd als znw. met meervoud 'adenoïden'. Waarvan akte. 2020: toegevoegd adenoïden [mv.]  = adenoïde vegetatie.

B. Ooit schreef VD 'Sao Tome en Principe'. In de nieuwere uitgaven staat 'Sao Tomé en Principe'. En daar woont een Santomees, zelfs meerdere Santomezen.

C. Ik heb ooit gedacht dat het lul-de-behanger was, maar luldebehangerig. Echter: het grondbegrip is al een samenkoppeling en dan blijft dat bij de afleiding ook zo: lul-de-behangerig.

D. In een shoot-outzin van Diest kwam voor 'a-snaar'. Ik twijfelde: moest het niet 'A-snaar' zijn? Nu zijn enquêtes niet het beste middel om spellingkwesties op te lossen, maar voor de aardigheid heb ik maar eens een enquête onder de participanten op mijn 'verzendlijst' gehouden. De opinies bleken fiftyfifty verdeeld te zijn. De juiste oplossing kwam van Johan de Boer. Ik had verzuimd even met '*snaar' te zoeken. Doe je dat wel, dan vind je e-snaar en g-snaar. Het is dus overduidelijk ook a-snaar, waarvan akte!

E. Ik vroeg me af waarom er in 'kyrie' en 'kyrie eleison' geen trema komt. Dat lijkt immers wel nodig voor de uitspraak. De Taalunie verwijst naar de Technische Handleiding, ik citeer: "Ofschoon we hier met twee lettergrepen en dus met klinkerbotsing te maken hebben, wordt geen trema geschreven in uitheemse woorden die als uitheems ervaren worden en die hun oorspronkelijke spelling behouden. Enkele voorbeelden: clientèle (naast cliënteel), dies, Inuit, maestoso, paella, bel paese". Pakken we meteen even mee dat 'paese' in 'bel paese' (zachte Italiaanse kaas) wordt uitgesproken als 'pah-ee-zuh' of
'paa-ee-zuh'.

F. Ezelsbruggetje voor chijm of chymus (spijsbrij in de maag): de m van maag. Voor chijl (de door de darmvlokken opgenomen en in de chylusvaten afvloeiende, vet bevattende lymfe) of chylus: de l van lymfe (lymf).

0500 Dictee woensdag 04 feb 2015 (3): dictee Diest √

Dictee - dictees [0500]

Koninklijk Atheneum Diest 31-01-2015 (onderstreepte woorden moesten worden ingevuld).

Singuliere gewoontes op vreemdsoortige vakantie

1. Vakantie is voor iedereen anders. Sommigen gaan trekken in noordelijke streken, anderen willen zorgeloos genieten van wat zonneschijn. Als Koning Winter het land verlaat, trekt directeur Vanhelmont traditioneel met haar partner naar de Franse Pyreneeën, waar ze een chaletje heeft in de pittoreske bergen.

2. Na een jaar in het gezelschap van zo'n tweehonderd leerlingen die de meest wansmakelijke bacteriën verspreiden, doet het deugd het Belgische kloteweer achter zich te laten en 's morgens in het gezelschap van haar ware jakob de zuivere berglucht in te ademen. Pottenkijkers zijn daarbij niet welkom, want directeur Vanhelmont maakt er een atypische vakantie van. Het levert scènes op die weinigen van haar gewoon zijn.

3. De dag begint met een sessie aerobiccen. Ze draagt daarbij een reuzegroot T-shirt met V-hals dat niet bepaald flatteert. Na een deugddoende douche, wordt er ge-sms't naar haar lievelingscafeetje enkele honderden meters verderop, zodat de plaatselijke café-uitbater haar dagelijkse koffie met vier croissants, twee yoghurtjes en een afsluitend tiramisu'tje klaar kan zetten.

4. Zodra de tête-à-tête met haar eega van start gaat, kijken beide tortelduifjes elkaar secondelang in de ogen, tot directeur Vanhelmont het startschot geeft voor een middeleeuws gebruik dat volledig in de vergetelheid is geraakt. Dat startschot op zich is al exceptioneel, want het bestaat uit het ad fundum ledigen van een glas cognac. Vervolgens wordt het volledige ontbijt, inclusief dessertje, zonder couverts naar binnen gewerkt. Betalen voor eetgerei is voor dit parcimonieuze koppel van het goede te veel.

