0018 Dictee woensdag 13 juni 2012: over joden en Joden √

Over joden en Joden

Na lezing hiervan mag u deze woorden niet meer fout schrijven. Tegenwoordig schrijven we religies en aanverwante zaken met een kleine letter: christelijk-gereformeerden, christen, jodendom (godsdienst!), jodin (geloof!), paus, zevendedagsadventist, sjiiet, talib (meervoud: taliban), Jehova's getuige [getuige van Jehova, ook: jehova!], coccejaan en dominee-dichter. Terzijde: heilige begrippen uit godsdiensten krijgen een hoofdletter: Abba, Manitoe, Hemelvader, Opperheer, Jehova, Heilige Maagd, Jahweh, Heilige Geest, Boeddha (een boeddha is een beeldje ervan), Aesculaap (god der geneeskunst bij de Grieken; de arts heeft een esculaap op de auto), Heiland, Drie-eenheid, Allah en Eros (god van de liefde). Verder stellen we vast dat de huidige spellingregels voorschrijven om volken met een hoofdletter te schrijven: Jodin (vrouw Joodse volk), Khmer, Bosjesman, Eskimo (Inuit), Zoeloe, Hollander, Nederlander, Bantoe, Hagenees, Hutu, Tutsi, Viking, Roma (zigeunervolk) en Koerd. Rassen of overkoepelende begrippen krijgen weer een kleine letter: zwarte, indo, creool, indiaan, zigeuner, pygmee, blanke, halfbloed, nomade en latino. In het volgende deel ga ik alle verschijningen van Jood en jood in Van Dale en het Groene Boekje met u doornemen. Trouwens; een mongool is iemand van het mongolide ras en een Mongool is een inwoner van Mongolië.

De Joden zijn dus het volk (Jodenvolk): Jodin, Jodenbriefje (ariërverklaring in de Tweede Wereldoorlog), Jodenbuurt (getto), Jodendom (Joodse volk - NB jodendom = de joodse religie), Jodenduits (Jiddisch, Jiddisj, Jodentaal = gettotaal), Jodenhaat (antisemitisme), Jodenhater, Jodenhoek (Jodenwijk), Jodenhulp (Tweede Wereldoorlog), Jodenmoord (de Holocaust in de Tweede Wereldoorlog, Shoah, NB shoah = totale uitroeiing), Jodenrecht (driemaal – of zevenmaal – is Jodenrecht), Jodenster (GB: davidsster, davidster - ss alleen in GB), Jodenvervolging (pogrom), Jodenwet (in het nationaalsocialistische Duitsland), Jodenbegraafplaats en Jodenmop.

Waar het de godsdienst betreft, of waar het verband met het volk helemaal vervaagd is, schrijven we een kleine letter: jodin [m.b.t. joodse godsdienst], joodse riten (in de synagoge), joods praten, jodenbaard (lange baard orthodoxe jood), jodendom (joodse godsdienst), jodenfooi (gering bedrag), jodengenoot (proseliet: niet-Jood, die tot het joodse geloof overgegaan is – zonder zich te laten besnijden), jodenhoed (middeleeuwen), jodenjongen (smalend voor: Joodse jongen), jodenkerk (iedereen praat dooreen), jodenkers (plant - winterkers), jodenketting (tot zover mochten joden op sabbat iets dragen), jodenkoek (grote, platte, ronde koek), jodenkruid (gewone of gemene wederik, plant), jodenlijm (asfalt en speeksel), jodenman (minachtend voor: Joodse man), jodenmensen (idem voor: Joodse mensen), jodenneus (kromme neus - als van een Jood), jodenpek (asfalt), jodenstreek (bedrieglijk), jodentoer (moeilijk werk), joods-christelijk [betreft godsdienst], jodenmeisje (= jodenmeid - niet meer in wdb., beledigend voor: Joods meisje) en jodenvrouw [niet meer in wdb., beledigend voor: Joodse vrouw].

Zo, nu mag u 'joden' en 'Joden' dus nooit meer fout schrijven! O ja, jood kan ook nog jodium betekenen!
 
