Dictee - dictees [1750]
Derde Portaelsdictee Vilvoorde 2019
De 58 rode woorden
moesten door de Specialisten worden ingevuld, de 89 groene
door de Liefhebbers. [Blauw] is toelichting.
Portaels portretteert
Vilvoorde (auteur: Jan Deroover)
1. Wij zien Portaels, dit keer
niet geschilderd, maar op een
zwart-witfoto,
een daguerreotype [lichtbeeld
via fotografie op zilveren platen] trois-quarts
[half van voren, half van opzij] afgebeeld, niet gekleed in een sjamberloek [kamerjapon
voor heren], wel in een zwart jacquet
met lange panden boven een hemd van renforcé [dunne gebleekte katoenen stof voor hemden] met buttondownknoopjes [aan
beide zijden vast te knopen] aan de overhemdsboorden en een lavallière, een gestrikte das, zwarte suède [fijn leer,
uiterlijk van fluweel] herenschoenen en gamaschen
[enkelstuk tussen schoenen en broek].
2. Na gedurende een paar decennia Europa en het Middellandse
Zeegebied doorkruist te hebben was hij het verreizen
van zijn tijd moe.
3. Vilvoorde was sedert het begin van de negentiende
eeuw herrezen als een feniks [mythische vogel, uit zijn as herrezen] na een
lange periode van verval en een van de eerste steden op het continent die konden genieten van de industriële explosie,
na de verdieping van het verbrede kanaal
tussen Brussel en de Rupel in 1830 en in 1835 de opening van het eerste spoortraject met de trein, van Britse makelij, op het Europese vasteland, tussen
Brussel en Mechelen, tweede reden van de heropbloei.
4. Vermoedelijk was onze toen zeventienjarige schilder
in zijn geboortestad, waar hij schoolging,
getuige van de eerste stop van deze trein, want locomotief de Olifant moest
water opslaan om stoom te produceren en
mogelijk deed dit hem dagdromen om ooit van dit stalen ros gebruik te maken bij
latere reizen.
5. Portaels' ouderlijk huis, brouwerij De Sterre, was
opgebouwd uit tien traveeën [gewelfveld tussen
gordelbogen], met centraal een fenêtre à terre [naar
binnen openslaande deuren met Frans balkon] met raamwerk vervaardigd van
doussié [afzelia,
hout van gelijknamige boom] en bijbehorend bordes. Het was niet-onbelend [niet
zonder aangrenzende huizen] en grensde aan de
rooms-katholieke kerk van Onze-Lieve-Vrouw van de Goede Hoop [eigennaam] uit 1384.
6. Hoe frequent zou
hij dit gebouw op de dag des Heren betreden via de narthex
[voorhal, portiek] en genieten van het
prachtige koorgestoelte?
7. In 1852 schenkt Portaels een
triptiek aan de kerk: drie schilderijen met links Johannes
de Doper in inkarnaatrood [vleeskleurig] ijzeroxiderood
[rode verfstof], in het midden de Heilige Maagd Maria en rechts de apostel Petrus. Eerder
hing het werk aan het hoofdaltaar, bij het chevet
[koorafsluiting]. De triptiek is nu mooi
hersteld, want voordien was die zwaar gecraqueleerd
[vol kleine barstjes].
8. Brouwerij De Sterre werd in het midden van de
twintigste eeuw met de grond gelijkgemaakt en
ruimde het veld voor het administratief centrum van de stad.
9. Eind april 2018 werd een triptiek met een moderne
tekening onthuld ter hoogte van de zijgevel en is er een verwijzing naar onze
stadsgenoot met name. De triptiek boven op de kerk op de Coudenberg is
reusachtig qua afmetingen en gebruikmakend van
een zeer vernieuwende techniek, de wasserglastechniek
[variant op de frescotechniek met een laagje
glazuur op het beschilderde oppervlak].
10. In deze kerk hangen twee zeer
grote werken van zijn hand, twee keer een staurolatrie
[kruisaanbidding], doeken met Bijbelse voorstellingen van de dood van Jezus de
Nazarener, Koning der Joden, waarop Portaels
volop gebruikmaakt van zijn opgedane kennis
uit zijn Oriënttijd [in het Oosten] en zijn reizen in het Heilige
Land.
