0256 Dictee woensdag 10 sep 2014 (17): dictee Q (de 'q') √

Dictee - dictees [0256]

Q (de 'q')

1. Na de 'x' en de 'y' is de 'q' de 'kleinste' letter. In mijn momentopname 2014 telt deze letter 316 lemma's. In de papieren VD omvat die letter 6 pagina's. Er zijn 128 woorden die met 'qua' beginnen zoals (zoek op 'qua*'; ik vermeld alleen redelijk bekende woorden): qua = als (voetballer betekent hij niet veel), quacker (in collegestijl gekleed), quad (voertuig), quadriljoen (1 met 24 nullen) en quadriljard (27), quadrille (o.a. een dans), quadruple bogey (bij golf een score op een hole met vier slagen boven par), quaestor (penningmeester, vrouw: quaestrix), quagga (steppezebra), quaker (lid of aanhanger van een zekere godsdienstige sekte), qualitate qua (ambtshalve, q.q.), quarantaine (bv. voor iemand met ebola), quasi (zogenaamd: quasicontract, quasi-intellectueel), quatre-mainsspeler (de broertjes Lucas & Arthur Jussen bijv.) en quatsch (onzin, kletspraat).

2. Er zijn 10 treffers op 'qa*' waarvan ik noem: qat (verdovend middel), Qatar en Qatarees. Met '*qui*' zijn er 63 treffers, waarvan ik uitkies: quiche (hartige taart), quickbreak (bij basketbal), quickscan (globaal onderzoek), quickstep (dans), quidam (zonderling individu), quién sabe (Spaans: wie weet?), quilt (aan elkaar genaaide of doorgestikte lapjes), quisling (collaborateur), quitte (of dubbel), op zijn qui-vive zijn (op zijn hoede), quizmaster en quizzen.

3. Als u meegeteld hebt, zijn er nog 115 woorden over. Ik doe een tamelijk willekeurige greep: QAR (Qatarese rial), QI (queteletindex, vergelijk BMI = body mass index), Q-koorts, QR-code (zwarte blokjes op een wit vierkant, voor scanner of smartphone), quebracho-extract (looistof), Quechea (indianentaal in Zuid-Amerika), queen (of jazz: vrouwelijke topfiguur op dat gebied), Queen Annestijl, queenie (damesschoen met puntneus), queen-mum (koningin-moeder), queeste (speurtocht), querulant (ruziezoeker), query (vraag aan een database), queue (staart, rij mensen of computerwachtrij), queueën (kjoe - een rij maken of erbij aansluiten), quodlibet (mengelmoes), quorn (vleesvervanger), quorum (nodig voor geldige vergadering), quote (quotum of citaat), quotiënt (uitkomst van een deling), quotum (evenredig aandeel), quo vadis (waarheen gaat gij?) en qwertyklavier (pc-toetsenbord in Nederland: onderstreepte letters staan op de bovenste rij v.l.n.r., Frankrijk heeft een azertyklavier en Duitsland een qwertzklavier). En ten slotte: hadden we niet ooit een tv-jeugdserie Q & Q * die door de KRO werd uitgezonden vanaf 1974? Jazeker, alweer 40 jaar geleden!
* Aristides Quarles van Ispen en Wilbur Quant

NB Florens, leuk dat je mijn blog volgt! 

 

0255 Dictee woensdag 10 sep 2014 (16): dictee VD-watcher en dicteetijger √

Dictee- dictees [0255]

VD-watcher en dicteetijger

1. Dat zijn twee geuzennamen, die ik me graag toe-eigen (en dan heb ik me die toegeëigend). Allereerst de watcher. VD heeft een korte en duidelijke verklaring: waarnemer, observator. Erachter staat nog wel: ook als tweede lid in samenstellingen als de volgende, waarin het eerste lid de of het geobserveerde noemt: Binnenhofwatcher, Chinawatcher, Clintonwatcher, Golfwatcher, horecawatcher, Kremlinwatcher, royaltywatcher en stormwatcher. De betekenis van al die termen is op voorhand duidelijk. 

