woensdag 17 september 2014

0283 Dictee woensdag 17 sep 2014 (22): dictee nimf √ x

Dictee - dictees [0283]

Nimf

1. Klinkt mooi: een nimf. Volgens VD is dat: in de Griekse en Romeinse mythologie een vrouwelijk mythologisch wezen dat rivieren, bossen enz. bewoonde, voorgesteld in de gedaante van een bevallig meisje, ook als tweede lid in samenstellingen als de volgende, waarin het eerste lid de verblijfplaats noemt: bergnimf (oreade), bosnimf (dryade of hamadryade), moerasnimf, veldnimf, vijvernimf, waternimf (najade), weidenimf, zangnimf (muze), snertnimf: vrouw die of meisje dat bij de marineschepen de overgebleven snert komt vragen en zeenimf (nereïde).

2. De hoorn van Althea is de hoorn des overvloeds: Althea was een nimf die Zeus op Kreta met geitenmelk grootbrengt; volgens anderen de geit zelf, die Zeus zoogde. De dans calypso is genoemd naar de Griekse nimf Calypso, die Odysseus op haar eiland vasthield. Ons woord echo is verbonden met de nimf Echo uit de klassieke mythologie. De jongeling Narcissus versmaadde de liefde van Echo en werd verliefd (gemaakt) op zijn eigen spiegelbeeld. Een narcissus is dus iemand die zijn eigen schoonheid koestert. De god Hermes was de zoon van Zeus en de nimf Maja.

3. Via '*nimf*' vinden we nog een enkele aanvulling: een nimfijn is een jong, nog niet geslachtsrijp meisje dat het voorwerp is van seksuele begeerte van (oudere) mannen, groot en klein nimfkruid (een plant), een paranimf: persoon die iemand bij bepaalde plechtigheden terzijde staat, met name bij een doctorspromotie aan de universiteit (bij een erepromotie wordt men doctor honoris causa, eredoctor). O ja, en vanwege het Grieks ook nog maar even kijken naar '*nymf*': nymfaeum (monumentale fontein), nymfale (soort van dagvlinder), nymfo (verkorting van nymfomane), een nymfomane is nymfomaan (manziek, mansdol of mannengek).

4. De onverzadigbare geslachtsdrift bij mannen heet overigens satyriasis – een satyr of sater is een wellusteling – of donjuanisme – genoemd naar de vrouwenversierder, vrouwenverleider, casanova, ladykiller, rokkenjager, vrouwenjager, de Spaanse Don Juan) en nymfomanie is de ziekelijk verhoogde (permanente) geslachtsdrift bij vrouwen en vrouwelijke dieren. Het laatste woord zou ik gemist hebben, als ik het niet kende: nymphe du pavé
(Frans voor straatmadelief = straathoer).

 

dinsdag 16 september 2014

0282 Dictee woensdag 17 sep 2014 (21): dictee nestbeschermer √ x

Dictee - dictees [0282]

Nestbeschermer

1. Bij een nestbeschermer zou je toch al snel denken aan een zorgzame vader- of moedervogel, die het gebroed of broedsel beschermt. Quod non (Latijn voor: dat is echter niet zo, dat is niet waar)! Wat is een nestbeschermer dan wel? Volgens Van Dale: een piramidevormig bouwsel, gevlochten van stokken, prikkeldraad enz., met grote openingen, als bescherming (tegen grazend vee) gezet boven een nest met eieren in een weiland, dus toch wel iets heel anders dan gedacht!

2. Kennen we nog andere beschermers (*beschermer)? Jazeker, zo'n dertig: je kunt beschermen: been (ijshockey), borst (honkbal), broek (op de fiets), buste (schermen), draad (voor een schroefdraad), gebit (boksen), hak (onder de schoen), hand (aan fietsstuur), hoek
(bij verzending van voorwerpen), hoofd (boksen), jas (aan de fiets), knie (sporters zoals inlineskaters), kraag (van kleding), kruis (toque bij ijshockey en honkbal), kunst (een mecenas), lijf (honkbal), matras, mouw, paarden (dynamische veer om de wagen gemakkelijker in beweging te brengen), pols, potlood (ook: punt), rok: zie jas, schaats, scheen (voetbal), schouder (ijshockey) en steen (soort van vernis om muren ondoordringbaar voor de regen te maken, middel tegen het doorslaan van muren).