11. De moderne triptiek toont de meester
in een Japans kostuum met een katana, een samoeraizwaard [licht gebogen]
in de hand, een gedamasceerde [gebloemd, gevlamd] dolk en shinto ryu [Japanse vechtkunst met
stokken en wapens] beoefenend.
12. Portaels gidst ons, gezeten
op zijn vélocipède [een
van de eerste modellen fiets] nu naar het Nouvel Quartier, aangelegd in
de jaren 1870 voor de Vilvoordse bourgeoisie
[gevestigde burgerij, bezittende klasse] en
de hogere staatsbedienden, die de trein namen om in Brussel te gaan werken en
in Vilvoorde resideerden [wonen, verblijf houden].
13. Aan het einde van de Stationlei staat het station
uit 1887, waar in 1897 een prachtig standbeeld werd geplaatst, kort na de dood
van onze gids.
14. Het monument verbeeldde
de schilderkunst. Een zittend naakt met een
schilderspalet [plankje voor verf en met een
gat voor de duim] in de linkerhand,
met eronder een medaillon
[sieraad met inwendig een portret] van Jean
François Portaels en daaronder drie water spuitende
vissen in schelpvormige bassins.
15. In 1988 werd het beeld verplaatst naar de Portaelsschool, een kunstacademie, waar het als het ware gedumpt werd en onttrokken
aan het oog van de burger.
16. Portaels gidst ons verder
naar het klooster van de ongeschoeide karmelietessen
[nonnen], van de orde van de antieke observantie [kijk bij lemma 'observantie' in VD: karmelieten van de
strenge observantie], klooster met een barokkerk
uit de zeventiende eeuw, waar zich het miraculeuze beeld
van Onze-Lieve-Vrouw van Troost [eigennaam] bevindt, beeld, rondgedragen in de
processie drie weken na Pasen, op de dag waarop nu ook de Troostkermis plaatsvindt en dit sedert 1852, tegelijk met de
beroemde jaarmarkt.
17. De jaarmarkt is een gebeuren met koeien en paarden,
galopperend, steigerend
of in piaffe [draf
op de plaats], opgezweept met een chambrière
[rijzweep] op hun derrière
[achterwerk] en
en nage [geheel
bezweet] onder hun sjabrak [rijkversierd paardendekkleed]. Er staan ook Brabantse trekpaarden, met gecoupeerde [afgesneden] staart, geniqueteerd [staart
omhoog door doorgesneden spieren], maar geen rossinanten,
geen lipizzaners, geen koniks of mecklenburgers,
ook geen volbloedprzewalskipaarden, westfalers of genetten,
Spaanse rijpaarden.
18. Onze Vilvoordenaar begeleidt
ons naar de Grote Markt met het neoclassicistische stadhuis,
waar Egide, Portaels' broer tussen 1871 en 1879 als burgemeester resideerde.
19. Hier hangen werken van onze gids, onder andere een
schilderij over de samoen [ook: samoem], die siroccoachtige
zuidwestenwind.
20. Kamelen en dromedarissen,
liggend op de grond, zoeken bescherming tegen deze wind.
21. Het werk getuigt van een prachtig
coloriet [kleurschakering],
gris de lin [lila-achtig
blauw], Berbervrouwen in boernoesen [vrouwenmantel],
lange Arabische mantels in louisine [madapolam = grof
gekeperd katoenen weefsel], onder dekens van flausch,
een duffelse wollen stof.
22. Op de markt stond ooit een lakenhal,
want de lakennijverheid was in de middeleeuwen een grote bron van inkomsten.
23. Nu staat er een houten staketsel
[rij palen], een verwijzing naar dit
verdwenen gebouw, uit de tijd van de invoer van Engelse
wol, voordat er sprake was van de brexit.