2. Daarenboven trof ik ook nog aan (gezocht op '*watcher*'): baywatcher (strandwacht), trendwatcher (iemand die trends signaleert en bestudeert) en weightwatcher (iemand die in groepsverband aan de lijn doet). Verder is er over een watcher weinig meer te melden.

3. Waarom staat dicteetijger niet in VD en een kansel- of preektijger, een kroegtijger (partytijger kan volgens mij ook), een vergader- of congrestijger en een partijtijger (fervent lid van een politieke partij) wel? Pure discriminatie! Een agaattijger is een getijgerd (gevlekt als een tijger) paard. Roodgetijgerde koeien en paarden hebben regelmatige rode vlekken. Als soort noteerde ik nog de Bengaalse tijger (koningstijger; ook wel: grote gestreepte Aziatische tijger (Panthera tigris tigris)) en de papieren (!) tijger. 

4. Een vrouwelijke tijger is geen tijgeres, maar een tijgerin. We hebben ook nog het werkwoord tijgeren: (militair) op handen en voeten sluipen. De tijgermug zou je wellicht niet verwachten: kleine, van oorsprong Aziatische mug met tijgerstrepen op de romp en de pootjes, die onder meer dengue en het westnijlvirus verspreidt. De tijgerpython kan wel zes meter lang worden en de tijgerreiger komt voor in Afrika en Midden-Amerika. Ten besluite: een lijger is een kruising tussen een mannetjesleeuw en een vrouwtjestijger, een teeuw een kruising tussen een mannetjestijger en een vrouwtjesleeuw en scampi (of scampi's; scampi is in het Italiaans al meervoud, maar bij ons is ook scampi's gewoon – en goed!) zijn tijgergarnalen. Leve de (dictee)tijger!
 

0254 Dictee woensdag 10 sep 2014 (15): dictee x en y √

Dictee - dictees [0254]

X en y

1. In Van Dale beslaan de 'x' en de 'y' allebei maar 2 pagina's (op een totaal van 4500). Het aantal lemma's (trefwoorden) bij de 'x' is 111, dat van de 'y' 118, dus geen x-aantal, maar een bekend aantal. Ik maak bij beide letters een bescheiden selectie, te beginnen met x: xanthopsie is geel zien (zoals bij geelzucht) en het woord 'xantippe' (helleveeg) is het enige met 'xan' dat géén 'th' heeft. Bij X-chromosoom en X-benen is er sprake van een vorm, bij de x- en y-as niet. Xenofilie is liefde, welgezindheid voor vreemdelingen, xenofobie is de angst daarvoor.

2. Op de xerofagiën (zeer strenge vastendagen; onderstreping duidt klemtoon aan) mocht je uiteraard geen xeres(wijn) drinken. Xeroxen is fotokopieën maken met een kopieerapparaat van een zeker merk. XXXL is extra extra extra large (groot) en XO is extra old (oud, van cognac etc.). Xtc is de letteraanduiding van ecstasy (liefdespil). Het bordspel go kent u wel, xiang qi [sjie-jang-tsjie] vast niet: dat is het Chinese schaakspel. Xylitol wordt als dieetsuiker gebruikt en een xylofoon als muziekinstrument.

