0718 Dictee zaterdag 29 aug 2015 (1): dictee Column Tussen-s en gebiedende wijs √

Dictee - dictees [0718]

Column tussen-s en gebiedende wijs

1) Van een lezer kreeg ik de vraag: schrijf je 'luchtbehandeling(s)installatie' nou mét of zónder tussen-s? De tussen-s is niet echt goed geregeld in de Leidraad van ons Groene Boekje. In het algemeen geldt: schrijf een s als je die hoort, anders niet. In twijfelgevallen zoals dorpsstraat (naar analogie) schrijf je wél een s, omdat we bijv. ook dorpskern zeggen. De Leidraad zegt duidelijk dat bijv. raadzaal en raadszaal allebei goed zijn, al naargelang je de s wel of niet uitspreekt en/of hoort. Het GB heeft alleen raadzaal [2020: ook raadszaal!], van Dale heeft de beide vormen raadzaal en raadszaal. Bij dictees zijn we iets strenger: als een woord (alleen maar) mét of zónder tussen-s in GB en VD staat, moeten we dat zo schrijven. In een geval als luchtbehandelingsinstallatie zou ik een s zeggen en dus ook schrijven. Maar laten we even in de woordenboeken kijken: luchtbehandeling staat wel in VD, niet in GB [2020: wel!], maar er staan geen samenstellingen met 'luchtbehandeling' in. Zouden er wél samenstellingen met luchtbehandeling in staan, dan zouden we naar analogie wél of níét een tussen-s schrijven, maar helaas, die samenstellingen staan er niet in. Dan maar kijken naar 'handeling' ... Alle samenstellingen met handeling hebben een tussen-s (vb. handelingsbekwaam en handelingsbevoegdheid in VD, in GB ook o.a. handelingssnelheid – die s hoor je niet, maar je schrijft die dus naar analogie met de andere samenstellingen met 'handeling'). Eindconclusie: luchtbehandelingsinstallatie wel degelijk mét tussen-s, geen twijfel mogelijk! 

2) Een andere vraag ging over de gebiedende wijs. Vroeger zei je tegen 1 persoon: 'loop naar de pomp' en tegen meer personen 'loopt naar de pomp'. Dat onderscheid is er niet meer en we zeggen nu altijd 'loop naar de pomp'. Op zich niet moeilijk, want als je iets correct krijgt voorgelezen, schrijf je gewoon op, wat je hoort. Het probleem ontstaat, als je iets niet kan horen, en dat is de kwestie 'd of dt'? Is het nu 'brand(t) maar los' en 'brand(t) u maar los'? Het eerste geval is gebiedende wijs (geen onderwerp), dat wordt dus eerste persoon enkelvoud: brand maar los. De tweede zin is een 'gewone' zin met u als onderwerp u: brandt u maar los. Maar hoe houd je dat nu uit elkaar? Wel, als je u door 'uzelf' of 'zichzelf' kunt vervangen, is u geen onderwerp, en is er sprake van gebiedende wijs: 1) houd goede moed (gebiedende wijs), 2) houdt u goede moed (uzelf kan niet, gewone zin), 3) wend u(zelf) tot de directeur (gebiedende wijs), 4) wendt u zich maar tot de directeur (uzelf kan niet, gewone zin), 5) houd u(zelf) eens een beetje in en 6) houdt u zich maar eens een beetje in. Om het ten slotte toch nog een beetje moeilijk te maken: in verouderde (archaïsche) uitdrukkingen (en enkele vaste verbindingen) wordt de meervoudsvorm van de gebiedende wijs nog wel gebruikt: a) bezint eer ge begint, proletariërs aller landen, verenigt u en c) neemt en eet, dit is Mijn Lichaam (formule bij het protestantse avondmaal in de kerk) [TH, niet (meer) in GB en VD]. Ander voorbeeld: Zegt het voort (archaïsch).

 
 

0717 Dictee donderdag 27 aug 2015 (1): dictee Ditjes en datjes (55) √

Dictee - dictees [0717]

Ditjes en datjes (55)

A. Niet meer in VD 2015: fiat justitia (et) pereat mundus = het recht moet zijn loop hebben, al vergaat de wereld erbij.

B. Nog zo'n stiekeme wijziging: was het voorheen Anna te drieën,
Sint-Anna te drieën of St.-Anna te drieën, nu gebruikt VD koppeltekens: Anna-te-drieën, Sint-Anna-te-drieën (evt.) of St.-Anna-te-drieën (overigens heeft VD alleen St.)! Bij dit gepuzzel kom je ook nog stannaten tegen. (Zie je hierin St.-Anna? Bij het zoeken let VD niet op hoofd- en kleine letters en leestekens, spaties en koppeltekens worden genegeerd …)

2020: verder oké.  NB een stannaat = in de chemie een tinzuur zout.