24. Portaels en de zijnen waren bemiddeld, bijna puissant [zeer] rijk.
25. Jaarlijks verdiende Portaels ruim 10.000 Belgische
franken, een loon waarvoor een kantwerkster 133 jaar moest werken, een slavenbestaan, want hun dagloon bedroeg 25
centiemen!
26. Hij was een welkome
gast aan het Belgische hof, maar ook koning
Willem III, onze noorderbuur, was zijn
gastheer in Paleis Het Loo, waar zij samen biljartten!
27. Hij konterfeitte
[afbeelden] meermaals koningen, prinsen en
bekende tijdgenoten, onder wie keizerin Charlotte, gekleed in een jurk van satin
duchesse [soort
van satijn] met heel wat valenciennes [soort van
kloskant], een Vlaamse kant met grote
mazen, opaline [kostuumstof
voor heren], getwijnd [twee of meer draden ineendraaien] kamgaren met
imprimédessins [bedrukt] en inslagfluweel , verder getooid
met een achttienkaraats gouden halscollier en een ferronnière
[voorhoofdssieraad met edelsteen in het midden]
in haar gevlochten haar.
28. Naar aanleiding van silvesteravond
[oudejaarsavond] nodigt onze stadsgenoot ons
uit bij De Kuiper, een paardensteakrestaurant
uit 1859.
29. Met paardenvlees van de paarden van het legergarnizoen of de paarden die de schuiten trokken
aan de kanaaloevers.
30. In dit etablissement geen rundvlees, want dat is gevaarlijk
omwille van de mogelijke overdracht van de boviene spongiforme
encefalopathie, de gekkekoeienziekte,
verwant aan het
creutzfeldt-jakobsyndroom [vergelijk scrapie en kuru].
31. Buiten vriest het en aan de
hemel staat Pegasus, het Paard, naast het
Veulen [sterrenbeelden]. Binnen in
het restaurantje met felgekleurde toile cirée [tafelkleed van wasdoek *] op de tafeltjes met thonetstoeltjes [Wener
stoelen gemaakt door M. Thonet], is het heerlijk warm.
* Enkelvoud of
meervoud? RL, voorkeur: enkelvoud – stofnaam = wasdoek, VD. GB kent het
onderscheid tussen de stofnaam (wasdoek) en de tafelzeiltjes (van wasdoek) niet en geeft –
net als VD in die betekenis, van de tafelzeiltjes zelf dus – twee meervouden: toile(s) cirées.
Die kun je dus beter niet gebruiken; dan ook nog: hebben beide vormen
verschillende uitspraak?
32.Er is genoeg keuze: uiteraard paardenvlees – Vilvoordenaars
zijn pjeirefretters (paardenvreters) – naast ribeye,
een tournedostje met
stroganoffsaus, koninginnenhapjes en pâté de foie gras [ganzenleverpastei],
frietjes met mayonaise en dijonnaise en met als toetje bombes glacées [halfbol
ijsgerecht in twee kleuren] met fraise [aardbeikleurig] aardbeien en bigarreaus [harde Franse
kers om te konfijten], naast boerderijijs
met oblies [dun,
rond wafeltje].
* RL: m.i. meervoud, anders beter: een (!)
bombe glacée, VD. Het enkelvoud bombe glacée is echter niet voor 100% uit te
sluiten.
33. Portaels voert ons mee naar de Correctie, ooit het
grootste gebouw van de stad, duidelijk herkenbaar op de kaarten van de
Oostenrijkse Nederlanden van Ferraris uit 1779, gebouwd binnen een tijdspanne
van vier jaar en gebruikt voor alle doeleinden, uiteraard als gevangenis,
kazerne, jeugdlokalen en in 2002 door de stad verworven en nu deels gebruikt
als hotel met daarnaast andere multifunctionele ruimtes.
34. Op de terugweg merken wij het Mattenkot op, destijds
een klooster van de ruig gepijde dominicaner monniken.
35. Er werden kokosmatten gemaakt in de sparterie [mattenfabriek].
36. Portaels veegt zijn voeten af aan de matten en
nodigt ons uit om in 2020 terug te komen voor het vierde Portaelsdictee ...
Geen opmerkingen:
Een reactie posten