0753 Dictee vrijdag 16 okt 2015 (4): dictee Presentatie GB (deel 3) √

Dictee - dictees [0753]

Presentatie GB (deel 3)

Specifiek voor Nederland

1. Ook in het Nederlandse deel van het taalgebied zijn er de afgelopen jaren veel woorden in de woordenlijst opgezocht die er nog niet in stonden, maar waar duidelijk wel behoefte aan was. Nieuw geïntroduceerd werden in de periode vanaf 2005 woorden als bhv ‘bedrijfshulpverlening; hulp die wordt verleend bij ongewenste gebeurtenissen in een organisatie, die de veiligheid en/of gezondheid van de werknemers en andere aanwezigen bedreigen (zoals brand en ongevallen)’ en bhv’er ‘iemand die dergelijke hulp binnen een bedrijf kan en mag verlenen’. Na de troonswisseling maakten de Nederlanders kennis met de functie van commissaris van de Koning die de eerdere commissaris van de Koningin verving en werd de Koningsdag, ingevoerd op 27 april, ter vervanging van de tot dan toe op 30 april gevierde Koninginnedag.

2. Voorbeelden van al langer bestaande woorden die tot nog toe in de woordenlijst ontbraken, zijn
AOW-leeftijd ‘leeftijd waarop men in Nederland een basispensioen krijgt’, buitenschoolse opvang [VD, GB: bso] ‘opvang van schoolkinderen buiten de schooluren’, ov-chipkaart ‘kaart voor reizen in het openbaar vervoer’ en takkeweer ‘heel slecht weer’.

Specifiek voor Suriname

3. Suriname trad in 2005 toe tot de Taalunie. Meteen dat jaar werden enkele honderden woorden uit het Nederlands dat in Suriname gesproken wordt toegevoegd aan de in dat jaar verschenen editie van het Groene Boekje. Voor de huidige editie van de woordenlijst heeft het Instituut voor Nederlandse Lexicologie een corpus van Surinaamse teksten samengesteld en op basis van de woorden die daarin voorkwamen heeft een commissie van Surinaamse deskundigen ruim 1800 woorden geselecteerd die in aanmerking kwamen voor opname in de woordenlijst.

4. Het Nederlands in Suriname bevat relatief veel leenwoorden uit de inheemse talen, zoals akanswari ‘hongerlap’ en alakondre ‘allesomvattend’, maar ook uit het Engels, zoals djoinen ’meedoen’ en wiper ‘ruitenwisser’. Daarnaast zijn er veel woorden die helemaal Nederlands van vorming zijn, maar toch heel specifiek zijn voor Suriname. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Surinaamse flora en fauna en voor de Surinaamse keuken, die de woordenlijst verrijken met woorden als deklandschap, kaaimansaté, leguanensoep, schaafijsman en zwampvis. Ook vinden we wel woorden voor zaken die we in Nederland en Vlaanderen ook hebben, maar waar we hier geen apart woord voor hebben, bijvoorbeeld eigendomsbeker of eigendomstrofee voor een beker die je als prijs krijgt en die je ook echt mag houden, en okselmouw voor een mouwloos T-shirt.
 

0752 Dictee vrijdag 16 okt 2015 (3): dictee Presentatie GB (deel 2) √

Dictee - dictees [0752]

Presentatie GB (deel 2) 

De nieuwe woorden in het Groene Boekje

1. De nieuwe woorden in het Groene Boekje zijn in verschillende categorieën in te delen. Er zijn natuurlijk veel algemene woorden bij die in het hele taalgebied gebruikt kunnen worden, zoals
aan-en-uitknop, ad-hocoplossing, budgetneutraal, factuuradres, heuvelop, luxeproduct, offerteaanvraag, stenen tijdperk, verjaardagskalender en wegmeubilair.

2. Sommige woorden zijn algemeen in een deel van het taalgebied, maar worden op andere plaatsen niet of beduidend minder gebruikt. Dat geldt bijvoorbeeld voor woorden als 10 eurobiljet/tieneurobiljet en 2 euromunt/twee-euromunt, die uiteraard alleen daar veel gebruikt worden waar de euro het wettige betaalmiddel is.

