Dictee woensdag 09 oktober 2013: dictee *zeeuw*
Voorkomen van *zeeuw* in VD
We zullen ditmaal eens kijken waar *zeeuw* in Van Dale (VD) voorkomt. We beginnen in de trefwoordenlijst.
1. Hij is het beeld van een Zeeuw: in hem komt het karakter van de Zeeuw sterk uit.
2. Een Zeeuwse beuzeling: dat is een leugen.
3. Werkwoord bezeeuwen: ik bezeeuw, hij bezeeuwde, zij zijn bezeeuwd. Bezeeuwen heeft gewestelijk als betekenis: bezwijmen.
4. Zeeuwse blauwen zijn een soort van aardappelen met een blauwe schil.
5. Goed Zeeuws, goed rond: rond en gul, zonder omslag.
6. Zeeuwse heide is lamsoor, op zilte klei groeiende plant.
7. Zeeuwse rotjes zijn stukjes door en door geroosterd brood.
8. De Zeeuwse pissebed: schaaldier dat vrij algemeen in de Noordzee, vooral aan de Zeeuwse kusten, wordt aangetroffen.
9. Zeeuwse mosselen, oesters, de Zeeuwse wateren: de Ooster- en Westerschelde e.d.
10. Zeeuwse zuinigheid of zunigheid: zuinigheid die soms aan Zeeuwen toegeschreven wordt, maar we lezen ook over Hollandse of calvinistische zuinigheid.
11. Zeeuws meisje: prototype van iemand die heel zuinig is, naar een tv-reclame voor een margarinemerk, waarin een in Zeeuwse klederdracht uitgedoste boerin haar adagiums ‘ons bin zunig’ en ‘geen cent te veel, hoor’ uitte om het product prijstechnisch aan te prijzen. NB Hier maakt VD een grappige fout: zowel in GB (Groene Boekje) als in VD heeft 'adagium' alleen als meervoud 'adagia'! 2020: niet verbeterd. Ik zou in VD en GB gewoon mv. 'adagiums' toevoegen ...
12. Verzeeuwd is gewestelijk zeeziek en verder misselijk of kattig
13. Een zeeuw (!) is een oude Zeeuwse rijksdaalder (= ƒ 2,60).
14. Open deur: een Zeeuw is iemand die geboortig is uit de Nederlandse provincie Zeeland; vrouw: Zeeuwse. NB Uiteindelijk komt 'zeeuw' wel van 'zee'!
15. Zeeuws-Vlaams: van, uit, betreffende, als in Zeeuws-Vlaanderen (ZVL). GB heeft dit lemma geschrapt omdat 1) zij niet over aardrijkskundige namen gaan (is wat voor te zeggen) en 2) (!) er zijn mensen die nog liever Zeeuwsch-Vlaanderen schrijven: leve de toerist. Overigens heeft ook de gezaghebbende ANS (Algemene Nederlandse Spraakkunst) ZVL niet opgenomen …
16. ZVL is wel Zeeland bewester Schelde.
17. De Bijbelgordel (VD ook Biblebelt, GB: biblebelt): strook in Nederland van de Zeeuwse eilanden, via de grote rivieren en de Veluwe tot in de kop van Overijssel, waar veel streng gereformeerde mensen wonen. Ik heb zojuist aan GB gemeld, dat ik hun schrijfwijze fout vind, het gaat immers niet om het boekje (een bijbeltje) maar om de (inhoud van de) Bijbel. 2020: beide hoofdletter, Bijbelgordel.
18. Imperiaal: heel grote en zware Zeeuwse oester.
19 Nog een leuke: hoefijzerverkeer, het verkeer tussen
Zeeuws-Vlaanderen en het overige Nederland via België.