5. Na dit geëquilibreerde ontbijt wordt er enige uren gerelaxt onder het nuttigen van een vanille-ijsje. Françoises echtgenoot haalt ondertussen zijn beste schoolfrans boven om tegenover de cafébaas een lichte causerie te houden over zijn favoriete onderwerp: het Tsjechische voetbal, met in het bijzonder de wereldberoemde panenkapenalty. Directeur Vanhelmont luistert telkens in beate bewondering naar de woorden die ze al vijfduizend negenhonderd keer gehoord heeft. "Hij is mijn god", schiet het dan in een gedachteflits door haar hoofd.

6. De avond bestaat traditioneel uit een potje barbecueën, waarbij de schattebouten een glaasje rode wijn uit Bordeaux nuttigen. Bij het slapengaan leest Françoise nog stiekem enkele bladzijden uit een van de vele bijbels die ze heeft meegebracht, iets wat ze koste wat het kost geheim wil houden.

7. Dat die singuliere gewoonte uitgelekt is, heeft alles te maken met een echtelijk dispuut dat zich dit jaar ontspon. Het is een goed bewaard geheim dat Françoises echtgenoot thuis de koffers pakt. Toen ze haar zonnebril tevoorschijn wilde halen, bleek haar man per abuis een
3D-brilletje te hebben ingepakt. Hoewel het brilletje mevrouw bijzonder beeldig stond, was ze zwaar misnoegd. Bij de defenestratie van haar koffer van op de tweede verdieping, vloog die open op straat, zodat een toevallige passant, tevens auteur van dit Koninklijk Atheneumdictee, de bijbels in het rond zag vliegen. De stakker beloofde echter plechtig de feiten niet wereldkundig te maken, zodat directeur Vanhelmont op beide oren kan slapen.

 

0499 Dictee woensdag 04 feb 2015 (2): dictee Kampen 2015 √

Dictee - dictees [0499]

3e Dictee van Kampen (2015)

Virtuele vervreemding

1. Door de huidige alleszins geavanceerde technologische vindingen kan de mens A.D. tweeduizend vijftien leven als God in Frankrijk, of, minder geëxalteerd, als de legendarische Zonnekoning, die in zestienhonderdtweeënzeventig onder de Vordense Lodewijkslinde uitgerust, niet gepicknickt, laat staan gebarbecued zou hebben.

2. Daarbij duid ik niet direct op die lieden die in alle luiigheid vanuit een fauteuil of chaise longue een-twee-drie via remote control oftewel afstandsbediening allerlei afspeelapparatuur kunnen inschakelen om zappend de meest exotische tv-programma’s te bekijken.

3. Ook niet op automobilisten of reizigers die verknocht zijn aan
gps-begeleiding via navi’s of appjes, al moeten ze die nieuwerwetsigheden ten minste met een exorbitant tekort aan topografische kennis en schrijnend teveel aan elektrostress en verlies van oriëntatievermogen bekopen.

4. Noch ten slotte op wandelaars en fietsers die als walkman- of iPhonefetisjisten, met koptelefoon op, oortjes in, mobieltje aan het oor of door riskant getuur en gestrest gewrijf op touchscreens, immuun voor omgevingsgeluiden en -gezichten, zich tenslotte sacrosancte protegés wanen.

5. Doch op geprivilegieerden, lui die tenminste profiteren van deze progressie, die het wifiwalhalla bereikbaar maakte voor elke neanderthaler of languissante zielenpoot om zonder fysieke inspanning twitterend te communiceren met Jan en alleman, inclusief klunzige types als Jan L... en Kaatje K...

6. In dit door ICT’ers [GB: ook ict verdedigbaar] gecreëerd paradijs gamet de jeugd non-stop er thans lustig op los met uiterst gewelddadige computerspelletjes, of chartert de grotemensenwereld ten detrimente van de eigen conditie velerlei verleidelijke goederen en alternatieve personages, gigolo’s en maîtresses incluis.

7. De onwelkome keerzijde van deze vreemde, on-Bijbelse toverwereld van louter luieren en zalig nietsdoen, is de kweek van adipeuze patiënten door vetzucht of obesitas met als consequentie corpulentie, waarnaar te veel genotzuchtige luieriken dankzij te summiere lichaamsbeweging solliciteren.

8. Tegen dit zwaarlijvige lijden, veroorzaakt door onder andere verregaande vadsigheid, helpt slechts één remedie, nl. de reële eigentijdse aberratie: bezoek aan fitnesscentra met hun broodnodige afslankingstrainingen.

0498 Dictee woensdag 04 feb 2015 (1): dictee Meppel √

Dictee - dictees [0498]

3e Groot Meppeler Dictee

Bacchanaal

1. Mijn bijdehante, honderdentweejarige tante, heeft zich voor de festiviteiten in een flamboyante blouse met aanverwante accessoires gehuld. Tante heeft sinds haar adolescentie altijd een enigszins excentrieke en aristocratische allure tentoongespreid.
Daarmee baart ze voortdurend enig opzien in het lokale verzorgingshuis, waar tante, na decennialange omzwervingen in zonnige contreien, kortgeleden haar laatste pied-à-terre heeft gevonden.