3. Dan met y: yahtzeeën is een aardig spel, yakult een melkachtige drank. De yakuza is de Japanse georganiseerde misdaad (en een jacuzzi een bubbelbad). Yin (mannelijk beginsel in de kosmos) en yang horen bij elkaar. De titel van het Amerikaanse volkslied is Yankee Doodle. De yamashita is een turnsprong over het paard. 'Yawl' heeft het Engels van ons woord 'jol'. De yellow press kickte op het yellen van die ongepaste yell. Een yogi en een yogini gingen yogaën. De ynglingklasse is een zekere wedstrijdklasse bij het zeilen. De YMCA is de Young Men's Christian Association (christelijke vereniging voor jonge mannen, die onder andere onderdak aan reizende jongeren verschaft - vgl. YWCA). NB Let op de apostrof: Men's en Women's. Een yorkshireterriër houdt vast niet van yoghurtijs. Het youtuben gebeurt via de website YouTube. Yuca is maniok en yucca een plant: daar kan dus de yuccamot op zitten. Een yuko is een lagere score dan een waza-ari (bij judo). Yuppies kunnen voor een behoorlijke yuppificatie zorgen. Meer heb ik niet te melden over x en y.
 
 

0253 Dictee woensdag 10 sep 2014 (14): dictee klant √

Dictee - dictees [0253]

De klant is koning

1. Als je op '*klant*' zoekt in de oVD, krijg je qua trefwoord 40 treffers, waarvan de meeste niet erg spectaculair zijn. Enkele woorden vermeld ik: accuzaklantaarn (lantaren mag ook van GB; ziet u 'klant' in het midden?), bajesklant (in de gevangenis), beklant (een druk beklante, goed beklante, welbeklante (VD) zaak), kamertjesklant (onderduiker), klantenwerving (acquisitie), knipklant (alleen knippen) en maandklant (betaalt 1 keer per maand).

2. Oranjeklant: aanhanger van het huis van Oranje, in het bijzonder de prinsgezinden in de achttiende eeuw, poerimklant: iemand die ter gelegenheid van het poerimfeest (Poerim) een kleinigheid in geld krijgt en vasteklantenkaart. Als een dame in de winkel komt, is dat niet zozeer een 'klante' maar eerder een vrouwelijke klant. Ergens kwam nog 'cliënt' voorbij, dus ook nog maar even zoeken op '*clien*' (wel handig: VD kijkt bij zoeken niet naar accenten, trema's, koppeltekens, hoofd- en kleine letters en al wat dies meer zij!). Trouwens: als je zonder jokertekens op 'clien' zoekt, doet VD (die dat woord – los – niet kent) als suggesties onder andere: klien of klijn (hoogveen) en clean (Engels: schoon, zonder doping in de sport of zonder drugs).

3. Maar goed, '*clien*' dus: een client (zonder trema: computer die gebruikmaakt van programma's en gegevens die op een server zijn opgeslagen. Als u in een client-serversysteem gebruikmaakt van een database, bent u de 'client' – klant – en is de 'computer' waarin u de gegevens opzoekt, de server – dienaar), cliënt (deftig voor klant, vrouwelijk: cliënte), clientèle (deftig Frans voor klantenkring) met als Belgisch-Nederlandse variant: cliënteel, cliëntelisme (politieke klantenbinding) en ten slotte zijn monoclien en triclien bijvoeglijke naamwoorden, die een eigenschap van kristallen aanduiden. Enfin, u ziet maar of u klant wilt blijven van deze rubriek.
 

0252 Dictee woensdag 10 sep 2014 (13): dictee frequenties in Van Dale √

Dictee - dictees [0252] 

Letter- en woordfrequenties in VD
(Welk lemma is er zoek?)

