0380 Dictee woensdag 26 nov 2014 (3): dictee Ditjes en datjes (4) √ x

Dictee - dictees [0380]

Ditjes en datjes (4)

A. In Zutphen schrijven ze 'Torenstad' met een hoofdletter. In een toeristische folder mag dat, in een dictee niet. Ik zal uitleggen waarom (niet). Mocht 'torenstad' een unieke term zijn, specifiek als troetelnaam verzonnen door de Zutphenaren, dan was er iets voor te zeggen. Maar helaas, scheidsrechter VD beslist anders: de term 'torenstad' wordt kennelijk meer gebruikt (VD: stad met veel torens) en dus vaker gebruikt en dus met kleine letter geschreven. Nog even zoeken in VD op '*stad' en je vindt o.a.: academiestad, dogestad (Venetië), Hanzestad (eigennaam Hanze behoudt de hoofdletter), kaasstad (Alkmaar, Gouda), koekstad (Deventer), lichtstad (Parijs, Eindhoven), Maasstad (riviernaam, Rotterdam), prinsenstad (Delft), sleutelstad (Leiden), Spaarnestad (riviernaam, Haarlem), zilverstad (Schoonhoven) en Zuiderzeestad, waarvan er meerdere zijn.

B. De jury aldaar had meer problemen met hoofdletters. Zo schreven ze 'Latijnse School'. Ik kan me er in dagdagelijkse teksten van alles bij voorstellen, maar in een dictee is het fout. Er waren er vele van en 'school' is gewoon een soortnaam. Ik zou dat nog niet met zo veel stelligheid beweren, ware het niet dat onze scheidsrechter (VD) me ook gelijk geeft: onder het lemma 'Latijns' lezen we gewoon het volgende: Latijnse school = school die voorbereidde voor de academische studie en waar in hoofdzaak Latijn en Grieks geleerd werd.

C. Ook bij 'Heidelberger Catechismus' deed zich dat probleem voor. 'Catechismus' is gewoon een algemeen begrip en een soortnaam, dus kleine letter. Natuurlijk mag iedereen in specifieke, bijvoorbeeld theologische verhandelingen, een hoofdletter schrijven, maar in een dictee is het fout. VD is duidelijk: catechismus = overzicht van de beginselen of voornaamste waarheden van de leer van een kerk, vroeger in de vorm van vragen en antwoorden, tegenwoordig in de vorm van korte artikelen, in de rooms-katholieke kerk uitgaand van het kerkelijk leergezag. Daarachter staan als voorbeelden: Heidelbergse, Mechelse catechismus, uiteraard dus met kleine 'c'. En dat verandert echt niet als je het bnw. 'Heidelbergse' verandert in 'Heidelberger'.

D. Ook met een koppelteken had de jury problemen:
'Sint-Walburgiskerk'. Volgens de spellingregels moet hier een koppelteken, er is echter iets anders dat prevaleert: volgens de Leidraad geldt bij eigennamen het donorprincipe (de eigenaar bepaalt zelf de naam van zijn bezit). Men zal in de 15e en 16e eeuw toch geen weet gehad hebben van de spellingregels van 1995 of 2005. De kans is dus buitengewoon groot dat de echte, oorspronkelijke naam Sint Walburgiskerk was. Op internet kom je van alles tegen, maar beslissend lijkt me wat de eigenaar zegt, en wat zie ik op de site van de plaatselijke PKN-gemeente (www.walburgiskerk.nl), jazeker: Sint Walburgiskerk, Kerkhof 3, 7201 DM Zutphen. Daarmee is het pleit voor 100% beslecht: geen koppelteken!

