0793 Dictee vrijdag 20 nov 2015 (1): dictee Groot Dictee Middelharnis 2015 √

Dictee - dictees [0793]

Groot Dictee Middelharnis 2015

NB Op het scherm werd getoond (in tekst): Maerten en Oopjen Soolmans.

Soolmans' selfies (auteur: André Kastelein)

1. Bij gebrek aan een selfiestick hebben de patriciërs Maerten en Oopjen Soolmans zich, als ware het voor een staatsieportret, ten voeten uit laten afbeelden door Rembrandt, die met zijn clair-obscur en caravaggistisch oeuvre toentertijd bij puissant rijke patjepeeërs al boven de balkenendenorm declareerde.

2. De, naar verluidt, explosieve Oopjen, wier bruidsschat was vergaard door negotie in onder meer buskruit, showt gesoigneerd en op haar chicst een tache de beauté op haar linkerslaap en heeft in haar rechterhand een luxueuze struisvogelveren waaier; haar decolleté nochtans wordt verhuld door minutieus geklost kant.

3. Haar eega, dandyachtig als een van de nouveaux riches geportretteerd, vertegenwoordigt, als zoon van een geïmmigreerde Vlaamse refugié, met accessoires als kousenbanden en reuzenrozetten alles wat hypochondrische calvinistische predikanten in de zeventiende eeuw hartgrondig verfoeiden.

4. Achter de louvredeurtjes van de Eerste en Tweede Kamer wordt ijlings met hautaine Franse instanties geappt om zo het huwelijksleven van het echtpaar na driehonderdeenentachtig jaar niet in het debacle van een vechtscheiding te laten culmineren.

5. Cultuurhysterici roepen echter "Ammenooitniet" over de honderdzestig miljoen euro kostende konterfeitsels en stellen zonder gêne voor alle AOW'ers, invaliden met een pyjamadag en bijstandsmoeders voor dat bedrag genereus te fêteren op een
all-inclusive dagje in attractiepark Walibi.

6. Cultuurminnaars daarentegen zetten zich ervoor in gelden te verzamelen teneinde in een soort van 'totalbodyscan' het craquelé en het coloriet van röntgen-, infraroodapparatuur [onjuiste samentrekking] en uv-straling te onderzoeken.

7. Volgens enkele paparazzi restaureert Rothschild [werd gespeld!] thans zijn collectie verluchte getijdenboeken, magnifieke trompe-l'oeils en frêle romaanse tapisserieën, volgens andere [= paparazzi] vermeit deze mecenas zich op Bacchusfeesten met een aantal voluptueuze chicks achter de bosschages van een subtropisch bountyeiland ten noordwesten van Papoea-Nieuw-Guinea.
 
 

0792 Dictee donderdag 19 nov 2015 (1): dictee Groot Papendrechts Dictee 2015 √

Dictee - dictees [0792]

Groot Papendrechts Dictee 2015

Tienmaal mens-erger-je-niet (auteur: Hans Verzijl)

1. Een decennium geleden vatte de sectie Letteren [eigennaam] het plan op een dictee te organiseren. Elk jaar vlijden tientallen durfallen, gestrest of niet, zich achter de in parallelle rijtjes geplaatste krakkemikkige tafeltjes om op buitenissige woordjes en grammaticale puzzeltjes te zwoegen.

2. Ongetwijfeld werden schielijk schietprevelementjes gedaan in de hoop op een goede score. Bepaald niet overbodig, want wie had zich ooit afgevraagd hoe geëchood of ge-e-maild correct gespeld moest worden om van zee-egeltje en twee-eiige tweeling maar te zwijgen.

3. Menigeen baadde dan ook in het zweet. Heel gênant maar een reële kans, dat lijdt geen twijfel. Zou zo'n taalproeve, doorgaans niet in
jip-en-janneketaal, uitsluitend voorbehouden zijn aan briljante taalcoryfeeën en bijdehante pietjes-precies gezegend met stalen zenuwen?

4. Onzin, want nog nooit gelastte de selectie een dictee af. Men ontwaarde vogels van diverse pluimage. Niet alleen gedweeë AOW'ers en flamboyante yuppies gaven acte de présence, maar ook geharnaste hobbyisten en enthousiaste jongvolwassenen.

5. Hoewel het niet altijd [een - pred. bnw!] appeltje-eitje was en sommigen zelfs een allerbelabberdste uitslag tentoonspreidden, bleef de geestdrift groot. Van lieverlee lijkt het Papendrechts dictee tot een authentieke rage te zijn geëvolueerd.