20. Aan de paar dingen die ik weggelaten heb, mist u niet veel!
Dictee woensdag 02 oktober 2013: dictee sterrenbeelden
1.Vandaag zullen we eens naar de sterren(beelden) in VD kijken: z = zuidelijk halfrond, n = noordelijk halfrond, e = op of nabij de evenaar, equator. Maar eerst wat algemene zaken: een alfa is de helderste ster in een sterrenbeeld, een bèta de op een na helderste. Astrografie: kennis van de plaatsing van sterren en sterrenbeelden die met het blote oog zichtbaar zijn en astrografie: sterrenbeschrijving. Een conjunctie is een samenstand en de zodiak is de dierenriem (zonneweg). Is uw horoscoop al getrokken? Het ptolemeïsche gesternte wordt gevormd door de 48 sterrenbeelden die aan de oude Grieken bekend waren en door Ptolemeus beschreven zijn.
2. Als sterrenbeelden kunt u noteren: Achtersteven van het Schip (z), Adelaar (e), Altaar (z), Andromeda (met daarin de Andromedanevel), Arend (rand Melkweg), Beeldhouwer (n), Grote Beer (Wagen, Grote Wagen, steelpannetje, ook: Hellewagen, Hemelwagen, bij noordpool), Kleine Beer (met daarin de Poolster, Noordster, Leidster), Beker (e), Berenhoeder (Ossenhoeder, Ossendrijver, Boötes, (n), het Hoofdhaar van Berenice (n), Boogschutter (Schutter, z), Cirkel (z), Dolfijn (n), Draak (met 131 sterren), Driehoek (n), Zuidelijke Driehoek (Zuiderdriehoek, z), Duif (z), Eenhoorn (e), Elektriseermachine (z), Geitje (ster in Voerman, Wagenman), Giraffe (n), Gordelster (een van de drie sterren van Orion), Goudvis (Zwaardvis, z) en Graveerstift (z).
3. Verder: Hagedis (n), Hercules, de grote Hond en de Kleine Hond, Hyaden, Indiër (z), Jachthonden (n), Jakobsstaf of Gordel van Orion (de drie middelste sterren daarin), Kameleon (z), Kiel (z), Kompas (z), Korenaar (ster in Maagd, e), Kraanvogel (z), Kreeft (n), Krib (30 sterren in Kreeft), (Grote) Leeuw en Kleine Leeuw, Libra (Weegschaal), Lier (Lyra, n), Luchtpomp (z), Lynx, Mast (deel van het Schip Argo), Microscoop (z), Net (z), Noorderkroon (Noordelijke Kroon, n), Octant (bij zuidpool), Orioniden: vallende sterren in de tweede helft van oktober, Oven (n), Paradijsvogel (z), Passer (z), Pauw (z), Pegasus (Grote Paard, n) en Perseïden of Laurentiustranen (vallende sterren vanuit Perseus)
4. Ook nog: Plejaden of Zevengesternte (in de Stier), Poolwachter (z), Pijl (n), Raaf (z), Ram (Aries, n), Schild (n), Schilder (z), Schorpioen (z), Sextant (n), Sirius (Hondsster: in de (Grote) Hond), Slang (e), Slangendrager (n), Slingeruurwerk (z), Steenbok (z), Tafelberg (z), Telescoop (Telescopium, Verrekijker, z), Toekan (Pepervreter, z), Tweelingen (Castor en Pollux, n), Uurwerk (z), Veulen (Kleine Paard, n), Vis (Zuidelijke Vis, n), Vlieg (z), Vliegende Vis (z), Vos (met de Gans, n), Walvis (e), Waterman (z), Waterslang (n) en Kleine Waterslang (of Otter, z), Winkelhaak (z), Wolf (Lupus, z), Zeil van het Schip (z), Zuiderkruis (met 4 sterren), Zuidervis (z) en Zwaan (n).
Dictee woensdag 25 september 2013 (2): dictee – de ratings van Lelystad en Almere
Groot Lelystads Dictee * *
Uitgangspunt: 3 sterren (modaal dictee)
Pluspunten
Het dictee werd al voor de tiende maal gehouden in het fraaie stadhuis van Lelystad (volgend jaar wordt de opzet anders: in de bibliotheek). De entourage is leuk: prima ontvangst en de raadszaal is heel geschikt voor een dictee. Zo'n 50 deelnemers. De tekst op zich was heel leuk opgesteld door de auteur. Na afloop was er een goede bespreking met enorm felle discussies: prima en leerzaam. Er was 's middags ook een Kinderdictee, voorgelezen door prinses Leontien herself.