3. Tot de neologismen in de algemene woordenschat behoren bijvoorbeeld woorden als fairtradeproduct, gunfactor ‘de mate waarin je iemand iets gunt’ en speeddaten. De betekenis van dit laatste woord heeft zich inmiddels verbreed van heel specifiek ‘een reeks van korte afspraken achter elkaar hebben om een geschikte partner te vinden’ tot ‘een reeks van korte afspraken achter elkaar hebben’ in het algemeen, dus bijvoorbeeld om een geschikte baan te vinden of de leukste oppas.

Specifiek voor Vlaanderen

5. Een deel van de toegevoegde woorden wordt alleen in Vlaanderen gebruikt. Dit zijn niet alleen nieuwe woorden, zogeheten neologismen, zoals fluovest ‘fluorescerend vest voor verkeersdeelnemers’ en Vlaams woord van het jaar 2012 frietchinees ‘Aziatisch uitbater van een frietkot’, maar ook reeds langer bestaande woorden als 100 dagen ‘feest op school, 100 dagen voor de zomervakantie’, kloklezen ‘aflezen hoe laat het is’, recycleerbaar ‘herbruikbaar’ en rundstong ‘tong van een rund’.

6. Het is aardig om te zien dat het gevoel voor het los of aaneenschrijven kennelijk per land kan verschillen. Zo bleek dat men in Vlaanderen kortgeding aan elkaar schrijft en fijn stof los, terwijl dat in Nederland juist omgekeerd is. Omdat geen van beide spellingen fout is, zijn hier steeds beide mogelijkheden opgenomen. Overigens is er geen spellingverschil bij de met fijn( )stof en kort( )geding gevormde samenstellingen. Woorden als fijnstofgehalte en kortgedingprocedure worden zowel in Vlaanderen als in Nederland volgens de regels aan elkaar geschreven.

 

0751 Dictee vrijdag 16 okt 2015 (2): dictee Presentatie GB (deel 1) √

Dictee - dictees [0751] 

Presentatie GB (deel 1) 

 1. Vandaag, niet helemaal toevallig in de Week van het Nederlands, presenteerde men Het Groene Boekje 2015. Net als in voorgaande edities bevat het boekje een overzicht van de Nederlandse spellingregels, de zogeheten Leidraad, en een woordenlijst. Als extra service is er achterin het boekje een aantal adviezen opgenomen over zaken waar geen spellingregels voor zijn of die in een woordenlijst niet gemakkelijk zijn op te nemen, zoals wanneer je erop aan elkaar schrijft of in twee losse woorden. Verder zijn er enkele lijstjes toegevoegd die de echte spellingfanaten waarschijnlijk heel leuk zullen vinden, namelijk lijstjes van bijvoorbeeld woorden met een dubbel meervoud (gemeenten/gemeentes), woorden zonder tussen-n (ruggespraak, takkeweer) en woordcombinaties met een versteende naamvalsuitgang (in genen dele, te allen tijde). 

2. De woordenlijst van het nieuwe Groene Boekje bevat 52.000 trefwoorden en met de verbogen en vervoegde vormen daarvan erbij geeft het Boekje informatie over ruim 134.000 woorden. Dit zijn de woorden waarvan is gebleken dat ze voor de gebruikers de meeste spelproblemen opleveren. Ze zijn trouwens gekozen door de taalgebruikers zelf die ze de afgelopen jaren op woordenlijst.org – soms tevergeefs – opzochten en ons via bestanden waarin alle zoekacties geregistreerd worden, de zogeheten logfiles, de informatie leverden om deze selectie te kunnen maken. 

3. Uit de logfiles kwamen niet alleen de meest gezochte woorden naar boven die al in het Groene Boekje stonden, maar ook de nieuwe woorden waarvoor men – op dat moment nog – tevergeefs op woordenlijst.org keek. Zo zijn er maar liefst 10.000 woorden in dit boekje terechtgekomen, die niet in de vorige editie stonden. Dat zijn woorden voor zaken die we tien jaar geleden nog niet hadden, maar ook woorden die er allang waren, maar die vaker gebruikt en lastiger gespeld blijken te worden dan we dachten.  