C. De Zeven Heuvelen van Rome (Viminalis, Quirinalis, Palatinus, Esquilinus, Capitolinus, Caelius en Aventinus of Aventijn) staan niet meer in VD 2015. De heuvel Vaticanus sub lemma - in de etymologie - nog wel, maar dat is niet een van de zeven. Overigens is Rome de Stad van de Zeven Heuvelen (in VD soms ook 'zeven heuvelen' - 2020 niet meer!).

D. De gewone helmbloem mag je vanaf nu geen haantjes en kippetjes (overigens zonder koppeltekens) meer noemen.

E. De adam-en-eva (gewestelijk: monnikskap, witte dovenetel, gevlekte orchis) is verdwenen uit VD.

F. Het bonjourmadammeke (gewestelijk: driekleurige winde en ook dagschone – die is er nog wel!) is verdwenen uit VD.

G. Het was wel een mooie vondst: Tsunamië = het gebied waar regelmatig tsunami's optreden, maar bij nader inzien is dat woord toch maar weer geschrapt.

H. De moma, een licht melancholische Kaapverdische muziekstijl, is verdwenen.

NB Die heet nu morna.

I. Wel grappig: bij het herhalen van de 800 oefendictees kom ik regelmatig woorden tegen die ik de laatste jaren op dictees fout geschreven heb … Zo'n herhaling is dus inderdaad erg nuttig!

J. Kon je in de vorige VD nog lezen: Raskolnikov vermoordde een oude woekeraarster, nu is die naam verdwenen. Ook jammer dat Kasparov er niet meer in staat (Karpov wel …).

2020 wel: raskolniken = roskolniken [beide mv.] = ketters in de Russische kerk.

 
 

0716 Dictee zaterdag 15 aug 2015 (1): dictee Ditjes en datjes (54) √

Dictee - dictees [0716]

Ditjes en datjes (54)

A. Bakelo's waren munten gebruikt als bakengeld. In VD 2015 komen die niet meer voor!

B. Een rapschotel was: 1) (gewestelijk) een gebarsten schotel, 2) scheldwoord voor een meisje. In VD 2015 komt dat woord niet meer voor.

C. De Tarpejische rots (Latijn Saxum Tarpejum) = gedeelte van de Capitolijnse [vgl. Capitool - Latijn: Capitolium] heuvel in Rome vanwaar vanouds staatsmisdadigers werden afgeworpen. Deze rots staat niet meer in VD 2015.

D. Had ik al gemeld dat 'doña' gesneuveld is, en vervangen door 'donna'? Nog aanwezig! Wel nog aanwezig is mañana (morgen, later weleens, met sint-juttemis).

2020: doña = eretitel dame, Spanje en donna = Italiaanse vrouwelijke eretitel.

E. Vooruitlopend op de herziene publicatie van de oefendictees 301-400: het is mijn stellige overtuiging dat beter geoefend kan worden met echte dictees, oefendictees en zelfs onzindictees dan met welke lijst dan ook …

F. De Mexicaans-Spaanse zopilote (de stinkvogel nog wel) is niet meer in VD opgenomen.

G. De vormvariant 'Volcanus' van 'Vulcanus' is niet meer opgenomen in VD.

H. Al eerder gemeld: 'reeuw' = doodszweet (lijkenzweet) is uit VD verdwenen. Wel raar, als reeroof = reeuwroof (lijkroof) er nog in staan (jazeker, met verwijzing naar dat reeuw). En 2020: reeuws = een lijklucht hebbend.

I. Let erop, dat bij 'beenderman' 'de Dood' veranderd is in 'de dood'! + Magere Hein

J. De gewestelijke verzenderkensdag – benaming voor 1 april, omdat men dan de mensen om loze boodschappen stuurt, is verdwenen uit VD.

K. Heden (15-08-2015) aan belangstellenden verzonden de geheel naar de stand van zaken van 2015 van GB en VD gereviseerde oefendictees 301-400. Zowel los en als verzamelbestand, inclusief inhoudsopgave. Johan de Boer en ik hebben gemerkt dat 100% foutloos ontzettend moeilijk te realiseren is, maar we streven ernaar in de buurt te zitten … Mochten de ontvangers desondanks nog fouten ontdekken: meld het mij s.v.p.! 2020: niet meer van toepassing!
 

0715 Dictee donderdag 13 aug 2015 (15): dictee 851 (deel 3) √

Dictee - dictees [0715]

Oefendictee 851 (deel 3]

Dictee 851, alinea 7 t/m 10.