1. Zijn er meer letters met een a dan met een y? Vanzelfsprekend, maar hoe zit dat nou precies? Ik zocht in de online-VD (het is een momentopname – 29-08-2014, dat verandert natuurlijk steeds, maar wel weinig). Ik zocht op 'a*' etc. en vond (trefwoorden): A 13.144 (5,5 %), B 18.640 (7,8 %), C 7.436 (3,1 %), D 10.509 (4,4 %), E 5.436 (2,3 %), F 4.598 (1,9 %), G 11.642 (4,9 %), H 10.378 (4,3 %), I 5.312 (2,2 %), J 1.903 (0,8 %), K 16.264 (6,8 %), L 8.881 (3,7 %), M 11.728 (4,9 %), N 5.251 (2,2 %), O 11.108 (4,6 %), P 15.639 (6,5 %), Q 316 (0,1 %), R 10.656 (4,4 %), S 25.645 (10,7 %), T 11.961 (5,0 %), U 2.498 (1,0 %), V 14.826 (6,2 %), W 8.574 (3,6 %), X 111 (0,0, met 2 cijfers 0,05 %), Y 118 (0,0, met 2 cijfers 0,05 %) en Z 7.024 (2,9 %). De percentages tellen op tot 99,8 %, dat komt door die X en Y en andere afrondingen. Tel ik de getallen op, dan kom ik tot 239.598 lemma's, maar – oei! - als ik op '*' zoek kom ik tot 239.659 (61 meer). Hoe kan dat nu weer? Wel, voor de A staan nog een aantal lemma's (60, dus mis ik er 1). 

2. Hoogstwaarschijnlijk is dat het ƒ-teken; verklaring: op een iPad kwam dat voor het apenstaartje, op mijn pc alfabetisch na de f (f.z.) en voor de g, maar toen ik 'florijn' in het zoekvak typte, kwam 'binnen artikelen'  het ƒ-teken voor 'achtentwintig'. Daarmee is duidelijk wat het ontbrekende teken is, maar ook dat er 'ergens' nog iets niet klopt. Hier de overige 60 lemma's allemaal allemaal: @, ©, ®, 06-dealer, 06-nummer, 0800-nummer, 100 procentscontrole, 1080i, 11 juliviering, 11 novemberviering, 15 minutes of fame, 18 holesbaan, 18-karaats,
1984-scenario, 1 aprilgrap, 1e korporaal-chef, 1e kwartiermeester-chef, 1e meester. 1e meester-chef, 1e sergeant, 1e sergeant-chef, 1e sergeant-majoor, 1e soldaat, 1 meifeest, 1 meiviering, 2.0, 20 wekenecho, 21 juliviering, 24/7, 24-karaats, 24 urenstaking, 24 uurseconomie, 24 uursritme, 24 uursstaking, 25 meterbad,
27MC-band [VD: 2020], 2BE, 2e meester, 2pk, 2 step, 30 kilometerzone, 33 toerenplaat, 3D, 3D-bril, 3D-film, 3D-printen,
3D-printer, 3D-projectie, 3G, 3V, 3VO, 45 toerenplaat, 49-plusser, 4G, 4wd, 4x4, 50 meterbad, 65-plusser, 720p en 9/11-theorie.

3. Voor pVD-verslaafden (papieren Van Dale, 2005) heb ik ten slotte nog de aantallen pagina's per letter en de bijbehorende percentages: A 268 (6,2 %), B 321 (7,4 %), C 120 (2,8 %), D 185 (4,3 %), E 94 (2,2 %), F 72 (1,7 %), G 218 (5,1 %), H 186 (4,3 %), I 98 (2,3 %), J 32 (0,7 %), K 294 (6,8 %), L 153 (3,5 %), M 194 (4,5 %), N 90 (2,1 %), O 243 (5,6 %), P 265 (6,1 %), Q 6 (0,1 %), R 201 (4,7 %), S 454 (10,1 % - (!) 1 op 10, terwijl we 26 letters hebben), T 214 (5,0 %), U 53 (1,2 %), V 285 (6,6 %), W 145 (3,4 %), X 2 (0,0 %, op 2 cijfers 0,05 %), Y 2 (0,0 %, op 2 cijfers 0,05 %) en Z 119 (2,8 %). Telt u het even na: opgeteld 99,9 %, maar dat komt door de afrondingen – van X en Y, elk naar beneden van iets minder dan 0,05 % naar elk 0,0  %. Alle overige afrondingen pakten toevallig - gemiddeld - goed uit). Er zijn van die dingen, die je vast nooit wilde weten, en dit behoort er ongetwijfeld toe … Voor een dicteetijger annex VD-watcher annex wiskundige is dit natuurlijk gefundenes Fressen en de crème de la crème, het neusje van de zalm!