Het taalgebied 

4. Er wordt Nederlands gesproken in België, Nederland, Suriname en in het Caribisch gebied. Al deze variëteiten van het Nederlands zijn in dit Groene Boekje vertegenwoordigd. U kunt dus woorden tegenkomen die uzelf misschien niet direct kunt plaatsen, maar die voor anderen deel uitmaken van het dagelijkse taalgebruik. Het Nederlands in Nederland en Vlaanderen heeft er de afgelopen jaren relatief veel woorden bijgekregen die uit het Engels afkomstig zijn. Datzelfde geldt voor het Nederlands in Suriname, waar verder ook veel invloed vanuit de inheemse talen aanwezig is. In het Nederlands van de Caribische eilanden speelt het Papiaments vaak een grote rol, maar voor al deze woorden geldt dat ze inmiddels in het ter plaatse gesproken en geschreven Nederlands zijn opgenomen en zich voldoende hebben aangepast aan de spelling- en woordvormingsregels van onze taal om erbij te mogen horen.

 
 

0750 Dictee vrijdag 16 okt 2015 (1): dictee Ditjes en datjes (63) √

Dictee - dictees [0750]

Ditjes en datjes (63)

A. Rodekool *, wittekool *, groenekool *, savooi(e)kool, jazeker. Maar wel wilde kool.

* Mogen van GB ook nog wel los!

B. Young adult oké, maar youngadultfilm, youngadultboek en youngadultreis.

C. De Leidraad (GB) zou niet veranderd zijn. In grote lijnen is dat juist. Wel enkele kleine aanpassingen: twee-en-een-half geschrapt (moet zonder koppeltekens), koninginnenacht - met hoofdletter - geschrapt (moet met kleine letter) en RIZIV * geschrapt (is overigens wel de correcte (eigen)afkorting van de eigennaam).

* Overigens nog wel in VD!

D. In regel 6M is ten onrechte nog niet gecorrigeerd dat in een samenstelling met een uitheemse woordgroep een koppelteken komt. Dat geldt alleen voor niet-Engelse uitheemse woordgroepen. Echt wel ooit doorgegeven! 2020, zeg maar OK.

E. Ik ben nogal teleurgesteld in het niet aanpassen van de tekst bij regel 6L. De voorbeelden kloppen gewoon niet, en de Taalunie heeft mij vorig jaar de stellige indruk gegeven dat dit aangepast zou worden. Correct: 'lik op stuk' is een woordgroep – samenstelling ermee:
lik-op-stukbeleid. Volgens mij geldt dat voor zeker 3 de 4 voorbeelden in 6L ook: 1) woordgroep 'nek aan nek' – zie VD, lemma 'nek' (geen samenkoppeling dus) – wel nek-aan-nekrace, 2) woordgroep 'doe het zelf' – karakteristiek dat doe-het-zelf sec geen lemma is in GB of VD ... Wel samenstelling 'doe-het-zelfzaak' en samenstellende afleiding 'doe-het-zelven', 3) 'kat en muis' lijkt me beslist een woordgroep en geen samenkoppeling. Zie lemma 'spel' in VD. Wel dus kat-en-muisspel in samenstelling, 4) alleen het 4e voorbeeld is mogelijk in de haak:
'heen-en-weer' komt als samenkoppeling wel voor. En dan wordt het volgens regel 6L wél en ook: heen-en-weerdienst. Volgens mij is er in 3 van die 4 gevallen als het ware 'teruggeconstrueerd': er was een samenstelling en daarbij is toen een onterechte samenkoppeling geconstrueerd.

F. De auteur van het leuke boekhandelsdictee is overigens Theo de Boer (VD).

G. Ik heb bij de Taalunie nagevraagd of er ook een nieuwe Technische Handleiding is en of die ook aan het klootjesvolk ter beschikking wordt gesteld … 2020: er is een nieuwe.

H. Zomaar: VD heeft PDF (voor de standaard) - fout en pdf of pdf'je voor een document in dat formaat. Taaladvies zegt, dat we altijd een kleine letter moeten schrijven …

I. Dit was al zo (vernederlandst dus): chillen (Engels: to chill), ik chil, jij chilt, ik childe, wij hebben gechild.

J. En ook dit: skypen (internetbellen met de software van Skype): ik skype, jij skypet, ik skypete, wij hebben geskypet.

K. What the fuck is mansaliñabos (GB - Surinaams)? Antwoord: wel, dat bestaat uit manzanillabomen (VD, GB) met zeer giftig melksap … 't Is maar dat u het weet.