 

0017 Dictee woensdag 06 juni 2012: Spreken en schrijven √

Spreken en schrijven 
We hebben twee kinderen,
 een zoon en een dochter. Kinderen zijn leergierig. Toen ze op de basisschool kwamen en wat rekenen geleerd hadden, kwam regelmatig de vraag: pap, schrijf nog eens wat sommetjes op. Pap, immers wiskundedocent, heeft dus regelmatig vellen vol geschreven met sommen als 5 x 8 en 3 x 7. Rekenen en wiskunde zijn 'harde' vakken en als je van bepaalde uitgangspunten uitgaat, valt er over de uitkomsten niet te discussiëren. In het algemeen is een berekening goed of fout. Dat laat onverlet dat je dingen wel 'slim' kunt doen. Zo is 2 x 4 x 8 x 5 x 25 x 125 het gemakkelijkst uit te rekenen als (2 x 5) x (4 x 25) x (8 x 125) = 10 x 100 x 1000 = 1.000.000 (een miljoen). En 13 x 17 = (15 – 2) x (15 + 2) = 225 – 4 = 221 volgens de formule (a + b) x (a – b) = a kwadraat – b kwadraat. En met een beetje wiskunde ontdek je dat 35 kwadraat * 3 x 4 is met 25 erachter (1225 dus). En 65 x 65? Doe niet 6 x 6, maar 6 x 7 en zet er 25 achter: 4225. Zo is 205 x 205 = 42025 (omdat 20 x 21 = 420).
* (a + b) kwadraat is a kwadraat + 2ab + b kwadraat 
35 x 35 =
(30 + 5) kwadraat is 30 kwadraat + 2 x 30 x 5 + 5 kwadraat =
30 x 30 + 10 x 30 + 25 = 40 x 30 + 25 = 3 x 4 x 100 + 25 = 1225.
Algemeen leg je zo uit dat (10 x a + 5) kwadraat gelijk is aan
a x (a+1) x 100 + 25. En dus is 65 x 65 = 6 x 7 x 100 +25 = 4225.
Let op: het te kwadrateren getal moet dus wel per se op 5 eindigen!

Taal is geen hard, maar een zacht vak. Je kunt dingen op meerdere manieren zeggen en schrijven. Hoe komt het dat volwassenen bepaalde zinsconstructie (allemaal) wél en andere juist niet gebruiken? Doordat mensen (kinderen) heel wat afpraten nemen ze dingen van elkaar over. We leven in een globale wereld, maar vroeger kwam men het dorp niet uit en ging alles in dialect. Het begint met praten. Kinderen zeggen 'pappa' of 'mamma' en daarna komen er steeds meer woordjes bij. Lezen is een vak apart en toen onze dochter op school al heel vroeg stukjes kon voorlezen, dacht haar juf dat ze die uit haar hoofd geleerd had … Het begint met letters: P = de 'Pappa'-letter. M = de 'Mamma'-letter, O = de 'Oma'-letter, etc. Zo waren op den duur alle letters van het alfabet wel bekend. Maar daarmee heb je nog geen woorden! Op de Noordkaap van Denemarken hadden we geloof ik wel al de 'mee-juh-wuhn' [meeuwen] gehad, maar ik zal nooit vergeten het memorabele moment, dat we in Rotterdam aan het statten waren. Onze zoon keek naar boven en zei: daar staat HEMA. Ongelooflijk, voor het eerst begreep hij dat je van letters woorden kon maken (het lezen is daarna heel snel gegaan). Eigenlijk liepen me toen de koude rillingen over de rug, zo indrukwekkend is zo'n moment!. Tenslotte komt dan een stap verder nog het schrijven. Neem maar aan dat de beide jongelui dat inmiddels tot in een zekere perfectie beheersen!

0016 Dictee woensdag 30 mei 2012: Rare regel, weg ermee! √

Rare regel, weg ermee!