7. De Tyrolienne ging naar de biënnale. De gioer is de overgang tot het jodendom. De grammaticacontrole wilde 'Woerden is een mooie stad' veranderen in 'woerden zijn een mooie stad'. Tja, … Als je 'huntingtongen' opschrijft, is dat geen werkwoord … znw., ziekte heeft geen mv.]  Heel vroeger, voordat hij zijn kandjes haalde, heeft hij er de kantjes flink van af gelopen. Hij is geen orgelist, maar een survivalist: hij doet aan survivallen. Ik vrees, dat die argumentatie geen houtsnijdt. Hoe spreek je zoögloea uit (het zijn bacteriën)? Een Siënees komt uit Siena. Is dat nou een beatrix- of een fabiolakapsel? Zoals die
sp.a-partijvoorzitter erbij loopt: schunnig gewoon. O ja, die zocht ik: de vang van Prony. Het meervoud van 'architraaf' is 'architraven'. Wat is het Caudijnse juk?

8. Die handige harry hangt graag de grote jan uit. Je kent klein Davidje uit de david-en-goliathverhalen toch wel? Een ontnieter is dat een soort van bevestiger? Cheek to cheek heeft niets te maken met
business-to-business. Zoek op wat de naar een gelijknamige film genoemde French Connection is. Was bekend dat baron Zeep een ballethater is? Die beau désordre heeft wel iets. Hij vertoonde een belle indifférence. Met het nieuwe zusje zou hij benjamin af zijn. Beter blo of blode Jan dan dô of dode Jan. Er stonden wel drie bureaux-ministres. De cluniacenzers kwamen uit Cluny. Een capotasto is een barréklem. Wat een lekker kippie [kippetje], dat blondientje [blondinetje]. De benedictines, kloosterlinge onder de regel van Sint-Benedictinus, dronk benedictine.

9. Die brabo komt uit Noord-Brabant, spreekt Brabants en is een kei in brabantismen. Zo is de limbo afkomstig uit Limburg (gekscherend: Limbabwe), hij spreekt Limburgs en is thuis in limburgismen. Gênant, zo'n fâcheux troisième, vooral als dat een genante [naamgenoot] is. Hij ving bot en dusdoende haalde hij bakzeil. Met deixis wordt een zeker taalverschijnsel aangeduid. Ik ben Pikkie Tanis, 35 jaar oud, en woon sinds mensenheugenis in 's-Hertogenbosch. Je moet een hippopotamus natuurlijk niet uitschelden voor hypothalamus. Is er een wezenlijk verschil tussen een paladijn en een pylades (meervoud: pyladessen)? Niets menselijks is een mensenlijk vreemd. Hij kwam uit Dublin en was een wild schoffelende tuin-Ier. Piesemopsantee: toilet, wc.

10. Dat laatste komt van 'puis-je m'absenter?' Waarom schrijf je 'choemasj' (niet) met een hoofdletter? Net als een bijbel, een koran. De blauwe passiebloem is de Passiflora caerulea. Is dat nou bhakti of hatha yoga? Aan de andere kant van de Neder- of Boven-Rijn geef je aan met Overrijns. Dat meervoud schrijf je algauw verkeerd: amphigouri's 2020. Ik kan je dat déjeuner dînatoire in dat grand hotel zeer recommanderen! De verzouten soep kieperde hij in de verzoute rivier. Ik verafschuw die encierro's [stieren door de straten]. De conveyer [transporteur] trad zelf als convoyeur [begeleider van een konvooi] op. Ik heb liever volkspot dan volksspot. Zij is niet te min voor mij. Maar bij de verkiezingen stemde ze niettemin op mij.

 
 

0714 Dictee donderdag 13 aug 2015 (14): dictee 851 (deel 2) √

Dictee - dictees [0714]

Oefendictee 851 (deel 2)

Dictee 851, alinea 4 t/m 6.

4. Karel is een Maagd. Wie spreken er hier Faeröers of Plat-New Yorks? Met pidgin wordt Pidginengels bedoeld. Het Schwyzerdütsch is het Zwitsers-Duits [= Zwitserduits]. Wanneer waren de Brugse metten (M?). Kun je ook in Trinidad en Tobago een vervangend paspoort krijgen bij de ambassade [GB, VD] van het Koninkrijk der Nederlanden? Ik heb met haar gewed, dat het mes al gewet was. Deze schlager heeft al in meerdere top 10's (top tiens) gestaan. Dat bracht wel een shockje teweeg: we waren gechoqueerd [ook: geshockeerd]. Hoe is beregeld dat de BV de afkorting van 'bekende Vlaming' is en WK die voor 'wereldkampioenschap'? Ik haal mijn patat met bij een Febo-vestiging. Ik zie die mère [= moeder - klooster] nog geen merengue dansen [meringue = gebakje van schuimdeeg]. Een merozoïet is een zeker ontwikkelingsstadium van sporozoa. 2020 NB: maire = burgemeester FR.