 
 

0379 Dictee woensdag 26 nov 2014 (2): dictee Ditjes en datjes (3) √ x

Dictee - dictees [0379]

Ditjes en datjes (3)

A. Ik moest bij de controle van een dictee controleren of het 'gotische' of 'Gotische' majuskels (hoofdletters in oude handschriften) zijn. Voor 'Gotisch' als znw. geeft VD: Oost-Germaanse taal, uitgestorven rond 600 n.Chr. (het Krim-Gotisch bestond tot ca. 1750) en als bnw. a) aan de Goten eigen, van de Goten – de Gotische taal, b) behorend tot of gesteld in het Gotisch, Oost-Germaanse taal, uitgestorven rond 600 n.Chr. – een Gotisch woord. Prachtig zou je zeggen, een Gotisch woord bestaat dus uit Gotische letters, maar zo simpel is het helaas niet, want als je bij 'gotisch' kijkt, zie je a) gotische stijl, gotische kerk, b) gotisch smeedwerk, gotische letters (monnikenschrift) en gotisch schrift. Een (Gotische) taal bestaat dus wel uit (Gotische) woorden, maar die (Gotische) woorden bestaan dus niet uit (Gotische) letters, want letters kun je voor elke taal en elk schrift gebruiken, niet alleen voor het Gotisch. Juist is dus (gelukkig voor sommigen, helaas voor anderen): een Gotisch woord bestaat uit gotische letters, in dit geval (gotische) majuskels (fraai geschreven monnikenhoofdletters, kleine letters zijn minuskels).

B. In hetzelfde dictee kwam 'jonge dames' voor. Het is me niet opgevallen, ik had er geen aanmerking op gemaakt, maar het is wel fout (Gelukkig heeft de jury beide vormen nu goed gerekend.) Zowel in GB als VD staat namelijk jongedame(s). Binnen artikelen (oVD) komt
5 maal 'jongedame' voor en 1 keer 'jonge dame' [2020: niet meer]. In dat laatste geval heb ik VD gesuggereerd om er ook maar 'jongedame' van te maken. Kennelijk gebeurd! Zeker met de klemtoon op 'da' (VD) wordt in het dictee de schrijfwijze aaneen afgedwongen. Ook de context (aanbrengen van tatoeages) wijst wellicht minder op (jonge) dametjes. Alleen met de uitspraak jonge dames is er nog een heel klein lansje te breken voor 'jonge dames'. Maar in een dictee dus maar niet.

C. In een ander dictee kwamen 'mama's-kindjes' voor. De Leidraad (GB) schrijft voor dat als een woord op apostrof + s eindigt, er dan een koppelteken komt, net als in McDonald's-maaltijd. Degene die het dictee besprak, legde dat goed uit. Er zit echter nog een klein addertje onder het gras: het is hier wel 'een' mama's-kindje met de specifieke betekenis 'moederskindje' (VD: a) kind waarvan de moeder het meest houdt of dat een sterke, hechte relatie met de moeder heeft, b) bij uitbreiding: onzelfstandig, afhankelijk kind. Als de moeder zelf het zonder die specifieke betekenis heeft over (haar =) mama's kindje, komt er beslist geen koppelteken! Waarvan akte!

 
 

0378 Dictee woensdag 26 nov 2014 (1): dictee Delphi √ x

Dictee - dictees [0378]

Delphi

1. Volgens VD was Delphi de voornaamste Griekse orakelplaats en stad in Phocis (een streek), aan de voet van de Parnas(sus) (een berg, ook: Helicon of Pindus of muzenberg, gewijd aan de muzen (zanggodinnen) en aan de god Apollo – o.a. beschermer van de kunsten en de poëzie; een bekende uitdrukking luidt: de muzen- of zangberg beklimmen, de Parnassus beklimmen, op de Parnassus stijgen, dat is allemaal: gaan dichten; VD vermeldt ook nog de reptilia Parnassia, letterlijk de reptielen van de Parnassus: de prulpoëten die, door afgunst bezield, giftig en spijtig van aard plegen te zijn.

2. O ja, orakel(plaats)? Het werkwoord is orakelen (voorspellen): een orakel is een door priesters en priesteressen onder goddelijke inspiratie gegeven uitspraak over een bepaalde kwestie, met name in de oudheid in bepaalde heiligdommen, synoniem: godsspraak, en ook wel de plaats waar zulks gebeurde. Daarom wordt de tempel van Delphi ook wel het orakel van Delphi genoemd – in de vernederlandste vorm wordt dat: het delfisch (raadselachtig) orakel of ook pythisch orakel (ontleend aan het Latijn: Pythicus, ontleend aan het Grieks: Puthios – Delfisch).