Minpunten
Het dictee is alleen voor plaatselijk deelnemers; buitenpoorters mogen mondjesmaat meedoen, maar dingen niet mee naar de prijzen. Het dictee is logischerwijze niet op meer niveaus. De tekst was op zich wel OK, maar er zaten net teveel niet-woordenboekwoorden in. Het voorlezen was heel behoorlijk, maar er zaten toch een paar schoonheidsfoutjes in. Die laatste dingen geven toch de doorslag naar 2 sterren.
Rating: Rdr 2, 2 sterren.
Groot Almeers Dictee * *
Uitgangspunt: 3 sterren (modaal dictee)
Pluspunten:
Het dictee werd al voor de negende maal gehouden. De belangstelling was beduidend minder dan andere jaren (minder dan 50 deelnemers).
Minpunten
Er was geen Kinderdictee. Buitenstaanders mochten niet meedoen, zelfs niet buiten mededinging. Er was dus uiteraard ook geen niveaudifferentiatie. De burgemeester zal het dictee wel goed hebben voorgelezen. Er zaten enkele foutjes in het dictee. Wat ook niet fraai was: er waren (te) veel woorden of uitdrukkingen die op 2 manieren geschreven konden worden. Alles afwegende, kom ik ook hier op 2 sterren.
Rating: Rdr 2, 2 sterren.
Winterswijk
Kom allen op 2 november naar Winterswijk. Ikzelf heb het dictee geschreven. Het is voor Winterswijkenaren al behoorlijk lastig (7 alinea's), maar voor de Specialisten heb ik er nog een schepje bovenop gedaan (3 alinea's). De plaats van handeling is het Gerrit Komrij College (vlak bij het station!) in Winterswijk, de aanvang is om 2 uur en inschrijven kan o.a. via info@boekhandelkramer.nl.
Dictee woensdag 25 september 2013: dictee ruimtemeetkunde
1. Ruimtemeetkunde (stereometrie) is een kwestie van punten, lijnen en vlakken. Kon je, zoals we zagen, in het platte vlak voor elke n een regelmatige n-hoek krijgen, in de ruimte kun je niet voor elke n een regelmatig veelvlak (n-vlak) krijgen. Een veelvlak is een zogenaamd lichaam en begrensd door vlakken. Voor het gemak nemen we aan dat alle 'punten' van het veelvlak 'naar buiten' wijzen: het veelvlak is convex ('bol', concaaf is hol: er zijn dan ook 'punten' die 'naar binnen' wijzen). Een regelmatig zevenvlak heeft dus 7 zijvlakken. Men kan bewijzen dat er geen regelmatig 7-vlak bestaat, maar alleen een regelmatig viervlak (tetraëder, begrensd door gelijkzijdige 3-hoeken, Grieks: tetrahedron), een regelmatig 6-vlak (kubus of hexaëder, begrensd door vierkanten, Grieks: hexahedron), een regelmatig 8-vlak (octaëder, begrensd door gelijkzijdige driehoeken, Grieks: octahedron), een regelmatig 12-vlak (dodecaëder, begrensd door regelmatige vijfhoeken, Grieks: dodecahedron) en een regelmatig 20-vlak (icosaëder, begrensd door gelijkzijdige driehoeken, Grieks: icosaëdron).
2. Voor alle duidelijkheid: de begrenzende regelmatige veelhoeken zijn allemaal even groot (congruent) en ook de zogenaamde (stand)hoeken tussen de vlakken – loodrecht op hun gemeenschappelijke snijlijn – zijn alle even groot. Het is niet helemaal duidelijk of je de toevoeging -eder in het algemeen mag gebruiken of alleen voor regelmatige veelvlakken. Daar ben ik niet helemaal uit: VD gebruikt polyeder voor veelvlakken in het algemeen, niet per se regelmatig. Ook bij twintigvlakken gebruikt VD de term icosaëder voor niet-regelmatige veelvlakken zoals het (de) voetbalvormige molecule fullereen. Ook noemt VD een vijfvlak, dat dus nooit regelmatig kan zijn, een pentaëder.