3. De niet-genoemde dierenbeschermer komt dicht bij de 'gewone' beschermer: beschermheilige, echtgenoot (verouderd!), hoger geplaatst begunstiger (beschermheer), en eufemistisch = met verhullend taalgebruik: souteneur. We kijken ook nog even bij *bescherming: naast klimaat-, landschaps-, milieu- en politiebescherming levert dat verder weinig interessants op. Om helemaal niets te missen nog even kijken naar *bescherm*: ik noem beschermbril, beschermgod en beschermingsconstructie (waarmee een bedrijf een overname heel erg moeilijk maakt). Het langste woord dat ik aantrof, is 'natuurbeschermingseducatie' (26 letters, maar niet allemaal verschillend, en het woord is te lang voor scrabble).

 

 
 

maandag 15 september 2014

0281 Dictee woensdag 17 sep 2014 (20): dictee eigennaam of eigen naam √ x

Dictee - dictees [0281]

Eigennaam of eigen naam?

1. Van Dale definieert een eigennaam (klemtoon op 'ei') als: (taalkunde) naam waardoor men een zelfstandigheid, in 't bijzonder een persoon, ook geografische grootheden, van andere zelfstandigheden van dezelfde soort onderscheidt. We schrijven dus (natuurlijk persoon) Piet Paaltjens, (plaats) Breskens en (rechtspersoon) het Rode Kruis. Afleidingen van een persoonsnaam en voorwerpen krijgen een kleine letter: freudiaans (Freud), een bintje (aardappel, naar Bintje Jansma) en een diesel (naar Rudolf Diesel).

2. Als de persoon iets zelf gemaakt heeft, denk aan boeken, kleding, voertuigen, etc. dan houden we de hoofdletter: een DAF, een Ford, een Amstel, een Armani (kleding) en een Amati (viool). Het syndroom van Down wordt in verkorte vorm gewoon down. Als een eettent 'De Pannekoek' heet, dan is het jammer voor de spelling, maar zoiets is een eigennaam en via het zogenaamde donorprincipe mogen we daaraan niet tornen. We mogen daar dus niet 'De Pannenkoek' van maken …

3. Soortnamen als planten en dieren (in niet-vaktaal!), burgemeester, plein en stadhuis schrijven we met kleine letter. Ik kijk nog even in VD naar 'eigennaam'. Een boek van Cicero noemen we 'een Cicero'. 'Chesterfield' (begin van de zin!), 'molière' en 'praline' zijn net als colbert(je) zo gewoon geworden dat we die in principe met een kleine letter schrijven. Je kunt iets op z'n Achterbergs schrijven. De tgv heeft als eigennaam TGV [train à gran­de vi­tes­se = hogesneleheidstrein] en een verzonnen eigennaam voor een simpel iemand is Simpelmans. 

4. De hoofdreden voor dit stukje is echter dat 'eigen naam' (met de klemtoon op naam) ook los geschreven (let op: aaneenschrijven is wel aaneen!) voorkomt. Dan ligt de nadruk dus meer op naam dan op eigen. Ik zoek even op 'eigen naam': iemand met pseudoniem staat niet onder zijn eigen naam bekend. De eigen naam van een getrouwde vrouw is haar meisjesnaam (voor Pieters-van Vught dus Van Vught – al kun je daar bij de huidige wetgeving niet meer 100% zeker van zijn …) Egosurfen is zoeken naar je eigen naam op internet. De vroegere kascheque stond op je eigen naam. Elk van de twaalf maanden heeft een eigen naam. En deze rubriek heet (eigennaam) Van Dalia, of u dat nou leuk vindt, of niet.
 