2. Doorgaans schrijdt zij tegen twaalven gracieus, gebogen maar ongebroken en omgeven door de exquise geur van 4711, haar favoriete eau de cologne, door de foyer naar het buffet met culinaire lekkernijen, die de chef-kok van Tafeltje-dek-je zo-even heeft afgeleverd.

3. Vandaag heeft men vanwege de certificering van de zorginstelling de eetzaal zo feeëriek versierd met pseudoachttiende-eeuwse kroonluchters, dat enkele gedweeë dementerenden het spoor nog meer dan anders bijster raken en een tenhemelschreiende poging doen, te snappen hoe jong ze zijn.

4. Door de desastreuze financiële situatie van de verzorgingsstaat heeft de directie volgens tante almaar ernstig bezuinigd op essentiële voorzieningen zoals het incontinentiemateriaal, de frequentie van douchebeurten en toiletbezoeken en de preventie van decubitus; nochtans wordt bij festiviteiten weliswaar niet exorbitant maar toch wel onbekommerd uitgepakt.

5. Naar hartenlust geniet tante dan ook van de hors-d'oeuvre, die een frêle getatoeëerde verzorgster, getooid in een feestelijk turkooizen niemendalletje, consciëntieus maar ook op genereuze wijze voor haar heeft opgeschept.

6. "Harregat", moppert tantes zeer autochtone Drentse buurvrouw. "Die exotische liflaffies mit aubergine en rammenas mag ik toch zo gloepens slecht lieden! Doe mij mar een maoltie soepenbrij". [Deze alinea telde niet mee!]

7. En somber roert ze vanjewelste [GB ook: van jewelste, van je welste] in de geëmailleerde terrine met bouillabaisse, waarin drie vissenogen haar melancholiek aanstaren.
"Alleen maar soep en brij?" informeert tante, met hoog opgetrokken wenkbrauwen, geschrokken bij haar ascetische disgenote.

8. Dankbaar grijpt ze naar de door de zorgverzekering royaal beschikbaar gestelde bordeauxrode spiritualiën en heft het glas. Olijk toost zij vol bravoure op de mogelijkheid dat wij allen nog heel lang zullen leven.

 

0497 Dictee woensdag 28 jan 2015 (3): dictee Ditjes en datjes (22) √

Dictee - dictees [0497]

Ditjes en datjes (22)

A. Ik had nog gemeld aan VD, dat bij het lemma 'plaat' ergens 'houseplaats' stond i.p.v. 'houseplaat'. Vandaag kwam het bericht dat dit verbeterd is (wordt).

B. Mij werd gevraagd: waarom 'onzelievevrouwebedstro' aaneen en 'vergeet-mij-nietje' met koppeltekens? In het algemeen kun je daar niet veel over zeggen: de namen zijn via de plantkunde als eigennamen min of meer bepaald. In die zin onttrekken ze zich een beetje aan de normale regels, met dien verstande dat bijv. de kleine letters wel geregeerd worden door de spellingregels. In nog puur wetenschappelijke namen als Anemone apennina (blauwe anemoon), krijgt het eerste deel (de geslachtsnaam) een hoofdletter, het tweede deel (de soortnaam) een kleine letter. Deze naamgeving gaat volgens het linneaanse stelsel, genoemd naar de Zweedse wetenschapper Linnaeus, die ook een aantal dagen in Harderwijk is geweest, alwaar hij in 1735 promoveerde aan de universiteit tot doctor in de geneeskunde (dr. med.). Wat kan ik er verder nog van zeggen?
Onze-Lieve-Vrouwe is al een samenkoppeling: het moet dan wel met koppeltekens en niet aaneen wegens de hoofdletters, in
Onze-Lieve-Vrouwekerk blijft dat zo. Omdat we planten met een kleine letter (kleine letters) schrijven, is er geen aanleiding meer voor die koppeltekens en wordt het 'gewoon' onzelievevrouwebedstro (samenstelling). Ik wijs ook nog op Toon Hermansshow en jeroenboschachtig. 'Vergeet mij niet' (komt overigens zonder koppeltekens niet voor in VD) is een woordgroep en de verkleinvorm slaat niet alleen op 'niet', maar op de hele woordgroep. Om die bijeen te houden, maken we er eerst een soort samenkoppeling van en gebruiken we koppeltekens: vergeet-mij-nietje (het is een zgn. samenstellende afleiding). 'Vergeetmijnietje' geeft een raar en ongebruikelijk woordbeeld.