Een afkorting is bijvoorbeeld p. voor pagina en mr. voor meester (ondanks dat de r de laatste letter is). Bij meerdere woorden krijgt ieder woord een letter en een punt: m.a.w. staat voor 'met andere woorden'. Dat laatste wordt volledig uitgesproken, niet alleen de letters. Doen we dat niet, dan krijgt één woord toch meerdere punten: a.u.b. (alstublieft) en c.q. (casus quo, in welk geval). Twijfelgevallen: aso (asociaal) en a.s.o. (algemeen secundair onderwijs). In samenstellingen wordt het mr.-titel. We hebben verder initiaalwoorden (initiaal = (voor)letter: mijn initialen zijn RL) als AOW en pc. Die worden als 'letters' uitgesproken: 'aa-oo-wee' en 'pee-see'. In samenstellingen krijgen die een koppelteken: AOW-uitkering en pc-tafel. Al die 'moderne' woorden krijgen geen punten (tv, ook teevee, maar dat laatste gebruikt niemand voor televisie). In afleidingen krijgen initiaalwoorden een apostrof: AOW'er en pc'tje. Ik noemde al teevee. In zo'n geval noemen we dat een 'letterwoord': het is gevormd naar de letters, maar het zijn niet de letters zelf en we schrijven en/of spreken niet de letters zelf uit (tv), maar maken er een woord van (teevee). Deze letterwoorden worden als 'gewone' woorden behandeld: teeveetoestel, pin en pincode (persoonlijk identificatienummer), vip en viptribune en vipje (very important person). Ook havoleerling, havootje en havoër (we zijn streng: geen initiaalwoord, want je zegt niet: 'haa-aa-vee-oo' maar
'haa-voo'). En nu komt de laatste categorie: verkortingen. Zo staat horeca voor hotel, restaurant en café. Ook die worden als gewoon woord behandeld: horecazaak, horeca's, horecaatje. Maar nu komt het: als een verkorting hoofdletters bevat, komt er een koppelteken:
StuBru-medewerker (Studio Brussel) en Benelux-land (België, Nederland, Luxemburg). Die krijgen in een afleiding ook een apostrof: Benelux'er en Vinex'er (bewoner van een Vinex-wijk). Stomme regel: daar moeten we vanaf. Dat vindt de Taalunie ook (maar niet nu al). In mijn komende dictees zou ik dus toch maar schrijven: de RoPa-run (Rotterdam, Parijs) is ten bate van het KiKa-fonds (kinderkanker).
 

0015 Dictee woensdag 23 mei 2012: verre dicteereizen √

Wie verre dicteereizen doet, kan veel verhalen. Dat bleek vorige keer wel bij de 'anekdotes'. Als je aan zo'n 160 dictees hebt deelgenomen, ben je in heel veel plaatsen in Nederland (en daarbuiten) geweest. Hier een opsomming (meteen een test of je alle plaatsnamen goed schrijft …).

In Nederland: Aalsmeer, Aardenburg, Alkmaar, Almere, Alphen aan de Rijn, Amerongen, Amsterdam, Arnhem, Bergen (Limburg), Borne, Breda, Breskens, Cadzand, Capelle aan den IJssel, Cuijk, Delft, Den Bommel, Den Haag, Deventer, Dokkum, Driehuis-Velzen, Dronten, Duiven, Eede (Zeeland), Eerbeek, Epe, Geldermalsen, Goes, Groningen, Halderberge, Harderwijk, Haren, Heeze,
Hendrik-Ido-Ambacht, Hoorn, Lingewaard, Leiden, Lelystad, Lisse, Middelburg, Middelharnis, Nijkerk, Oostburg, Oostvoorne, Oss,
Oud-Beijerland, Oudewater, Papendrecht, Putten, Renkum, Rozenburg, Schiedam, Schoonhoven, Sluis, Terneuzen, Tilburg, Utrecht, Veendam, Veenendaal, Venray, Voorburg, Voorthuizen, Wezep, Zeewolde, Zevenbergen, Zoetermeer, Zutphen en Zwolle.

In Vlaanderen: Brussel, Gent, Hasselt, Herent, Houthalen-Helchteren, Kortrijk, Merelbeke en Zottegem.

In Zuid-Afrika: Kaapstad.

Welke zijn me het meest bijgebleven? 1) Finale Davidsfondsdictee 2007 Vlaams Parlement in Brussel. Winnaar bij de Liefhebbers, vele grote prijzen, tv-reportages AVS en Omroep Zeeland. 2) Venray 2008 (diskwalificatie). 3) Deventer dictee 2010 met de hele dag opnamen van mij voor Man bijt hond … 4) Kaapstad 2010. Enorme belevenis, weekje in Zuid-Afrika. 5) Veendam 2010. Ik had 0 fout en de winnaar had er 6. Snapt u dat nog? (De specialisten kregen een handicap van 8 fouten …). 6) Rhenen 2011, vergeefse reis.
 

0014 Dictee Woensdag 16 mei 2012: waargebeurde anekdotes √

Waargebeurde anekdotes

Als je aan 160 dictees (inclusief degene die je zelf heb opgesteld) hebt meegedaan, heb je van alles beleefd. Ik heb gebloemleesd in mijn aantekeningen: een bloemlezing (chrestomathie).