3. Overigens noemt VD ook de triëder een ruimtefiguur, waarbij aangetekend zij, dat je met drie vlakken nooit een afgesloten (!) deel van de ruimte kan krijgen: daarvoor zijn minstens 4 van die vlakken nodig. 2020: woord geschrapt. VD heeft het ook over een heptaëder
(7-vlak), maar een gotspe (gotspieus) is, dat VD het bij het negenvlak over een regelmatig [2020: woord geschrapt!] 9-vlak heeft: dat bestaat dus helemaal niet!!! Het tienvlak wordt decaëder genoemd; verder noemt VD zonder verdere plichtplegingen ook het zestigvlak nog.
4. Tenslotte nog wat andere begrippen: bol (alle punten die op gelijke afstand liggen van het middelpunt), nulbol, met straal nul: gewoon een punt dus, prisma (twee evenwijdige vlakken (boven- en grondvlak) en drie of meer zijvlakken met evenwijdige snijlijnen), piramide (lichaam dat een veelhoek tot grondvlak heeft en waarvan de zijvlakken driehoekig zijn, die in een punt, de top, samenkomen), een (scheef) blok of parallellepipedum (zijvlakken zijn allemaal parallellogrammen) en cilinder (als pijp oneindig doorlopend of begrensd door 2 vlakken zoals bij een conservenblik).
Dictee woensdag 18 september 2013: dictee meetkunde
1. Meetkunde (geometrie) is een kwestie van punten en lijnen. De vlakke meetkunde is de planimetrie. Als bijvoorbeeld vijf lijnen die elkaar twee aan twee snijden een gebied vormen, waarvan alle 'hoeken' naar buiten wijzen, spreken we van een (convexe) vijfhoek. Wat heeft VD op dit gebied allemaal te melden? Een triangel is een driehoek. De trigonometrie is de driehoeksmeting (en de goniometrie de hoekmeting). Er zijn allerlei driehoeken zoals de gelijkbenige en de gelijkzijdige. In de gouden driehoek komen Birma, Thailand en Laos bij elkaar. Van de vierhoeken noemen we de trapeziums (trapezia) en parallellogrammen, de vlieger en de ruit of rombus. Driehoekig is trigonaal (ook: triangulair), vierhoekig tetragonaal (ook: quadrangulair), vijfhoekig pentagonaal, zeshoekig hexagonaal, zevenhoekig heptagonaal, achthoekig octo- of octagonaal, negenhoekig nonagonaal, enzovoorts: polygonaal is veelhoekig (ook: multangulair).
Een vijfhoek is een pentagoon, etc. Van regelmatige veelhoeken zijn alle hoeken en ook alle zijden gelijk. De regelmatige (gelijkzijdige) driehoek heeft geen aparte naam, de regelmatige vierhoek is een vierkant. Als je in een regelmatige vijfhoek alle diagonalen neemt, krijg je een stervormige figuur: een pentagram, drudevoet of pentakel. Als je van een willekeurige n-hoek alle diagonalen neemt, heb je een zogenaamde sterveelhoek. Tussendoor: een Jodenster (davidster of davidsster) is een zespuntige ster, gevormd door twee gelijkzijdige driehoeken. Let wel: voor elke n bestaat er een regelmatig n-hoek. Voor veelvlakken in de ruimte ligt dat anders, maar op de ruimtelijke meetkunde (de stereometrie) komen we in een volgende blog terug.
3. De meetkunde die wij normaal gebruiken is die van Euclides: de euclidische meetkunde, gekenmerkt doordat door twee verschillende punten precies één lijn gaat. Er zijn ook rare, niet-dagelijkse,
niet-euclidische meetkunden, waarbij dat aantal 0 of meer dan een is. Nog wat begrippen ter afsluiting: een zwaartelijn (mediaan) van een driehoek verbindt een hoekpunt met het midden van de overstaande zijde. De drie zwaartelijnen van een driehoek gaan door één punt: het zwaartepunt. Een bissectrice deelt een hoek van een driehoek middendoor. De drie bissectrices gaan ook door één punt: het middelpunt van de incirkel, de ingeschreven cirkel. Ook de drie hoogtelijnen van een driehoek (door een hoekpunt en loodrecht op de overstaande zijde) gaan door één punt, net als de middelloodlijnen (door het midden van een zijde en loodrecht erop). Dat laatste gemeenschappelijke snijpunt is het middelpunt van de omcirkel, de omgeschreven cirkel.