3. Leuke weetjes zijn nog dat Hugo de Groot het orakel van Delft wordt genoemd en dat er ooit Pythische Spelen waren, die om de vier jaar in Delphi gevierd werden ter ere van Apollo, ter herinnering aan zijn overwinning op het monster Python (wij kennen de python nog als
niet-giftige grote wurgslang); vergelijk dat maar met de (heel oude) Olympische Spelen. Verder vind ik 'orakel' nog 25 keer [2014!] binnen artikelen in VD, een greep daaruit: het orakel van Zeus in Dodona, een stad in Epirus, in het Chinese orakel I Tjing is een hexagram een beeld bestaande uit zes horizontale lijnen boven elkaar, een magnus Apollo is een groot orakel en tarot (kaartspel): gebruik van de tarotkaarten als orakel om de toekomst te voorspellen – de tarot leggen. Moeilijk allemaal? Welnee, we troosten ons maar met de gedachte: de toekomst voorspellen is helemaal niet moeilijk – zeker achteraf …

 

 

0377 Dictee woensdag 19 nov 2014 (12): Oefendictee 801 (deel 3 van 3) √ x

Dictee - dictees [0377]

Oefendictee 801 (deel 3 van 3)

Dictee 801, alinea 7 t/m 10.

7. Een cami is de gebedsruimte van een grote moskee. Wat moet ik me voorstellen bij een camgirl? Niets, want die stelt zichzelf voor. Hoedt u zich voor de Napolitaanse camorra. D66 heeft een ijzersterke campaigner, hij trekt rond met een camper. Hij trok door de campo's van Patagonië. Italianen verzorgen hun campi santi [begraafplaats, enk.: campo santo] goed. Trees heeft een Canadees (en is dus een canadel). Kijk daar: meer dan één canada [canadaboom, populier]! Holland en de Hollanders: canaux, canards, canaille. De cancan is een populaire revuedans met veel vertoon van froufrou (ook: een koekje bestaande uit twee wafeltjes met crème au beurre ertussen). Is canderen kandij maken? Nee, versuikeren. Wat voor religie is candomblé [vermenging r.-k. + traditioneel plaatselijk]? De politie zet cannachoppers [heli] en -sniffers [ruikers] in [opsporen cannabis]. De canossagang is de gang naar Canossa. Joepie, ze hebben een canopenveld gevonden [lijkvaas, asurn]. Cantal [kaas] op het brood?

8. Wie cant [kèhnt - dieventaal] spreekt, is verdacht. De naaldhouder van een pick-upelement is een cantilever. Cantuccini zijn biscotti di Prato. Canyoning doe je in een canyon (ook: cañon). Een capacitor [zeer klei­ne ac­cu] zit in horloges en rekenmachientjes. Een capermovie is een kraakfilm (heistfilm). De grijsaard had capitis nives [sneeuwwit haar]. Hij was capo di (tutti) capi. Dat zit verstopt onder de capot
[kaa-poo - motorkap]. Capotes anglaises zijn kapotjes. Waar zit die capslock [op toetsenbord]? De captcha is de completely automated public Turing-test to tell computers and humans apart. Captuur lijkt mij gewoon kapen. Begin daar maar niet aan: caput Nili quaerere
[de bronnen van de Nijl zoeken], een onbegonnen werk. Cara waren vroeger de chronische aspecifieke respiratorische aandoeningen. Caramba [uitdrukking verbazing], nou breekt m'n klomp! Ga niet met haar in dispuut: ze is een caractérielle [rechtlijnig, koppig]. Is die plaat gerepousseerd [door kloppen op de achterzijde reliëf aanbrengen]?