C. Je weet toch wel hoe we tegenwoordig 'Isthmische Spelen' schrijven?

D. Let vooral ook op met de hindoeïstische goden: Shiva (de Vernietiger), Brahma (de Schepper) en Visjnoe (de Instandhouder). Hun namen zijn ontleend aan het Oudindisch.

E. De woorden 'gaur' (spreek uit als 'gauwer', ontleend aan het Hindi: groot rund (tot 3 m lang en 2 m hoog) met grote, sterke hoorns, dat leeft in Zuidoost-Azië) en 'giaur' (spreek uit: 'gaa-voer', ontleend aan het Perzisch van Zoroaster: Turkse scheldnaam voor alle niet-moslims) haal je gemakkelijk door elkaar.

F. Realiseer je hoe 'kaas-en-wijnavond' geschreven moet worden, hoe 'postcheque-en-girodienst', hoe 'land- en volkenkunde', hoe 'land- en tuinbouw', hoe 'peper- en zoutvaatje' en hoe 'peper-en-zoutstel'.

G. In het Eper dictee van 2007 las ik: ze keerden relaxt terug van vakantie. Je kunt wel gerelaxt hebben, maar je kunt alleen 'relaxed' terugkeren! Overigens: chillaxen (VD, 2013) is chillen én relaxen!

 

0496 Dictee woensdag 28 jan 2015 (2): dictee Ditjes en datjes (21) √

Dictee - dictees [0496]

Ditjes en datjes (21)

A. De Nederlandse Hervormde Kerk (NHK) bestaat niet meer. Deze is met de Gereformeerde Kerken in Nederland (GKN) en de  Evangelisch-Lutherse Kerk in 2004 gefuseerd tot de PKN (Protestantse Kerk in Nederland). Het betreffende fusieproces werd SoW (Samen op Weg - vgl. de SoW-kerken) genoemd. In VD komt de NHK nog veel voor. Deze kerk bestond uit hervormde gemeenten met hervormde kerken (gebouwen) en die werden bediend door hervormde predikanten. In tegenstelling tot de rooms-katholieke kerk (de Kerk van Rome) was de NHK niet top-down maar bottom-up gestructureerd. De plaatselijke kerkenraad had het in principe voor het zeggen. De predikanten waren verenigd in een zogenaamde ring, waarvan er meer in een classis gaan. De gemeenten hadden een stem in de classicale vergadering en die stuurde op haar beurt weer afgevaardigden naar de (landelijke) Algemene Synode (Nederland was ook nog opgedeeld in kerkprovincies). Er waren meerdere 'richtingen' in de kerk, waaronder de vrijzinnigen, de confessionelen en de gereformeerdebonders (leden van de Gereformeerde Bond in de NHK). Aan de uiterste rechterzijde van die Bond bevonden zich overigens de gekrookterieters 2020 (zo genoemd naar de Bijbelpassage Jes. 42:3: 'Het gekrookte riet zal Hij niet verbreken' *, Stvt.= Statenvertaling. VD heeft 'gekrookte rieters', maar volgens mij moet het als samenstellende afleiding aaneen!). VD 2020 OK. De NHK werd vroeger ook wel 'de grote kerk' genoemd: het was immers tot voor kort de staatskerk. Een kandidaat tot de heilige dienst (H.D.) was een proponent, een kandidaat-aspirant-dominee. Een candidatus ministerii (c.m., c.r.m. = candidatus reverendi ministerii: kandidaat tot het eerwaardig ambt, kandidaat-predikant) was kandidaat tot het ambt (nl. het ambt van predikant).

* Huidige NBV: het geknakte riet.

B. Verder nog een vrij willekeurige greep uit de termen die ik ad A tegenkwam in VD: wika (werker in kerkelijke arbeid, maatschappelijk werker van de NHK), hervormd op wieltjes (niet erg kerks, met een verwijzing naar doop, huwelijk en begrafenis, de drie gelegenheden waarbij men toch nog wel in de kerk komt, vicaris (hulpprediker), pretor (voorzitter van een ring), president-kerkvoogd (de kerkvoogden (nu: kerkrentmeesters) behartigden de stoffelijke zaken van de gemeente), president-diaken (de diakenen behartigden de vroegere armenzorg), ouderlingen (zij gingen in de gemeente over de geestelijke zaken, de tucht en het opzicht), de leden van de NHK waren Ned. Herv. oftewel NH (Nederlands-hervormd), geboortelid (als lid geboekt omdat je ouders dat ook waren), de Christelijk Gereformeerde Kerk is voortgekomen uit de Afscheiding van 1834, de HHK is de Hersteld Hervormde Kerk (zij maakten het SoW-proces niet mee), ook wel genoemd HNHK: Hersteld Nederlandse Hervormde Kerk. De kerkorde (van 1951, de PKN heeft er een sinds 2004) vormde een soort van statuten van de kerk en de voorzitter van de kerkenraad is preses, de secretaris abactis en de penningmeester quaestor.