 

zondag 14 september 2014

0280 Dictee woensdag 17 sep 2014 (19): Oefendictee 780 (deel 3 van 3) √ x

Dictee - dictees [0280]

Oefendictee 780 (deel 3 van 3)

Hier is dictee 780, deel drie, alinea's 7, 8, 9 en 10.

7. Die Monsieur Calicot [type van de op­ge­dirk­te
ma­nu­fac­tu­riers­be­dien­de
] heeft veel calicot [katoen] verkocht. Verlammend is lam makend. Zij behoren tot de godvergetenste heidenen. Alzo zijn de paden aller die God vergeten. Het schreit ten hemel, 't is God geklaagd (godgeklaagd). Een godloochenaar is een atheïst. De verlorenwastechniek is de cire perdue. Mijn geduld is tenden. In het vuur verguld zilver wordt vermeil genoemd. Voor jullie geldt: houd het doel in het oog! Ze drinkt graag een vermout [oe]. Een vernier is een zekere nonius. Vero distinguere falsum: de leugen van de waarheid onderscheiden. Hij bestudeert Veronese beroemdheden (dus niet: Goereese). Ze won die ereprijs, een veronica [plant]. Qui s'excuse, s'accuse. Willem de Veroveraar: eerst hertog van Normandië, later koning van Engeland. Sinds wanneer kennen we de paktaks [verpakkingstaks]? Zo wordt de afbeelding sterk verpixeld.


8. Zij is sociaalpsychiatrisch verpleegkundige. Moet ik dáár mijn tijd verpleisteren [reis onderbreken]? Dat campingveld wordt verreind [reiner maken]. Wat is een verre-muraille [mo­zaïek van stuk­jes
ge­kleurd, zgn. an­tiek glas, die met wit­te kit op een vas­te on­der­grond zijn ge­plakt = muur­glas­ta­bleau
] precies? De kok heeft de verrine
[(ape­ri­tief)­hap­je in een glaas­je] verrinneweerd [verruïneerd]. Vers een is nu om gezond te worden. Ik heb hem verscheidenlijk
[op ver­schei­de­ne wij­zen] proberen te bereiken. Je lijkt Iwan de Verschrikkelijke wel. De gevangenen worden vershanghaaid
[te­gen hun wil van het ene kamp naar het an­de­re bren­gen]. Een versifex is een rijmelaar. Zoek maar eens op: 'versijzing' [niet meer in wdb. ] en 'sleisijzer' [= rakelijzer: lang, aan het ene ein­de recht­hoe­kig om­ge­bo­gen ij­zer om ko­len in een oven om te roe­ren of er­uit te ha­len]. Voor schut gaan is verschut gaan. Verslaggeven is beroepshalve verslag doen. Hij zweert bij het vers-librisme [schrijven van vrije verzen]. Mozes zond twaalf verspieders uit om het Beloofde Land te verkennen. Een fehlleistung is in de freudiaanse psychologie een freudianisme, een freudiaanse verspreking, een gewone verspreking is een lapsus linguae, slip of the tongue. Hij heeft dat welteverstaan wel verstaan.


9. Je moet er maar verstajem (verstajes, verstajing - verstand) van hebben. Hij heeft ons feestje helemaal verstierd (versjteerd). De verstrooiing van de Joden is de diaspora of galoet. De versus leonini
[= mv.] hebben een middenrijm. Vertebrate [gewervelde] vertebraten is wel erg dubbel dubbelop. Zou jij 'vertu héroïque' zó schrijven? Ja. Dat is een knappe Mona Lisavervalsing: de monalisaglimlach is erg sprekend. De synchysis [vervloeiing] is een aandoening van het oog. Niet alleen Zeeuwen kunnen verzeeuwd [zeeziek, misselijk, katterig] raken. Een verzekerbank is een bank-verzekeraar. Zijn verzuchte boutade [geestige uitval] trok nogal de aandacht. Op de Maas in Limburg gebruikten ze de vesaan [soort visnet].  De listeria [bacterie] veroorzaakt listeriose. Tot hiertoe en niet verder: vestigia nulla retrorsum, geen stap terug. Een vesting à cheval [aan twee zijden van de rivier] lijkt moeilijk verdedigbaar. Ik vind dat joch erg onvervroren [unverfroren, brutaalweg]. Wanneer valt Vette Donderdag
[laatste donderdag voor de vasten] dit jaar?