I. 21 april 2008. Venray. Doordat de jury de dicteezaal wagenwijd had openstaan, liep ik er nietsvermoedend binnen. Ik dacht dat op het scherm het jeugddictee van die middag stond en vroeg daarnaar. Nee, dit was het echte dictee en omdat ik een paar woordjes gezien had, werd ik gediskwalificeerd. Iemand die in die buurt woont en in Breskens een huisje heeft, las het in de krant en bezorgde me een week later een heerlijke appeltaart.

II. 8 maart 2009. Een moeilijk dictee in Alkmaar met als hoofdprijs een opoefiets. Ik eindigde samen met Pieter van Diepen ex aequo als eerste. Hier geen shoot-out maar loten! Pieter won en ik kon dus mooi weer zonder fiets naar Breskens!

III. 16 maart 2009 Zeewolde. Ik had me keurig via de bieb opgegeven. Alles in orde. Pas na het dictee werd me verteld: u komt niet uit Zeewolde, dus u doet buiten mededinging mee. Je moet niet tijdens de wedstrijd de spelregels veranderen! Na wat contacten met pers en interview Omroep Flevoland kreeg ik alsnog een boekenbon, al gaat het me niet om de prijzen, wel om correctheid.

IV. 12 maart 2010. Deventer. De hele dag gevolgd door 'Man bijt hond'. Zo'n hele dag opnames maken leidt tot 5 minuten tv. Wel leuk.

V. 19 maart 2010 Veendam. Mijn advies: maak een aparte categorie voor specialisten. Hier hadden ze het wel erg bont gemaakt: een handicap, te berekenen met veel wiskunde. Daardoor werd ik verliezer met nul fouten en de winnaar had 6 fouten: absurd. Wat had ik nog beter moeten doen?

VI. 6 november 2010. Kaapstad. Wel een ervaring: voor een dictee naar Zuid-Afrika, gekoppeld aan een weekje vakantie met excursies. Dat ik won, was te verwachten, maar verder niet belangrijk. Het ging allemaal keurig volgens het Groene Boekje, etc.

VII. 17 november 2011. Rhenen. Dictee van de bieb over boekje 'Verrukkulluk' van Remco Campert. Leek heel leuk te worden met termen als Marie-you-Anna (marihuana). Netjes opgegeven en mail terug: leuk dat u komt. Tot de 17e! Toen ik daar aankwam, zag ik een briefje hangen: dictee gaat niet door wegens gebrek aan belangstelling. Men was vergeten mij af te bellen. Uiteindelijk heeft men mijn reiskosten wel vergoed …

VIII 6 maart 2012. Tilburg. Het gaat niet om de prijzen, maar toch. Ik zou 2 fouten hebben en de vermeende winnaar slechts 1. Na een weekje van overleg en corresponderen, blijk ik o fouten en de vermeende winnaar 3 fouten te hebben. Zuur, maar och: ik mag me van de organisatie nu de morele winnaar noemen!

IX. 23 maart 2012. Geldermalsen. Dat schiet op: een complete tv (flatscreen) gewonnen …

X. 5 april 2012 Breda. Hier had de jury 'fourageren', waar dat 'foerageren' moet zijn. Mede daardoor werd ik tweede in plaats van ex aequo eerste. Maar ja, that's all in the game en jury's hebben immers altijd gelijk!

0013 Dictee woensdag 09 mei 2012: superdictee (3 van 3) √

Caritas virtus est (Liefdadigheid is een deugd) – deel 3

Op het uur U verscheen een bont gezelschap aan de voet van de tweeduizender: een getatoeëerde ex-taekwondokampioen [Koreaans karate], een seksbom in een push-upbeha, niet gespeend van sexappeal, een bejaard echtpaar in uniseks [voor beide seksen gelijke kleding], een in een felgekleurd tricotje geklede nimfijn met een hoge aaibaarheidsfactor, een bakvis met wespentaille, een studentikoze zestigjarige met bakkebaarden, ja, zelfs een tweeënnegentigjarige, eertijds olympisch kampioen keirin [baanwielrensoort]; hoewel deze naar verluidt in zijn niet-apk-gekeurde deux-chevauxtje naar de startplaats was gekomen, vermoedde iedereen dat hij een stimulerende mix van anabole steroïden [doping] had genomen. Zelfs een aan lagerwal geraakte strafpleiter verscheen aan de start. Dit bonte gezelschap had echter één gemeenschappelijk oogwit: zo veel mogelijk geld bijeenfietsen voor dat ene doel. De weergoden waren het evenement goedgezind: men startte onder een wolkeloze hemel.