Dictee woensdag 11 september 2013 (3): dictee 650 (3)
7.
Verder: à la façon de Venise (zoals een façon-de-venisekaraf), à la fanfare
(term uit de boekbinderij), à la fortune du pot (wat de pot schaft), à la
guerre comme à la guerre (men moet zich naar tijd en omstandigheden weten te
schikken), à la jardinière (met groenten opgemaakt), à la meunière (voor het
bakken door de bloem gehaald), à la mode (volgens de vigerende mode), à la nage
(in het kookvocht opgediend), à la page (op de hoogte van de laatste
ontwikkelingen), à la recherche du temps perdu (frase ter aanduiding van de
herbeleving van een lang voorbije tijd, vooral door triviale aanleidingen), à
la rigueur (als het beslist moet), à la sardine (zoals men een sardineblikje
openmaakt), à la tartare (met pikante saus), a latere (volledige bevoegdheid –
van de paus – tot onderhandelen hebbend) en als laatste à la veille d'un grand
événement (aan de vooravond van een grote gebeurtenis).
8. Hier voor mij liggen twee albums: een album amicorum en
een album studiosum (zoek maar op). Hij is albus in albis, wijs onder de
wijzen. Al dente (bijtgaar, niet-papperig) is niet te zachtgekookt, zó dat men
erop moet kauwen bij het eten. Een alderman is vergelijkbaar met een wethouder.
De aleppo-inkt is een Aleppisch product. Al fresco: op verse, natte kalk, aliena
vivere quadra: klaplopen, alieni temporis flores: bloemen van een vroegere tijd,
a limine: van het begin af, reeds onmiddellijk, à l'improviste: onvoorbereid, à
l'immortalité: aan de onsterfelijkheid, zie: Académie française, à l'instar:
naar de wijze van, aliquis in omnibus, nullus in singulis: iemand die een
beetje thuis is in alles, maar niets geheel beheerst, a little more than kin
and less than kind: iets meer dan verwant en minder dan bevriend, aliud et
idem: iets anders en toch hetzelfde en ten slotte alius et idem: een ander en
toch dezelfde.
9. Zouden pekans pecannoten lusten? Hij dient slechts als
alibiali. Alive-and-kicking is nog steeds goed functionerend (in weerwil van
wat men zou verwachten). Hij weet alles à livre ouvert. Ze riepen in koor: 'Allahoe
akbar'. De allemande is een Duitse dans in driekwartsmaat. Voor de uitspraak
van 'alliancering' zou een koppelteken niet misstaan. Het is all in the game:
all-over, all right, allrisk(dekking), allrounder, allseason, all the way,
alltime high en all'unisono (op dezelfde toon). De kinderen speelden op de
aloenaloen. All the perfumes of Arabia is een hyperbolische formule met de
waarde ‘niets ter wereld’. 'One dollar, one vote' is de symbolisering van de
almighty dollar. Al secco (a secco) is op een droge ondergrond (geschilderd).
De alstroemeria (incalelie) en de althea (zeemaluwe) bloeien. Alta mentere
repostum: diep in de ziel bewaard. Altera pars Petri: verstand.
10. Alterum tantum: nog eens zoveel. Zonder ambages
beëindigde hij het gesprek. De AMB is de Acht Meibeweging. Ik heb een Amati
gekocht. De afkorting a.m. betekent mede: amicu manu, door vriendenhand
(bezorgd). Gewapenderhand is à main armée, a majore ad minus is van het grote
tot het kleine, een amant attitré is een officiële minnaar en een amant de
coeur een geliefde. Ze zouden weer veel ambras maken. Ook in Qatar is er een
Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden. Wat houdt ambushmarketing in? Je
bent een âme de boue, een verachtelijk wezen. Een amelanchier is een krentenboompje.
Amabile is liefelijk (lieflijk).