10. Het is weer pais en vree [vaste uitdrukking - anders ook: peis]. Gaat dat zomaar, dat jij-jouen? Piet, op bezoek in de Vesuviusstad [Napels], rookt als de Vesuvius [kettingroken]. Zit er nog een 'g' (g) bij de vetjes [BE: vette drukletter]? Met een g-snaar breng je een g voort en een Z-profiel heeft de vorm van een Z. Hoeveel WO II-veteranen zijn er nog? Veteren is vetoën: Rusland heeft het voorstel gevetood. Die VD is de Veterinaire Dienst. Heeft u ook vetiverolie [parfumerie]? De Vetkopers [partij van hooggeplaatsten] stonden tegenover de Schieringers [partij van mensen uit het volk]. Friesland, 14e en 15e eeuw. Glutamaat is ve-tsin [voor­al in de oos­ter­se keu­ken vaak
ge­bruikte
- VD alleen pred. aaneen, op ba­sis van vis ge­maak­te
smaak­ver­ster­ker, die het eten vol­ler en vle­zi­ger doet sma­ken
], een vetstaartschaap is een karakoelschaap, een bobèche is een vetvanger, een stacker is een vetverbrander, een guacharo is een vetvogel en een obese juffer lijdt aan vetzucht. Het groenerwtenstro wordt als veevoer gebruikt. Is de oog-handcoördinatie bij hem wel in orde?

 

 

 

 
 

0279 Dictee woensdag 17 sep 2014 (18): Oefebdictee 780 (deel 2 van 3) √ x

Dictee - dictees [0279]

Oefendictee 780 (deel 2 van 3)

Hier is dictee 780, deel 2, alinea's 4, 5 en 6.

4. Het Verre Oosten en het Verre Westen liggen ver uit elkaar. Wat was de slogan van de Bond zonder Naam? Die Franse woorden heeft men verbeulemanst (vergelijk: Beulemans Frans). Wat hield het Verbond der Edelen in? 1566, Eedverbond - invoeren Spaanse inquisitie beletten. Het Hof van Cassatie [BE] heette vroeger verbrekingshof. De bpm is de belasting van personenauto's en motorrijwielen. In Nederland en België kan verbrusseling iets anders betekenen. Flexie en inflectie zijn in de taalkunde verbuiging [synoniemen]. Deze staaf is gecadmeerd
[met laagje cadmium - Cd, 48 - tegen roestvorming]. Verchinezen is sinificeren. Het Germaanse joelfeest is ten dele verchristelijkt tot kerstfeest [Kerstmis]. Die delfstof is geheel vercookst [tot cokes verwerkt]. Divide et impera: verdeel en heers. Als je iemand iets diets [duidelijk] maakt, herinnert dat nog aan de Dietse taal. Wel verdijd [verdomd, vervloekt], hij verdijt [vertikken] het om te gaan. Verdju [bastaardvloek], alweer niet gelukt! Bij verdraven van de gouden zweep moeten paarden ver draven.


5. De CCD (colony collapse disorder) is de verdwijnziekte bij bijen. Handel maar naar vereis van zaken [zoals vereist]. Wanneer was de laatste verenigde vergadering der Staten-Generaal? Met Prinsjesdag! Verenpikken is elkaar in de veren pikken. Je moet dat niet veresthetiseren [alleen op het schone beoordelen]. Veretteren is abcederen [vgl. abces]. Ook 'verfoliën' lees je gemakkelijk verkeerd [maar vgl. verfolie(ën)], net als 'verfrest' . Wat kan mij dat verfukken [schelen]! In 1651 vond de Grote Vergadering (van de Staten-Generaal - punten van unie, militie en religie bespreken en regelen) plaats. Hij voelde zich vergauweloosd [verwaarloosd]. De Remunerator is Christus de vergelder. Oog om oog en tand om tand: jus talionis. Hoe luidt de vergelijking van Arrhenius? Dat wil je niet weten ... Vergeme(s) (vergimme(s) - krachtterm) nog an toe! Glazuur is verglaassel. Verbeid [dt is archaïsch] de tijd, want de tijd verglijdt. Vergratisering
[gratis worden ...] heeft niets met graten van doen. Wat is vertragingssas [pyrotechnisch mengsel ...]?