0251 Dictee woensdag 10 sep 2014 (12): dictee spindoctor √

Dictee - dictees [0251]

De spindoctor

1. Wat is dat nou weer: een spindoctor? Zie verderop. Je mag het overigens uitspreken als 'dohk-tuhr' of als 'dohk-tohr'. Bij een dictee kies je natuurlijk de eerste uitspraak, want anders wordt het te gemakkelijk … Allereerst de spin: geleedpotig dier, waar vooral vrouwen (?) bang voor zijn (nijdig als een spin, het is bij de wilde spinnen af, hij is de spin in het web), een soort snelbinder en een spinvormig hulpmiddeltje voor het opbinden van haar. Minder bekend zijn de spin als spinde (provisiekast) en de aswenteling in de natuurkunde (elektronenspin, de spin die je aan de bal bij (tafel)tennissen geeft en mediamanipulatie door politici: daar kom ik nog op terug).

2. De dokter (arts) kent iedereen. Een doctor is iemand die na het doen van promotieonderzoek in het bezit is van de hoogste academische graad (dr., meervoud: doctores). Een doctor honoris causa (denk maar aan het Engels honour = eer en aan een causaal = redengevend verband: een doctor vanwege de eer of zoiets) is (volgens Van Dale): iemand wie de doctorsgraad als eerbewijs verleend is. Alle elementen voor spindoctor hebben we dan wel gehad. Van Dale geeft als definitie: iemand die bijvoorbeeld politici adviseert over hun imago, optreden in de media, enzovoorts. Een mannetjesmaker dus.
 

0250 Dictee woensdag 10 sep 2014 (11): dictee WNT (2) √

Dictee - dictees [0250]

WNT (2)

1. In het vorige artikel heb ik overgenomen, wat Wikipedia vermeldt over het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Recentelijk meldde zich bij mij good old Franz Gittenberger [Breskens], voormalig fotograaf en bezitter van heel veel antiquarische zaken. Hij had een artikel in de PZC gelezen over 150 jaar Dikke of Grote Van Dale (en over mij daarbij). Hij meldde zich met een paar fotokopieën van een boek dat hij thuis had staan. De rug vermeldt: J.H. van Dale – Woordenboek, en het titelblad: Nieuw Woordenboek der Nederlandsche Taal, bevattende: 1) de meest gebruikelijke woorden, spraakwendingen en spreekwoorden, 2) de bastaardwoorden, die of reeds het burgerrecht hebben verkregen of vrij algemeen worden gebezigd en 3) de meeste kunstwoorden.

2. Door: J.H. van Dale, hoofdonderwijzer en archivaris te Sluis. (Uitgegeven) 's-Gravenhage, Leiden, Arnhem: Martinus Nijhoff, A.W. Sijthoff, D.A. Thieme. Het woordenboek telde 1304 pagina's, gevolgd door een Toevoegsel van 60 pagina's (dat liep van afl tot afs) en 'Verbeteringen en Aanteekeningen'. Vroeger ging men niet alles verbeteren in het zetsel, maar voegde men een erratalijst toe (met de huidige pc worden correcties natuurlijk moeiteloos meteen verwerkt).

3. Franz vond het raar: een compleet woordenboek van a tot z en dan nog een supplement van afl tot afs. Omdat ik het antwoord niet wist, heb ik dat nagevraagd bij de NTU (Nederlandse Taalunie), die bijvoorbeeld ook het Groene Boekje uitgeeft. Het antwoord was helder: dit boek was zonder meer de tweede uitgave van de 'gewone' Dikke Van Dale van 1872. De 'Toevoeging' betreft (delen van) de WNT, voor zover die toen al verschenen waren. In de inleiding zegt pagina VII daar iets over: ik kan dat niet nakijken, maar Franz zal het na mijn telefonische informatie allicht al gevonden hebben.