9. De term 'revivificatie' komt uit de chemie, de term 'revivescentie' kan op bevroren lichaamsdelen slaan. Met kerst en oudjaar lezen we reuzereuzenromans. Die voetbalclub heeft een rijkgevulde
[2025 GB/VD] en rijkgeschakeerde prijzenkast. Dat rijsscherm dient om zandverstuiving tegen te gaan. Een reuzenhamburger is reuzegroot. Sjing-boem is een verkorting van retteketet sjing-boem. Vitters moet je retorqueren [met eigen woorden bestrijden]. Is het niet te rigoureus om de rigaudon [Provençaalse dans] te verbieden? Met rials kun je niet in Saudi-Arabië (ook: oe) of Qatar betalen. Wel met riyals - VD 2025! Er gaan bijna elf ri's [Japan, ruim 3,9 km] in een marathonafstand. Een CDO is een collaterized debt obligation (en dus risicovol). Poudre de riz (poudre d'iris - talkpoeder) kun je beter niet op ris de veau [kalfszwezerik] doen! Hardsteen, carbonkalksteen, arduin of Escosijnse steen komt uit de streek van Ecaussinnes, Henegouwen. Carolinapine [kèh-ruh-lahj-nuh-paajn] is een houtsoort.

10. CMC is carboxymethylcellulose. Carco is de volksnaam voor een grote zeeslak. Je zal maar hypertrofische cardiomyopathie [spieren in hartwand verdikt] hebben. Cardio-thoraxchirurgie is
hart-thoraxchirurgie. Verklaar het adjectief cardiothoracaal
[hart en vaten in borstholte]. Cardiotocografie (ctg) is de grafische registratie van de hartslag van de foetus in de baarmoeder. Een carenzdag behoort tot de carentietijd [wachttijd - m.b.t. uitkeringen]. Voor het boomwoord 'karet' [rubberboom] heb je geen caret [dakje ^] nodig. De druif van de carmenère geeft paarsrode wijn. Het johannesbrood wordt ook carobe genoemd. Hij is een carottebiljarter [verdedigend spel], en soms ook karottentrekker [lijntrekker] of (=) carottier (en in zijn eigen streektaal zelfs nog wel een carotteneter - peen, wortel).

 
 

0376 Dictee woensdag 19 nov 2014 (11): Oefendictee 801 (deel 2 van 3) √ x

Dictee - dictees [0376]

Oefendictee 376 (deel 2 van 3)

Dictee 801, alinea 4 t/m 6.

4. Nieuwe loten aan de koffiestam: caffè latte (mv. lattes of latte's), caffè lungo's [alleen VD] en caffè macchiato's [alleen VD]. Bij ingewikkelde bouwprojecten kunnen er meer cahiers des charges [opsomming voorwaarden aanneming] zijn. Een cairn is een
pre-Keltisch gedenkteken. De caisse [kassa] werd goed gespekt. In een cakebox doe je dvd's of cd's. Een cajon [ch] is een handtrommel. Een caixa [kahj-sjaa] is een Braziliaanse snaredrum [èh:]
(ook: snaardrum). Een atleet op volle snelheid moet je niet calcar addere currenti: nodeloos aansporen. De officiële naam hiervan is chalcedon [VD ook: calcedoon, chalcedoon - nevel - of melkstaan, agaat]. Een calcaneusspoor [nee-juhs] is een hielspoor. Een cado is een calamiteitendoorsteek. Moet je calculatief commitment waarderen? Dat staat niet links( )bovenaan, maar rechts( )onderaan de bladzijde. In het Brugse Ommeland vind je nog heel wat van die Brugse traveeën [gewelfveld, bij gevel]. Het duchessekant is een zeker Brugs kant.

5. De Brugse metten moet je in 1302 situeren. In de régence
[tijd van het re­gent­schap in Frank­rijk (1715-1723)] hadden de refugiees de overhand op de mannen. Noem je dat nou reflectie [weerkaatsing, ook: overpeinzing] of deflexie [verloren gaan buigingsuitgangen]? Het vrouwelijkereligieuzenclubje maakte een uitstapje, terwijl het mannelijkereligieuzenclubje thuisbleef. Een nota van remarque komt van de Algemene Rekenkamer, is dat niet remarquabel [enige mer qu-, verder c-]? Wist je, dat reien ook vlakschaven is? Een vennootschap en commandite is commanditair. Ze lijdt nogal hevig aan het reisstresssyndroom. Een reinette [uitspraak mag zonder 'tuh'] is gewoon een renet. Een calculus (stemsteentje) Minervae is een beslissende stem. Een calèche noemen Jaan, Peer en Pauw gewoon een kales. Wat is een calembour [woord- of naamspeling]? Je doet dat zeker pas ad calendas graecas [nooit, met sint-juttemis]?