6. De vergriekste naam van Schwarzerd is Melanchthon. Wat houdt de Verhaalswet [over alimentatie] in? De Verhoging van het Kruis is de Kruisverheffing. Veridiek is oprecht. Hij verkondigt vérités de Monsieur de la Palisse, waarheden als koeien. Hij geertte als vorm van verkeerdjassen. Een verket is een eetvork. Het vrouwtje dacht: was ik maar een verkleurmannetje [in Zuid-Afri­ka: ka­me­le­on]. De pot-au-feu, een stoofpot van vlees met bouillon en groente, wordt niet boven een pot à feu [decoratieve vaas] klaargestoofd. Een pot-de-vin is een fooi. Een pot de chambre of vase de nuit is een nachtspiegel [po]. Het was een gemêleerd gezelschap. Een scrimmage heeft ook wel wat van een mêlee van spelers. Leidt een gemankeerde [mislukte] dominee een vie manquée [lijkt erop], en lijdt hij daardoor, daaronder? De gevreesde peshmerga's zijn leden van een Iraaks-Koerdische strijdmacht die op verzoek van Turkije de Koerdische guerrillero's bevecht in het
Turks-Iraakse grensgebied.

 

 
 
 

0278 Dictee woensdag 17 sep 2014 (17): Oefendictee 780 (deel 1 van 3) √ x

Dictee - dictees [0278]

Oefendictee 780 (deel 1 van 3)

Bijgaand het eerste deel van dictee 780, alinea's 1, 2 en 3.

1. Een V.D.M. is een verbi divini minister (bedienaar van Gods Woord, predikant). Drie- en vierlingen zijn veellingen. Veemmoorden waren met veel geheimzinnigheid omgeven [vgl. veemgericht]. Veenmos is sfagnum (wetenschappelijke naam: Sphagnum). Veense bonen komen uit de Veenstad, niet uit het dorp Veen (gemeente Aalburg). Mag ik mijn vechtgenote aan u voorstellen? Een vechtmonnik is goed in de shaolin kungfu. Zou zijn voicemail aanstaan? Zijn aanstaande is ziek. Zo'n klus, ga daar maar eens aan staan! Een veertigplusser is veertig plus. Een lastminutevakantie boek je last minute. Baanvegen is de baan vegen en schoorsteenvegen is de schoorsteen vegen. Sinds hoelang ben jij veggie [vegetariër]? Wie spreekt er in één keer (snel en goed) 'veeras' uit? Dit is een vei [vet, zeer vruchtbaar] regentje. Hei, 't was in de mei, zo blij. Bij hem is het altijd hei of fij (hollen of stilstaan).


2. Tussen Israël en Palestina bevindt zich de Veiligheidsmuur. De Arbeidsomstandighedenwet is niet de AOW [Al­ge­me­ne
Ou­der­doms­wet], maar de Arbowet of de ARAB [Al­ge­meen Re­gle­ment voor de Ar­beids­be­scher­ming] in België. Een eclaireur [militair] moet het veld verkennen. De veliten [lichtbewapende soldaten] trof je aan in Romeinse en napoleontische legers. Een velocipedist rijdt op een vélocipède. Quovis modo, à bis ou à blanc: het moet gebeuren, desnoods vel prece, vel pretio (voor geld en goede woorden). Soms moet je naar jezelf kijken: veluti in speculum, tamquam in speculo
[als in een spiegel]. Zijn Vendéese verblijf beviel hem goed. Hij liet zijn vena poetica [dichtader] rijkelijk stromen. Het moest ventre à terre
[op stel en sprong] gebeuren. Gezocht op '*ikel*' (een selectie): artikeltwaalfgemeente, aurikel (soort van sleutelbloem), caoutchoucartikel (zeer rekbaar), cotillonartikelen [figuurdans],
doe-het-zelfartikel, eikel(!), emailartikelen, fascikel (aflevering), follikel (van De Graaf - graafs follikel), karikel (licht tweewielig rijtuig), partikel (deeltje) en perikel (gevaar).