Ondanks zijn intensieve training besteeg onze Bredase advocaat als een houten klaas zijn vélocipède (‘velo’, zeggen ze in Vlaanderen). Nochtans ging hij ervandoor alsof Mefistofeles zelf hem op de hielen zat. Maar liefst zesmaal wist hij, ondanks een kaduke [kapotte] derailleurketting, de berg te bedwingen. Kassa!

Ten slotte wil uw voorlezer u erop wijzen dat er een cortège [stoet] correctoren gereedstaat met een sterk ontwikkelde allergie voor hanenpoten. Hoed u voor choquante [ergerniswekkende] dt-fouten alsook voor een diplomatische schriftuur, want de jury is onverbiddelijk: bij twijfel wordt rücksichtslos het rode potlood gehanteerd!

Laten we nu een toepasselijke advocateborrel [advocaat!] gaan drinken!
 

0012 Dictee woensdag 02 mei 2012: superdictee (2 van 3) √

Caritas virtus est (Liefdadigheid is een deugd) – deel 2

Met een zucht legt hij de brief ad acta [terzijde]. Hij voelt zich vereerd met het in hem gestelde vertrouwen, maar vraagt zich tegelijkertijd af of hij dat wel waar kan maken. Zijn sportieve escapades op zijn geleende allterrainbike [mountainbike] (de geabbrevieerde [afgekorte] vorm ATB is gebruikelijker) zijn nog maar een vage herinnering. Hij leunt achterover tegen de antimakassar [kleedje over rugleuning stoel] en droomt weg naar vroeger. Hij ziet zichzelf weer over het parcours [ook: parkoers, uitspraak] scheuren. Hij werd overmoedig toen hij zijn muze, een meisje met een monalisaglimlach, tussen het publiek ontwaarde, verloor de macht over het stuur en belandde, pats-boem, in de bougainville(a) [potplant]. De eerstehulpverlening kwam snel op gang en onder begeleiding van een EHBO’er, werd hij naar een EHBO-post vervoerd, waar men een schouderluxatie [ontwrichting] constateerde. Het betekende het einde van zijn nog amper begonnen wielercarrière. In de lokale kroeg waar men de pomerans [knopje biljartkeu] al sinds mensenheugenis krijtte, vond hij een nieuwe, minder belastende uitdaging op het biljart. Hij had het echt in zijn vingers, want vanaf zijn eerste acquit [eerste stoot] ging het bergop met hem – in metaforische zin althans – en al snel muntte hij uit in het par-bricolespel [over de band = par bricole].

Zijn sportieve capriolen op het groene laken werden echter steeds vaker afgewisseld met tequila, krambamboeli en andere sterkedrank. Bij ontstentenis van deze exquise lekkernijen, nam hij zelfs af en toe genoegen met een geuzelambiek of een bockbiertje. Kortom, hij was een echte dronkenlap, zeker geen teetotaller [geheelonthouder]. ‘Op Gambrinus’ – de legendarische uitvinder van het edele gerstenat - hikte hij dan, en in kennelijke staat vermaakte hij, als een ware
stand-upcomedian, zijn medekroegtijgers met spoonerismes [verspreking zoals hierna volgt]. In plaats van ‘een glaasje bier’ bestelde hij dan, quasinonchalant, een ‘blaasje gier’. Ook zijn verhaspeling ‘verkrachte eenden’ in plaats van ‘vereende krachten’ stond borg voor een fourire [lachstuip] van heel het etablissement. Ook was hij eens, met Schiedam in het oog, op klaarlichte dag, pardoes de Schie ingewandeld. Omstanders wisten hem op de wallenkant te trekken en ternauwernood zijn leven te redden met
mond-op-mondbeademing.

Dit alles overpeinzend, ware het hem liever geweest als hij was uitgenodigd mee te doen aan een sponsordicteetje; moeiteloos zou hij buitenissige woorden als soxhletapparaat [chemisch toestel], rickettsia [veroorzakers vlektyfus], pusillaniem [laf] en dobermannpincher uit zijn pen laten vloeien. Maar ja, lieverkoekjes werden niet gebakken en er zat niets anders op dan in te stemmen met het verzoek.

Teneinde [om] zijn kantoorgenoten en sponsors niet teleur te stellen en het evenement in een compleet debacle [mislukking] te laten eindigen, begon hij stante pede [op staande voet], in continenti [onmiddellijk] dus, aan een intensief trainingsprogramma.