6. Oké (OK), na afloop geen polonaises of goudenmedaillewinnaars. Voor de drie laureaten is [zijn - meervoud!] er wel te allen tijde eeuwige roem en een prijsje. Het gros zal het echter moeten doen met de olympische [kleine letter] gedachte dat het meedoen belangrijker is dan het winnen. Ook leuk.
 

0791 Dictee woensdag 18 nov 2015 (2): dictee Ditjes en datjes (73) √

Dictee - dictees [0791]

Ditjes en datjes (73) 

A. Het GB zegt dat naast ICT nu ook ict verdedigbaar is.

B. Tegenwoordig mag naast 'typefout' ook 'typfout' (GB). Daarbij komt 'typ' als stam van het ww. typen en kwam 'type' van het znw. type = gietvorm, gegoten letter = lettervorm.

C. Vervolg zoekfunctie GB: over v* had ik het al gehad. Als je op (kaal) v zoekt, vind je die kale v en daarbij 'Zie ook:' CD&V'er, CD&V-lid, V&W, V-effect, V-formatie, etc. Het ziet ernaar uit, dat de ellende met (bij de v*) aanvallen (wegens vervoeging 'val aan'!) ons hier bespaard blijft, maar ook hier dus geen echte alfabetische lijst. We blijven dus maar uitkijken naar de (bij de volgende herziening) toegezegde 'bladerfunctie', waarmee je kennelijk wel door de hele alfabetische lijst heen kunt gaan!

D. Mij werd nog iets raars gemeld: VD heeft consanguiniteit en consanguïen, GB had die woorden in de vorige editie niet, nu (alleen elektronisch) consanguien (geen 2020 consanguiniteit). Hoe zit dat en hoe heeft VD daarmee het keurmerk van de Taalunie gekregen? Wel, als er tienduizenden woorden gecontroleerd moeten worden, zal er ook wel eens iets misgaan … Feitelijk: omdat bij de woorden van vreemde bodem in beide gevallen de uitspraak 'gwie' is en niet 'guu-wie', denk ik dat er geen trema nodig is voor de uitspraak. Mogelijk zal VD dus bakzeil moeten halen … Een voorbeeld, waarbij de uitspraak wel
'guu-wie' is, en dus klinkerbotsing optreedt, is contiguïteit. En dat geldt ook voor genuïen: ook daar is de uitspraak immers 'uu-wie'. 2020, GB/VD: consanguien, consanguiniteit.

E. Nog een pregnante kwestie, deels al eerder aan de orde geweest: links van het Woord vooraf in de papieren GB: de merknaam Het Groene Boekje is als merknaam beschermd. Kijk echter op de homepage van www.woordenlijst.org, daar staat pontificaal: 'De Woordenlijst Nederlandse Taal is in boekvorm te koop als het Groene Boekje'. Hoe dat nu weer zit? De vraag ligt voor bij de Taalunie! Overigens: is vanwege het beperkte vocabulaire van boekje t.o.v. internet deze zin misleidend: in boekvorm krijg je immers veel minder dan op internet! 2020: GB - niet belangrijk ...

F. Voor de rekenliefhebbers onder u nog een puzzeltje: a) Is een getal van 37 negens deelbaar door 37?, b) Is een getal van 38 negens deelbaar door 37?, c) Is een getal van 39 negens deelbaar door 37? Ik heb de getallen zo groot gemaakt dat de rekenmachine of het spreadsheet waarschijnlijk geen soelaas biedt. Natuurlijk kunt u er een rol behangselpapier aan opofferen en via heuse staartdelingen de antwoorden achterhalen, maar u begrijpt dat dit niet echt de bedoeling is … Beter is het te proberen om door redeneren tot de antwoorden te komen. Enne … de rekenmachine kan allicht een beetje helpen … Oplossing volgt binnenkort.
 

0790 Dictee woensdag 18 nov 2015 (1): dictee Column Elektro √

Dictee - dictees [0790] 

Column Elektro

1. In deze tijd draait veel om elektriciteit, denk bijvoorbeeld maar aan de elektronische auto. Het woord 'elektro' komt niet los voor, alleen in samenstellingen en afleidingen. Enfin, ik ga maar eens aan de gang met '*elektro*. Mijn zoeken wordt rijkelijk beloond. Ik begin eerst met zaken uit het dagelijks leven, de termen uit de elektrotechniek kan ik altijd nog toevoegen … 