3. Verder: sanikel (heelkruid), stikels [uitspraak!], vehikel (voertuig), ventrikel (hersenholte, hartkamer), vesikel (ook: vesicle - chemie),
zee-eikel (knapper) en zeikel (of zekel: sikkel). Likes zijn vind-ik-leuks. Gezocht op '*icle*': epiclese (aanroeping), giclee (piëzografie), multipurpose vehicle (MPV, ruimtewagen) en ophicleïde (koperen blaasinstrument). Gezocht op '*icel*' (een selectie): carbicel (rookspons), hemicellulose (koolhydraat dat als reservestof in de celwand van planten is opgeslagen), inserviceleerling, lenticel (oogwratje), micel (opzoekwoord - deeltje met grote moleculen, meestal mv.), ponticello (kam op strijkinstrumenten), sul ponticello (dicht bij de kam gestreken, om een scherpe toon voort te brengen), tunicel (tunica), valpolicella (Italiaanse, licht mousserende rode wijn – zie de corvina), varicellen (waterpokken) en vermicelli.

 
 
 
 

0277 Dictee woensdag 17 sep 2014 (16): dictee steendruk √ x

Dictee - dictees [0277]

Steendruk

1. Welke betekenissen heeft 'steendruk'? Antwoord verderop. Laten we maar eens met het kale 'steen' beginnen want met achtervoegsels geeft dit 375 treffers [2014!] en met voorvoegsels maar liefst 497 (peiling september 2014), dus daar is geen beginnen aan. De meeste betekenissen kent u wel: (harde delfstof:) steen en been klagen, een hart van steen, Doornikse steen, (baksteen:) een steentje bijdragen, geen steen op de andere laten, de eerste steen leggen, de steen der wijzen (lapis philosophorum, die de alchemisten zochten om goud van te maken), wie zonder zonde is, werpe de eerste steen, zo hard als steen, een steen om iemands nek, stenen voor brood geven en een steen in de vijver gooien.

2. Verder: molensteen, het Steen in Antwerpen (gevangenis), edelsteen, hagelsteen, galsteen, dobbel- en dominosteen. Al moet de onderste steen boven komen, … - dat staat alleen bij het werkwoord 'moeten', VD zou dat ook best bij 'steen' kunnen zetten!

3. Vervolgens (kaal) 'druk', eerst het zelfstandig naamwoord: de druk uit de natuurkunde (opwaartse druk), de druk is van de ketel, een druk op de knop, belasting: collectieve druk, morele druk, het werk van de drukpers: in druk verschijnen, derde (herziene) druk, vervolgens het bijvoeglijk naamwoord, (veel werk:) het druk hebben, een drukke straat, druk verkeer, een druk gesprek, drukke kinderen en een drukke stof (onrustig).

4. Ten slotte dan toch 'steendruk'. Allereerst denk ik bij steendruk (bnw.) aan heel erg druk, maar dat vermeldt VD niet *. Wat ik ook mis, is: door de steendruk (druk van de opgelegde steen) werd het karton weer een beetje vlak. Er is één betekenis die wel in VD staat voor steendrukken (lithograferen). De lithografie (met als synoniem steendruk) is 1) het vervaardigen van afdrukken van op een geprepareerde poreuze kalksteenplaat getekende of daarin gegraveerde voorstellingen en 2) een daardoor verkregen afdruk (litho). Zonder dat synoniem betekent het bij uitbreiding ook: vlakdrukprocedé waarbij niet van steen wordt afgedrukt (bijvoorbeeld offset). Ziezo, en nu maar hopen dat deze in de vijver geworpen steen ook nog wat kringen veroorzaakt.
* Bij lemma 'steen' wel: steendood en steengoed!