5. Drijft zij in Volendam een woodenshoeswinkeltje? What's in a name: dit was een quick-and-dirty schoonmaakbeurt. Die zullen elkaar wel vinden: een vrouwenborstenman en een mannenborstenvrouw. Swipen [vegen over scherm] is net iets anders dan swypen [letters typen]: zoek dat maar eens na! Een van mijn voorvaderen heeft nog op het departement van Koloniën gewerkt. Een colon is (ook) een kolonist. Bij de parade leek het wel een kolonelscolonne. Baad je iedere dag: baat het niet, het schaadt ook niet! Was myiasis [parasitisme vliegenlarven] de reden van haar miosis [pupilvernauwing], waardoor ze haar gecombineerde studie myologie [leer van de spieren] en myiologie [studie muggen en vliegen] op moest geven? Zoek op: myalgie [spierpijn], myasthenie [spierziekte], myatonia [onvoldoende of afwezige spiertonus, tonus = natuurlijke gespannenheid]. 

6. Mijn ouders gaan scheên [ik scheê, hij scheêt, wij scheên]. Beschrijf het bernoulli-effect. Mijn tante is semioloog, symptomatoloog. Op feta (vooral bèta's houden daarvan) lijkende witte verse kaas uit Cyprus die onder meer geroosterd wordt gegeten, heet halloumi. De meeste digibeten hebben weinig op met literati en digerati. Grapje voor intimi: de vertaling van 'my kingdom for a horse' is 'mijn volkstuin voor een woordenboek'. Met een Damascener kling kun je een Damascener pruim (damastpruim) klieven. Het hoornvlies heet ook wel cornea. De chorea is de dansziekte of -manie (vergelijk: sint-vitusdans,
sint-veitsdans, fieteldans, huntington, ziekte van Huntington). Een choree (choreus) is een trochee (trocheus). De groep is gisteren bijeengeweest.

0713 Dictee donderdag 13 aug 2015 (13): dictee 851 (deel 1) √

Dictee - dictees [0713]

Oefendictee 851 (deel 1)

Dictee 851, alinea 1 t/m 3.

1. Een woord als 'monalisaglimlach' is gelexicaliseerd. Wanneer waren het moustérien en het magdalénien ook alweer? Bezit Münster een munster? Wil je dat ik de tekst erop nasla? Let op: '*yasis' komt niet voor, '*iasis' wel: amoebiasis (oorzaak: amoebe), ankylostomiasis (mijnworm), bilharziasis (bilharziosis, bilharzia) = schistosomiasis (zuigwormen), candidiasis (schimmel candida), cholelithiasis (galsteen), elefantiasis (parasiet), filariasis of filaria (worm), giardiasis (parasiet), helminthiasis (worm), leishmaniasis (parasiet), mydriasis (pupilverwijding), onchocerciasis (rivierblindheid), psoriasis (huidziekte), satyriasis (donjuanisme), trichiasis (naar binnen groeien van haren), trichomoniasis en trypanosomiasis.

2. Je weet nu dus dat het 'myiasis' is en niets anders (parasitisme van vliegenlarven). Een mycoloog weet alles van schimmels en paddenstoelen. Verder is de myiologie de muggenkunde (en een myoloog een spierkundige). Ze zouden natregenen, zeg maar: kletsnat regenen. Bij de brand werd tot 'brand meester' het aanpalende gebouw natgehouden. Breda, de Nassaustad, kleurde nassaublauw. Alle mysten zijn ingewijd in een mysterie (vergelijk: neomist = pas tot priester gewijd). Hij sleepte altijd een nandi - beeld van de heilige stier Nandi, rijdier van Shiva - met zich mee. Een near miss is een bijna-botsing. Hij dreef een winstgevend nerinkje in netsukes [uitspraak! - gordelknoop]. Een niet-bezitter, is dat een havenot? Hij speelde ney in een leycentrum. Je hebt nieuwzilver en oud zilver. Die vijftiger houdt het bij de nifty fifty [beurs New York].