L. En wat is een biná (mv. biná's)? Aha: een hert! En hòmber (tussenwerpsel)? Juist: kerel, man, gozer, vent, makker.

M. In de komende blogs zal ik stukken van de presentatie bij het nieuwe GB weergeven!

 
 

0749 Dictee donderdag 15 okt 2015 (2): dictee Ditjes en datjes (62) √

Dictee - dictees [0749]

Ditjes en datjes (62)

A. Ook de Latijnse uitdrukking 'in morte quies' (in de dood is rust) kan bij VD doorgehaald worden.

B. Verdwenen: de oordjedood, een vrek. Oordjedood spelen betekende: niets willen geven.

C. Groot Harderwijks Dictee 13 oktober: zie voor de tekst www.dictees.nl.

D. Hier een heel verhaal over het dictee in Velp bij boekhandel Bruna, geconcipieerd door Van Dale en gepresenteerd door VD-consulente Marleen Severijnen. Ik had dat dictee op mijn blog willen zetten, maar zal verderop uitleggen, waarom ik dat niet doe. Het was – dat zij vooropgesteld – een uiterst genoeglijke avond, er waren 13 deelnemers, t.w. René, Rein, Dian van Gelder en Jan Riefel, naast 9 ons onbekende en naar ik aanneem dus plaatselijke of regionale deelnemers. Het was een leuk dictee, best nog wel met enkele pittige instinkers; ook die ga ik niet noemen, zie verderop. Het was een invuldictee met 39 invulplekken (maximaal 1 fout per invulplaats). De uitslag was, dat René en Rein 2 fouten hadden, Dian 4 en Jan R. 5. Toen kwam de shoot-out. Daarbij werd een (voor ons) simpele
shoot-outzin gepresenteerd, gevolgd door enkele dito dicteewoorden. De zin durf ik wel te onthullen: "Ik was ervan uitgegaan dat u mij had
ge-e-maild." De erna volgende shoot-outwoorden waren: kortetermijnbeleid, Mexicaanse griep, re-integratie, no-flyzone en mesozoïcum. Zo had het natuurlijk nachtwerk kunnen worden met deze twee doorgewinterde dicteeërs … Ik zag wat handen in het haar hier en daar, maar uiteindelijk kregen René en Rein allebei het Groene Boekje mee als prijs. Ook na afloop was er nog een gezellig samenzijn met een lekker glaasje wijn. De dag na het dictee had ik contact met VD, o.a. om de naam van die VD-consulente te achterhalen voor een door René te schrijven verslag voor www.dictees.nl. Daarbij bleek dat er totaal geen rekening was gehouden met de komst van al dan niet gekooide dicteetijgers: het was een dicteetje voor de plaatselijke boekhandel om de eigen klandizie te plezieren. Dit boekhandelsdictee zal evt. ook op andere plaatsen en bij andere boekhandels in den lande gebruikt worden (de naam 'Velp' zal dan wel aangepast worden). Welnu, ik ga de pret natuurlijk niet bederven door dan de tekst te publiceren ... Via een mailtje naar mijn in heel Breskens en omgeving wereldberoemde e-mailadres mag u het wel opvragen, maar dan onder de strikte conditie dat het voor privégebruik is en dat u niet stiekem toch ergens aan een boekhandelsdicteetje gaat deelnemen met nul fouten. Enfin, toch weer een heel aparte ervaring (waarvan ik er al een heel rijtje heb). Ze waren inderdaad not amused bij VD. Het zij zo.

 
 

0748 Dictee donderdag 15 okt 2015 (1): dictee bij presentatie nieuwe GB √

Dictee - dictees [0748]

Dictee bij de presentatie van het nieuwe GB (12 oktober 2015)

Zoals eerder vermeld, kwamen de onderstreepte woorden (hier alle goed) als 2-, 3- of 4-keuzevraag op het scherm. Elke keuze had een letter voor zich staan, die moest je kiezen en invullen in 12 invulvakjes. Aan het eind moest je hiermee dan als een 'anagram' het woord van 12 letters construeren, dat voor het eerst in GB is opgenomen.

De tekst

1. Eindelijk zullen we weten hoe we moeten queueën en vousvoyeren zonder te struikelen. Hoe we teppanyaki, ossobuco of chocolademousse kunnen klaarmaken met de juiste letters erin. Hoe we in een crèmerie drinkyoghurt of caffè latte kunnen bestellen. Want al deze woorden staan voor de eerste keer in het Groene Boekje, tussen drive-thrucambio, fleecedeken, stracciatella en Mexicaanse griep. Woorden die pas gisteren zijn geboren en die we nu al node zouden missen.