2. Daar gaat ie: aardelektrode (voor het aarden), consumentenelektronica, elektroacupunctuur, elektroboot (boot met een elektromotor, fluisterboot), elektrocardiogram (ecg, hartfilmpje), elektroconvulsietherapie (elektroshocktherapie, ect), elektrocutie (terdoodbrenging of dood d.m.v. elektrische stroom), elektro-encefalogram (langs elektronische weg verkregen curve van de hersenwerking, eeg), elektrofiets (fiets met elektrische hulpmotor), elektro-ingenieur (elektrotechnisch ingenieur), elektronica-afdeling, elektrocutie-instrument, elektrolyse-instrument,
vrije-elektronenlaser, micro-elektronica, elektro-oven, elektrokar (wagentje dat wordt gedreven door een op accu's lopende elektromotor), elektromagneet, elektromechanica, elektrometer (toestel om elektrische spanning te meten), elektromonteur, elektromotor, elektromyogram (weergave van de elektrische stromen in een samentrekkende spier door de elektromyograaf), elektronenbuis, elektronenemissie, elektronenflitser (elektronisch flitsapparaat, computerflitser), elektronenmicroscoop, elektronica, elektronicamonteur, elektroplastiek (galvanoplastiek: vervaardiging van reproducties en clichés door een afdruk resp. een geprepareerde metalen plaat, langs galvanische weg met een laagje metaal te bedekken), elektroschok (stroomstoot), elektroshock (door een elektrische stroomstoot, die door de schedel geleid wordt, verwekte shock (toegepast als geneeswijze bij sommige psychische storingen), (elektro)shocktherapie, elektrotechnicus, elektrovissen (vissen met elektrische stroomdraden die over de bodem slepen waardoor vissen worden opgeschrikt en makkelijker te vangen zijn), kwantumelektronica (deel van de fysica, betreffende de lasers en masers) en opto-elektronica. Dit alles als lemma of binnen lemma's.

3. Verder nog bij de voorbeeldzinnen: elektronisch bankieren, elektronische detentie (elektronisch huisarrest d.m.v. een enkelband), elektronisch dossier (zoals epd: elektronisch patiëntendossier of ekd: elektronisch kinddossier), de elektronische snelweg (internet), de elektronische sigaret en elektronische tolheffing.

4. Ten slotte nog een minimale selectie uit het voorkomen van '*elektro*' binnen artikelen (958 x!): stekkerauto (elektrische auto), balearic (vorm van elektronische dansmuziek, genoemd naar de Balearen), benzinehybride (auto met zowel een benzine- als een elektromotor), chipknip (elektronische portemonnee, chippas, chipper) en nog veel meer … 

5. NB Waar zouden we zijn zonder 'elektro'? Nergens! 

6. Zoeken naar '*electro*' levert weinig op: doet u dat zelf maar ... VD: electro = electroclash, electrofolk (= folktronica) en electronic data processing [EDP] en electronic publishing. Sub lemma bij: e-business, e-card, e-cash, e-commerce, e-mail, e-ticket, EBS (electronic break system), EDI (electronic data interchange), electroshock, e-zine en e-print, etc. 

 

0789 Dictee dinsdag 17 nov 2015 (2): dictee Ditjes en datjes (72) √

Dictee - dictees [0789]

Ditjes en datjes (72) 

A. Bij de voorronde van het Groot Dictee 2015 moest je kiezen tussen onlineveiling, online veiling en online-veiling. De laatste vorm viel af: in een dicteeomgeving mag je niet zomaar een facultatief koppelteken toevoegen. Papieren GB geeft 'online' als bnw. en vervolgens een hele rij: onlinecatalogus t/m onlineverkoop (dat lijkt wel veel op 'veiling') en onlinewinkel. Het online-GB voegt daar niet zoveel aan toe: naast online bidden een nog veel langere rij met 'online' aaneengeschreven dan in het papieren GB. Wel een verwijzing naar Taaladvies, dat vindt dat online winkel en onlinewinkel allebei mogen. Maar in geschreven teksten hoor je nu eenmaal geen klemtoon … Ook VD voegt vervolgens niet veel nieuws toe, zij het dat daar wel het woord 'onlineveiling' letterlijk genoemd wordt. De beslissing lijkt dus fiftyfifty, maar uiteindelijk wint VD 'op punten': in deze wedstrijd schrijven we het aaneen!

B. Een andere zaak (wat ik hier voor Twitter behandel, geldt ook voor Facebook en WhatsApp) is de volgende: de merknaam is Twitter, een werkwoord schrijven we altijd met kleine letters (twitteren), maar zowel twitteraccount (komt dan van het ww. twitteren) als Twitteraccount (komt dan van de merknaam Twitter) is correct. VD kiest vrijwel altijd voor de hoofdletter. Overigens kan 'twitter' ook nog een znw. zijn. In die betekenis is het een tweet of twitterbericht (o ja, of Twitterbericht).