 

0495 Dictee woensdag 28 jan 2015 (1): dictee Ditjes en datjes (20) √

Dictee - dictees [0495]

Ditjes en datjes (20)

A. Mij werd gevraagd hoe het met 'tai chi' zit. (Het) tai chi is een zekere Chinese bewegingsleer, een vermenging van meditatie, yoga en heilgymnastiek, gebaseerd op de taoïstische filosofie en geneeskunde (oorspronkelijk een verdedigingssport). Bij de vernederlandsing tot werkwoord wordt dat (samenstellende afleiding) tai-chiën (het losse 'chiën' heeft immers geen betekenis; let op de enkele e (en op: ik tai-chi, vergelijk skiën, ik ski, jij tai-chiet, ik tai-chiede en wij hebben getai-chied). Onzinwoorden, maar 'tai chi's' en 'tai chietje' zouden wel de originele spelling behouden. Net als afleidingen krijgen ook samenstellingen een extra koppelteken: 'tai-chioefening' en
'tai-chiachtig' ('achtig' wordt voor de spelling als een samenstelling behandeld). Een vergelijkbaar Frans geval (voor Nederlandse en Engelse samenstellingen en afleidingen gelden in het algemeen afwijkende regels) déja vu, déja vuutje en déja-vugevoel, net als eau de toilette, eau de toiletteje en eau-de-toilettefles. In het Nederlands kon ik niet zo gauw een passend voorbeeld (met woordgroep en verkleinwoord, non-voorbeeld: sneeuw wit, sneeuwwitje (limonade + bier) - Sneeuwwitje = sprookjesfiguur en sneeuwwit, alledaags voorbeeld: nieuw huis, nieuw huisje) vinden (het idee vond ik wel terug in eerste communie, eerstecommunicant), in het Engels blind dateje (onzinverkleining, overigens volgens de normale regels).

B. In tien jaar kan er een hoop veranderen. Ik keek nog even naar de voorronde van het Davidsfonds van 2007 bij de specialisten. Op de volgende punten is de spelling inmiddels geëvolueerd: a) 'een handige Harry' was toen nog goed, maar is inmiddels gewijzigd in 'een handige harry', b) er werd toen uitgegaan van 'een anglofiele anglaise' (fout in VD), inmiddels is komen vast te staan dat dit 'Anglaise' moet zijn (net als Française), c) in VD kwam voor 'Thuringen' en 'Thuringse'. Dat had natuurlijk 'Thüringen' en 'Thüringse' moeten zijn. Inmiddels heeft VD de beide foutieve schrijfwijzen helemaal met de noorderzon laten vertrekken, d) ook moesten we van GB toen nog 'ten tweede male' schrijven: dat is inmiddels 'ten tweeden male' geworden, e) op diverse plaatsen in VD stond 'Heilig sacrament' of 'H. sacrament'. Bij 'altaargeheim' stond echter 'H. Sacrament'. Dat heeft VD nu aangepast tot 'Heilig sacrament', f) in de voorronde werd men geacht te schrijven 'te goed houden' (zo immers in VD). Nu VD dat heeft aangepast tot 'tegoed houden', zullen we dat voortaan ook maar zo schrijven, g) VD schreef toen nog 'Duinkerken', inmiddels: 'Duinkerke' en h) onder lemma 'volksrepubliek' schrijft VD nu 'Volksrepubliek China' als eigennaam (net als de Franse Republiek), dus ook dat zullen we in het vervolg maar doen.

C. Als besluit nog wat instinkertjes uit die voorronde: een sergen (!) voering, sapristi, rakklampen, banlieues (tweede e), geen aasje verstand (niet: haasje), bladneusvleermuis (niet: platneus), berlinerbollen (boule de Berlin - mv. s s [of!] *), uit den treure(n), geschransd (schranzen, geschranst, schransen), miss wet-T-shirt en egelantierstruiken (eerste e).

NB schransen en schranzen allebei goed (GB, VD).

* 2020 GB: engelsebol, VD Engelse bol - fout, komt trouwens uit Moskou! - ook: Moskovië = Rusland, vgl Moskovisch gebak.