2. We maken er nu een spelletje van, maar het Groene Boekje is natuurlijk niet gemaakt voor kwissers [quizzers]. Het is er in de eerste plaats voor de velen onder ons die soms twijfelen tussen c en k, tussen hoofd- en kleine letter, of tussen los en aaneenschrijven.

3, Een spelfout is niet het einde van de wereld. Maar spelling is naar verluidt een kwestie van zorgvuldigheid. Daarom is het Groene Boekje geen luxeproduct [klemtoon op luxe, anders ook wel luxe product], maar een betrouwbaar hulpmiddel, handiger en overzichtelijker dan ooit, en dankzij lay-outafdeling van Van Dale een versiering voor de boekenkast.

Het twaalfletterwoord: HIEPERDEPIEP

(Het woord 'hieperdepiep' staat ook voor de eerste keer in het Groene Boekje.)

 
 

0747 Dictee maandag 12 okt 2015 (1): dictee Presentatie nieuwe GB in Den Haag √

Dictee - dictees [0747]

Presentatie nieuwe GB in Den Haag 12-10-2015

1. Op 12 oktober werd in De Spaansche Hof in Den Haag het nieuwe GB gepresenteerd. Chic, midden in de stad, in een oud stadspaleis, tevens voormalige Engelse en Spaanse ambassade. Het was me aangekondigd, dus was het geen verrassing good old Jacques Bettelheim (ook bekend van dictees) te ontmoeten in zijn rol van presentator van deze middag. Jacques is communicatiedeskundige. Allereerst kregen we een videopresentatie met lijstjes van 'nieuwe' woorden in GB. Ik krijg die presentatie als het goed is, toegestuurd. Dan zal ik die lijstjes later in mijn blog zeker vermelden: van Vlaams, Nederlands en Surinaams, tot 'dranken' en andere zaken. Vervolgens, je wilt het niet geloven, een heus dictee. Geen winnaars, geen prijzen. Ludo Permentier heeft een leuk dictee gemaakt (Ik wijd er later wel een blog aan, als ik de tekst van Jacques heb ontvangen.) Er waren 12 'invulwoorden', maar die kwamen op het scherm als 2-, 3- of 4-keuzevraag. Bij die keuzes hoorde steeds een letter die we in 12 vakjes op moesten schrijven. Er werd verder niet gevraagd of gekeken wie er hoeveel antwoorden goed had (gelukkig bleef me gezichtsverlies bespaard: ik had ze alle twaalf goed).

 

2. Rob Tempelaars (projectleider ANW = Algemeen Nederlands Woordenboek, opvolger WNT, te raadplegen via de website van het INL = www.inl.nl) besprak voor ons het dictee (alle woorden, niet alleen de invulwoorden). Van de 12 correcte letters kon je op een Twee voor Twaalfachtige wijze een woord vormen, dat nieuw is in het GB. Ik had het woord nog niet, daar werd ook niet echt de tijd voor gelaten. Al heel snel werd het woord 'onthuld': hieperdepiep! Vervolgens mocht Tanneke Schoonheim (de directeur himself was bij de presentatie in Brussel) een inleiding houden (leuk verhaal!), die resulteerde in het overhandigen van het eerste exemplaar aan minister Jet Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Ook zij hield een boeiend betoog ter aanvaarding van het nieuwe GB.

 

3. De sessie eindigde met een selfie (ooit woord van het jaar) die de bewindsvrouwe van haarzelf met het nieuwe GB mocht maken. En dan het nieuwe GB zelf (uitgegeven door Van Dale, maar die is niet verantwoordelijk voor de inhoud): ik heb er nog maar een vluchtige blik op geworpen (het wordt me toegestuurd). Zomaar: in Vlaanderen 'kortgeding', in Nederland 'kort geding': voor kortgedingrechter maakt dat niet uit! Het papieren boekje bevat 52.000 trefwoorden en 134.000 woordvormen. Er zijn ca. 50.000 woorden geschrapt en 10.000 nieuw toegevoegd (chillen, appen, smoothie, dyscalculie en fluohesje). Het is een mooi en overzichtelijk boekje: de lidwoorden staan in de kantlijn, de Leidraad is er nog steeds, je kunt (elektronisch: www.woordenlijst.org, gratis!) nu ook zoeken op *man en b??n, etc. Ook staan achterin nuttige zaken als een lijstje met meervoudsvormen op -en + -es, etc. Enfin, bekijk het (zelf) maar. Het was in ieder geval een uiterst plezante middag!