3. Wat hebben 'cyste' en 'cysteaaltje' met elkaar te maken? Weinig tot niets. Je bent een malloot, als je met (ma)loti betaalt in Lesotho. Dat is een rare vent: hij heeft antilopebenen en een giraffennek. In het Witte Huis woont de president, Barack Obama [2020: Donald Trump]. Geef mij maar zo'n crunchy [knapperig] hapje, bereid uit quinoa [uitspraak! = kien-waa, kie-noo-waa]. Hoofdstuk 134 uit Psalmen wordt – vaak berijmd – gezongen als psalm 134. Wat omvat de Kerk van Rome zoal? Onder het spatakruis (sint-jacobuskruis) stond een pot met jakobskruiskruid. Een jehova is een Jehova's getuige. Een hegelaar is een overdreven hegeliaan [Hegel, wijsgeer]. Een peronist hing Perón aan. De whigs en tory's zijn het meestal niet eens [parlement Engeland]. Welke spanning geeft het daniellelement (1,1 V - niet: leclanché-element). Ook dit is weer een Leentfariaans dictee.

0712 Dictee donderdag 13 aug 2015 (12): dictee 850 (deel 3) √

Dictee - dictees [0712]

 Oefendictee 850 (deel 3)

Dictee 850, alinea 7 t/m 10.

7. Rara: … Lijzebet noemen en … liezebet heten … Het feestje was in twee kamers en suite. Dat de Tweede Wereldoorlog versneld beslist is, kwam mede door begrippen als 'enigma' en 'turingmachine'. Daarvoor was het zogenaamde Englandspiel beslist een drama. Voor meer informatie: zie internet (er is ook een film over). Bloed prikken doe je in het lab (op de prikpost). In HCN is CN een dyade. Het scheeliet is een mineraal. Het Quechua is een indianentaal, gesproken in
Zuid-Amerika. Een beetje limbo uit Limbabwe weet in welke landen ze nog linksrijdend zijn. Quarto, ten vierde: ik verwacht jullie lobbyen voor die lobbesen! De ambassadeur ondernam demarches. De jean potage [janpotage] deed ze in de weckfles.

8. Ik hou zo van rozenbottelcompote! Niet alle Simpelmansen zijn sombermannen. Een 'brave borst', is dat een pars pro toto (meervoud: partes pro toto; antoniem: totum pro parte)? Hij is een kouwelijke dries. Hij was begeistert, enthousiast. De schrijver leed aan een writer's blockblokkade. Bij Heracles willen ze een aparte tribune voor vrouwen creëren: vrouwenvak, ladies' vak, ladies' box (vergelijk: ladies' day, ladies' night en skybox), een lady's-vak of een lady's-box ('Nederlands')? Wat zijn de kansen van een lyssalijder [hondsdolheid]? Hij heeft Goereese en Madoerese roots. Die popiejopie is echt popi. De islamitische mahdisten verwachten Mahdi, de Verlosser. Malloten uiten vaak mallepraat (ook: gekkenpraat). Dat is een mooie manoustoel. Wordt manuldruk [oe] nog toegepast?

9. In de tuin stond een prachtig manihotje [oo - plantkunde]. Veel refugiés steken de mare nostrum over. Wij marketten, vermarktten, het nieuwe product goed, al zeg ik het zelf. Op marode gaan is de breeveertien opgaan. De Mechelse herder deed zijn behoefte op een verloren mechelaar [munt]. Hoezo, méritoire mesalliance, begonnen met een mentholletje op de méridienne [sofa voor middagslaap]: duidelijke méprise [vergissing, dwaling]? Metol is een fotografische ontwikkelstof, nl. monomethylpara-aminofenolsulfaat Hij liet de mico [zilveraap] in de mike (microfoon - VD ook: miek!) boeren. Die komt regelmatig voorbij: meowmeow [uitspraak! - miauw] als bijnaam voor de designerdrug mephedrone (nee, geen methamfetamine!) Ook die metis [alleen GB, ook: [GB, VD]: mesties] heeft een zeker metier. Zo'n cosmosje is als een zandkorrel of mosterdzaadje in de kosmos.

10. De Midgardslang komt uit de Germaanse mythologie. Op de
video-opname onthoofdt de IS-strijder de ongelovige kafir(s). Het dichtstbijzijnde schip was drie mijlen (ver) weg. Let op met de woorden 'milchig' en 'fleisjig'. Hoelang is hij al minister van staat? En tot hoelang loopt zijn zittingstermijn? Slaat mithridatiseren ook op industrieel gif? De buurvrouw volgt een cursus mindfulness. Echt waar: een metteur en scène gaat over de mise-en-scène. We wilden naar de mis gaan, maar dat zou weer misgaan. Ze werd gekozen tot miss wet-T-shirt. Wat is 'de hardheid van Mohs'? Op de mohsschaal is 1 talk en 10 diamant.