6. Heb jij bij Monsieur Calicot een calicokat van calicot gekocht? Callositeit is calleusheid. Hij is een erkend columnist, maar helaas ook calumnist (hij calumnieert - belasteren - anderen). Die arts geeft heel gemakkelijk calmantia (pseudo-Latijn - kalmerende middelen, enk.: calmans). In dat gebouw hebben ze een calorifère [buizen met warme lucht]. Wat, doe jij aan calisthenics [zekere fitness]? Of was het callanetics? Zo'n calvarieberg kun je overal aantreffen. Een calville is een kalvijn, niet: Calvijn dus. Leg uit wat calx [begrip uit chemie] is. Hij heeft een cam [kèhm] (camera, webcam) bij zich. Neutrale camber bestaat niet. Alleen positieve of negatieve: slijtage buiten- of binnenkant band van auto. Is cambozola echt een kruising van camembert en gorgonzola? Ja. Cambric [èh] is batist, kamerdoek. Cambré is een basisbeweging bij ballet en dans. Een camjo is een camerajournalist. Is die fiets van de camion gevallen [gestolen]? Een camino (de Santiago) is het pelgrimspad naar Santiago de Compostela. Cananefaten, Kaninefaten waren een Germaans volk dat in de eerste eeuw van onze jaartelling in Zuid-Holland leefde.

 

 
 

0375 Dictee woensdag 19 nov 2014 (10): Oefendictee 801 (deel 1 van 3) √ x

Dictee - dictees [0375] 

Oefendictee 801 (deel 1 van 3)

Dictee 801, alinea 1 t/m 3.

1. In de drie Punische oorlogen kwam je heel wat punische trouw
(fides Punica, Punica fides, trouweloosheid) tegen. De juiste toedracht bleef in delfische nevelen gehuld. Het orakel van Delphi is het pythische orakel. 'Het Delfts orakel' is een epitheton van Hugo de Groot (Grotius), van wie het predicatief 'grotiaans' is. Had je in het quattrocento ook al cuatro's zoals in een typico-orkest? Een andere naam voor pyrethrum is (wilde) bertram [plant]. Het quart d'heure de Rabelais [het ogen­blik waar­op het ge­lag be­taald moet wor­den
(en je dit niet kunt)] is beslist iets anders dan de 15 minutes of fame. Om die status quo te handhaven moet je op je qui-vive zijn. Quisse [gedeelte gebraden kip] is niet iets zoals kipquiche [hartige taart]. Militairen kunnen een raakschot [treffer] produceren, voetballers een raak schot [lemma 'treffer']. Rabauwen en rauwdouwers (rouwdouwers) zijn het! Een rancher [ee] is een ranchero [ah]. Met de zaklamp bescheen hij de rakklamp.

2. De ramboersappelen werden onder rembours verstuurd. Wat een raggel [tegenvaller]: de rachel [plank] was te kort. Een verwijzing naar ragout kwam ik hoe dan ook tegen bij: barquette, blanquette, cassoulet, chipolatapudding, civet, croustade, deegmandje, frituur, lamsragout, pasteitje, ragoutbroodje, rissole, salmi, saupiquet en vol-au-vent. Een raout is trouwens een deftige avondpartij [ook: rout]. Zittend op de raffiastoelen dronken we ratafia [likeur - taffia]. Een interim-aandeel kan later worden ingewisseld. De CAC-40 is de Compagnie des Agents de Change-40 (beursindex van Parijs). Zich caché houden is zich schuilhouden. Cachaça is een Braziliaanse sterkedrank op basis van suikerriet. Een caccia is een muziekstuk waarin een jachtscène wordt uitgebeeld. Cacciucco [tsj, oe, k] is de traditionele Italiaanse vissoep. Een cachelotje is een potvisje.