Dictee woensdag 11 september 2013
(2): dictee 650 (deel 2)
3. Het
chemisch element erbium, een lanthanoïde, atoomnummer 68 (symbool: Er), is
genoemd naar Ytterby. We hebben een vierpersoonscottage gehuurd. Over een
passerelle kun je lopen. Kun je passevolant zijn bij wijze van passe-temps? De
arma Christi zijn de passiewerktuigen. Pacifisme is beslist geen passivisme. Een
passpiegel is een psyché, maar wat doet een passloper bij volleybal? Pastastrikjes
worden farfalle genoemd. Emser en Drostes pastilles dienden verschillende
doelen. Het decanaat of dekenaat is het gebied van een deken. Het diaconicum en
de prothesis vormen samen de pastophoria. De zesde symfonie van Beethoven is de
pastorale. Een pastor fidus animarum fidelium is een trouwe herder van de
gelovige zielen. Is Clinton ook past president? Die schaakpartij is past
praying for. Een pastor loci is een lokale pastoor. Een pataat of bataat is een
zoete aardappel. Ik wil alleen patat met (mét), een patatje met (mét).
4. Pata negra is fijne Spaanse gedroogde ham van varkens met
zwarte poten. Pâte kun je niet eten – denk maar aan pâte de verre, paté wel –
denk maar aan pâté de foie gras (ganzenleverpastei). Kruimeldeeg is overigens
pâte brisée. Patentgeel wordt ook Turners geel genoemd. Patentlood of Thomsons
lood is een loodtoestel. Je hebt paters jezuïeten en paters goedleven. Een
patertje kun je dansen. Geleende dingen moet je als een pater familias, een
(goed) huisvader, beheren. Gelieve geen Frans paternoster te bidden. Ook Cicero
was een vader des vaderlands, pater patriae (P.P.), maar wij hebben onze eigen
Vader des Vaderlands (Prins Willem I). Pathemata mathemata: door pijnlijke
ervaringen en schade wordt men wijs (vergelijk: mathemata pathemata: wiskunde
is lijden). Komt het epd (elektronisch patiëntendossier) er nog? Volgens Seneca
zijn vrouwen geboren om te lijden: pati natae.
5.
Hij is een gladjanus van een patjakker [ook: badjakker]. De evangelist Johannes beleefde zijn
patmos [onaangenaam oord in afzondering] op Patmos. Een algemene uitdrukking voor vroede vaderen is patres
conscripti (P.C.) De vaderlijke macht wordt patria potestas genoemd. Voltaire
was de patriarch van Ferney. Het Patrimonium Petri is het gebied van
Vaticaanstad. De chef-kok is de patron-cuisinier. Wat is een patronymicum? Een
giberne is een patroontas. De ChristenUnie, een fusie van GPV en RPF, was
tegen. Akkebah, wat een vies eten! Het Akkadisch werd in het oude Mesopotamië
gesproken. Een arcadisch gedicht is landelijk en eenvoudig zoals in Arcadië
(Arcadia - land van onschuld, vrede).
6. De akant is de acanthus. Een Ajacied speelt in Ajax. De afkorting ajb.
betekent alsjeblieft. Met gesloten deuren is à huis clos. Hulpen: aide(s) de camp
(adjudant), aide(s) de cuisine (hulpkok), aide-mémoire(s) (geheugensteuntje) en
aide(s)-ménage (hulp in de huishouding, interieurverzorgster). A (ab) incunabilis:
van de wieg af. Ainsi soit-il: het zij zo. Een airshot is een whiff [misslaan bij golf]. Hij is
expert in het zich gewichtig voordoen: air d'importance [g. mv.]. Geef de patchoeliolie
eens aan, wil je? Zijdekapok wordt akon genoemd. Het Parthenon is op de
Akropolis op Perzenpuin gebouwd. Op de wijze van: à la baisse (short gaan), à
la belle étoile (in de openlucht, onder de blote hemel), à la barbe de (voor de
neus van), à la bonne heure (nou, vooruit dan maar), à la carte (volgens de
menukaart), à la crème (met room: chocolat, café, spinazie), à la façon (op de
manier van; façonneren is fatsoeneren) en à la minute.