C. Een laatste omstreden kwestie is 'het Groene Boekje'. Helemaal voorin GB staat dat 'Het Groene Boekje' als merknaam beschermd is. VD maakt er een rommeltje van: de groene bijbel wordt omschreven als de Woordenlijst Nederlandse Taal = het Groene Boekje (over 'het' valt dus te discussiëren), maar bij 'boekje' wordt vermeld: het Groene Boekje = de Woordenlijst Nederlandse taal. Op grond van het donorprincipe zou dat 'Het' moeten zijn, maar bij deze voorronde zullen we toch maar 'het' als 'goed' moeten laten staan, zo leerde enig spitsvondig researchwerk op!

2020: GB liet (indertijd) weten dat het verschil niet belangrijk geacht wordt ...

D. Nabrander: het Woord vooraf in GB begint met 'Dit Groene Boekje …', waaruit je zou kunnen concluderen dat het lidwoord 'het' niet echt bij de (merk)naam hoort. Dat zou het rechtvaardigen om (behalve aan het begin van een zin) toch maar 'het Groene Boekje' te schrijven, maar dat gaat wel diep …

E. Er komen steeds meer rare gebreken van het online-GB aan het licht: kies maar eens V* en je krijgt V&W, V-effect, V-formatie, V-hals, … , Val van Antwerpen, … , Van Ostaijengedicht, … Tot zover oké natuurlijk, maar probeer vervolgens eens v*, dan krijg je aanvangen, aanvallen, aanvaren, aanvatten, etc … Bent u er nog? Snapt u dat nog? Ik niet!
Reactie GB:  "Ik denk trouwens dat ik het systeem wel begrijp. Dat zoekt ook in de verbogen en vervoegde vormen en vindt dan bij 'aanvallen' de vormen 'val aan', 'valt aan' etc. Maar dat is natuurlijk niet wat je wilt, althans niet in eerste instantie."

0788 Dictee dinsdag 17 nov 2015 (1): dictee Column Oranje boven! √

Dictee - dictees [0788]

Column Oranje boven!

1. Oranje boven is de naam van een Nederlands volksliedje. Het lied benadrukt de band van Nederland met het Nederlandse koningshuis (de Oranjes). Het liedje heeft dezelfde melodie als het kinderliedje We zijn er bijna (een contrafact = tekst op een bekend liedje).

2. Laten we maar eens met '*oranje*' aan de gang gaan. En dan eerst maar met het Koninklijk Huis, het Oranjehuis of huis van Oranje (net als Huis van Afgevaardigden en huis van Oostenrijk – geen huis van ontucht, en het huis van Tudor, het Engelse koninklijk huis). We noteren: Oranjeboom (huis van Oranje of een boom), Oranjebeweging, Oranjecomité, Oranjefeest, Oranjegevoel, Oranjegezind, Oranjehotel (tijdens de Duitse bezetting – 1940-1945 – het huis van bewaring in Scheveningen, waar politieke gevangenen werden opgesloten), Oranjeklant, Oranjelied, Oranjeman, Oranje-Vrijstaat(s) en
Oranje-Vrijstater (in Zuid-Afrika), Oranjehistoricus, Oranjetrainer (gestoken in fluo-oranje), Oranjeploeg, Oranjeprins (prins uit het Oranjehuis), Prins van Oranje (vermoedelijke troonopvolger, oorspronkelijk: titel van de bezitter van het prinsdom Oranje (Orange) in Zuid-Frankrijk), Oranjeselectie, Oranjespeler (vergelijk ook: jong Oranje), Oranjespruit of Oranjetelg (afstammeling van het huis van Oranje), Oranjestad (zoals Breda en Buren), Oranjeteam, Oranjevaan of -vlag, Oranjevereniging, Oranjeweer en Oranjezon.