3. Deze opvatting moet radicitus [met wortel en stok] uitgeroeid worden. Een cachet-crampon is een sluitplaatje voor brieven. Wie cachectisch is, lijdt aan cachexie [slechte algemene lichamelijke toestand]. De (het) cacholong is geen long (maar melkwit opaal). Cachou [medisch: samentrekkend middel uit bast, hout of vruch­ten van ver­schil­len­de oos­ter­se bo­men en hees­ters] wordt ook wel catechu genoemd. Een cacique is een stamhoofd van indianen (in Midden- of Zuid-Amerika, vergelijk ook: caciquisme - ook: kazike NL). De cacimbo [kustnevel] vind je aan de kust. Cachounoot is een ander woord voor cashewnoot. De cadenza is de cadens. À (A) la Plato is platonisch en cadmisch zeg je van een overwinning [cadmische overwinning = pyrrusoverwinning]. De caduceus is de staf van Mercurius. Een caecum is een blindedarm. Ze zouden caelum et terras miscere = hemel en aarde bewegen. Raar?: cafés crème of: café crèmes, beide alleen VD], café billards [alleen VD], café(s) complets [GB, VD], café(s) noirs [GB, VD], café(s) chantants [GB, VD], café(s) dansants
[alleen VD], café(s) glacés [alleen VD] (enne … thé(s) complets -
VD/GB). Alles 2020! 2025 alles ongewijzigd! Wat is een cafetière [tj]? Zekere koffiepot!

 
 
 
 

0374 Dictee woensdag 19 nov 2014 (9): dictee Papendrecht 2014 √ x

Dictee - dictees [0374]

Dictee Papendrecht 2014

Een razende roeland

1. Een woelwater met ADHD, anorexia nervosa en een tic deed nooit iets op zijn elfendertigst. Al van jongs af (aan) was hij een
spring-in-'t-veld [tfèhlt]. Curieus genoeg vond hij prompt emplooi als duvelstoejager bij een sjofele antiquair die ook een antiquariaat uitbaatte.

2. Deze detaillist managede zijn toko vanuit een negentiende-eeuws neorenaissancistisch herenhuis. Driemaal 's weeks liet hij hem in een bazaar, waar men non-stop terechtkon voor duizend-en-een artikelen, als stagiair buffelen. Bepaald niet je van het.

3. Ook werd hij herhaaldelijk tewerkgesteld in een douanedepot waar exclusieve transitogoederen, bestemd voor een excentrieke kno-arts, en dépôt werden bewaard. Statten had echter zijn absolute voorkeur. Funshoppen was een van zijn favoriete hobby's.

4. Zijn partner Truus, geen excuustruus overigens, fêteren met een pikant bikinietje, een chique ceintuur of een eau-de-cologneflesje was voor hem het summum. Hij vleide zich dan ook met de gedachte dat hij voor haar de ware jakob was.

5. Ocharm, pinpas geskimd en portemonnee gegapt. Een financieel debacle dreigde. Toen ook nog eens Truus' felblauwe trijpen toque afwaaide en in de fecaliën belandde, scheidde zij acuut van hem. Mogelijk wachtte hem het franciscanenklooster en het celibaat.

6. Terneergeslagen verzeilde hij ten langen leste in een uit eensteensmuren opgetrokken laatmiddeleeuwse ruïne. Hier moeten ooit amoureuze rendez-voustjes hebben plaatsgevonden, dacht hij verlekkerd. Hoewel afgetobd was zijn misère hierdoor snel weggeëbd.

7. Daar het die dag extreem mistte en buiig weer was, miste hij de trolleybus. Dit verplichtte hem zijn hybrideauto (hybride auto) te gebruiken. Thuis fakete hij een migraine waarop zijn Tsjetsjeense au pair hem vijf paracetamolletjes aanreikte. Hij lag toen rap in Morpheus' armen.