3. De andere ingang is natuurlijk de kleur oranje: je kunt oranje dragen en zelfs oranje pecco drinken. Verder noteerde ik: geel-oranje (met twee kleuren), geeloranje (geelachtig oranje), methyloranje (chemie: azokleurstof die wordt toegepast als indicator bij zuur-basetitraties), oranjeachtig, oranjeappel (verouderd: sinaasappel), oranjeappelboompje (uit Zuid-Amerika afkomstige kamerplant (Solanum capsicastrum)), oranjebes (gebruikt bij de bereiding van de drank curaçao), oranjebitter(tje) (sterkedrank, vergelijk: oranjelikeur), oranjebloesem (bloesem van de sinaasappelboom en de siersinaasappelboom), oranjebloesemolie (neroliolie), oranjebloesemwater, oranjebloesemzwam, oranjebrons, oranjechromaat, oranjehemd (speler Nederlands team of volgeling van de goeroe Bhagwan Shree Rajneesh), oranjehuis (oranjerie, ook: orangerie), oranjelelie (vuurlelie), oranjelijster (koperwiek), oranje- of sinaasappelmarmelade, dieporanje, feloranje, Oranjegekte 2020 OK (moet volgens mij met een hoofdletter, net als Dianagekte en Amerikagekte! Volgens het Groene Boekje trouwens ook), knaloranje, oranjevlezig, zachtoranje, oranjerats (soldatentaal: hutspot), oranjetip(vlinder), oranje-uil (niet algemeen: kerkuil), oranjevink (keep) en oranjewater (aftreksel van oranjeschillen). Ten slotte nog een paar woorden uit GB: Oranje-elftal, Oranje-international, oranje-blanje-bleu en oranje-blauw.

4. Tja, als het hiermee nog geen Oranje boven is, dan weet ik het ook niet meer!

0787 Dictee maandag 16 nov 2015 (1): dictee Ditjes en datjes (71) √

Dictee - dictees [0787]

Ditjes en datjes (71)

A. Raar, dat naast ADHD ook adhd mag (van GB althans). Dat is alleen te ontdekken via het online-GB. Als je daar op 'details zichtbaar maken' klikt, komt er een verklarende toelichting dat adhd niet fout is …

B. In Leiderdorp hadden ze net als vorig jaar een 'Van Kootendictee'. Naast het opschrijven van het dictee, moest je daarna de spel- en grammaticafouten omcirkelen. In Den Haag was het zelfs zo dol dat je eerst een woord om bepaalde redenen fout moest opschrijven en het daarna als fout moest omcirkelen: de idiotie ten top! In Den Haag waren ze al na een jaar bekeerd, in Leiderdorp kwamen ze ten tweeden male met deze nouveauté. Het was daar een invuldictee, en dan gaat het wel iets beter. Vorig jaar was ik op de gang van zaken nauwelijks geprepareerd. Nu ging het aanzienlijk beter …

C. Ik hoop dat ze hier volgend jaar echt mee stoppen: maak van spellingkwesties gewoon invulwoorden: 1) gebruik maken --- > gebruikmaken, plaatsvind --- > plaatsvindt en 3) meerkamp carrière --- > meerkampcarrière. Voor het overige is de combinatie van een dictee met een taalquiz m.i. erg ongelukkig, waarom ook nog grammaticaopgaven als: 1) kunnen --- > kan, 2) een route dat --- > die, 3) met --- > naar hartenlust en 4) geëquipeerd op --- > voor.

D. In deze laatste categorie ontstaat altijd discussie of dit en dat dan ook niet fout is. Pregnant voorbeeld: op apegapen finishen. Volgens de rekkelijke juryvoorzitter kon dat best, een precieze collega zou dat beslist afkeuren: zowel GB als VD vermelden dat apegapen 'alleen' in de verbinding 'op apegapen liggen' gebruikt mag worden.

E. In het dictee kwam 'budgetoverschrijdend' voor. Moet dat niet los? Neen! Het ww. 'overschrijden' 2 in VD heeft als betekenis: over (iets) heen schrijden, zodat men aan de overkant ervan komt. Daar sub lemma: ook – in de vorm van het tegenwoordig deelwoord – in samenstellingen als de volgende, waarin het eerste lid datgene noemt waarvan de grenzen worden overschreden: brancheoverschrijdend, etc. …

F. Naar mijn bescheiden mening zat er ook nog een foutje in het dictee: hockeydames zouden 'eropuit zijn' om hun titel te prolongeren. Echter, zowel GB als VD geeft bij 'eropuit zijn' als betekenis 'op stap zijn'. Om weer te geven dat je iets als doel hebt, is 'erop uit zijn' correct. Het nieuwe papieren GB geeft de beide betekenissen – met toelichting. Overigens raar: de vorm 'erop uit zijn' is elektronisch niet te traceren [2020: beide wel!] (net zoals je 'apegapen' niet kunt vinden; wel binnen de Leidraad - 2020 wel: op apegapen liggen!). Had de oude VD op sommige plaatsen (koppensnellen, bedacht) nog 'eropuit zijn' in die betekenis, dat is nu aangepast tot 'erop uit zijn'! Dat was dus in het dictee de enig juiste schrijfwijze! Een plaats in (ook de oude) VD, waar het altijd al goed was, is het lemma 'acquisitief'.
De auteur heeft inmiddels de fout erkend.