Ups en downs
1. Zo schrijf je dat in goed Nederlands; ups-and-downs mag echter ook (GB, VD). Maar waarom is het warming-up (voor de wedstrijd, mét koppelteken) en coolingdown (na de wedstrijd, zónder koppelteken)? Als het rechterdeel van zo'n Engels woord een voorzetsel is, komt er als regel een koppelteken: lay-out, plug-in, stand-by, back-up en all-in. Er zijn echter vele uitzonderingen: pullover, countdown, breakdown, feedback en playback. Om zekerheid te krijgen, moet je dit soort woorden dus echt opzoeken in de woordenboeken. In deze column beperk ik me – al lastig genoeg – tot 'up' en 'down'.
2. We zoeken op '*up'; ik geef van de 114 treffers alleen datgene wat echt op 'up' eindigt (dus niet: après coup, ketchup, huppeldepup, kunstheup en weigeryup): 1) back-up (reservebestand), 2) blow-up (foto: vergroting), 3) bottom-up (van de basis naar de top), 4) check-up (medisch onderzoek), 5) chin-up (rekoefening), 6) close-up (filmopname vlakbij), 7) cover-up (operatie om iets geheim te houden), 8) follow-up (vervolg, opvolger), 9) hands up (! geef u gevangen, geef u over!), 10) hang-up (kwestie waar men negatief en emotioneel op reageert), 11) hold-up (roofoverval), 12) hurry-up (met grote haast), 13) jack-up (zeker booreiland), 14) lay-up (bij basketbal), 15) line-up (sport: opstelling, misdaad: kiezen uit een rijtje mensen), 16) lock-up (iets met een automatische versnellingsbak), 17) make-up (gezichtsopmaak), 18) mash-up (mix van muzieknummers), 19) mock-up (model op ware grootte), 20) pick-up (platenspeler, truck), 21) pin-up (foto voor in mannencabine of -kleedkamer), 22) pull-up (rekoefening), 23) push-up (gymnastiek: opdrukken, ook: beha, bh), 24) round-up (afronding), 25) runner-up (kandidaat-kampioen), 26) set-up (volleybal), 27) shake-up (radicale reorganisatie), 28) sit-up (buikspieroefening), 29) split-up (aandelensplitsing in kleinere eenheden), 30) start-up (van nieuw bedrijf), 31) tweet-up (via Twitter bijeengeroepen meeting), 32) warming-up (gereedmaken voor wedstrijd) en 33) wazzup (wat is er?, hoe is het?, Engels: what's up?). En vergeet vooral 'up' zelf niet (priklimonade)!
3. Dat is op een enkel geval na dus volgens de regels. Met '*down' heb ik minder hooggespannen verwachtingen: 1) breakdown (geestelijke inzinking), 2) buttondown (bnw., van een overhemdsboord), 3) coolingdown (na de wedstrijd), 4) dropdown (rolmenu op het
pc-scherm), 5) knockdown (bij boksen, wel: knock-out, ko!), 6) meltdown (totale ineenstorting, ook van kernreactor), 7) playdown (strijd tussen degradatiekandidaten, wel: play-off!), 8) shakedown (zwaar verhoor), 9) showdown (directe confrontatie), 10) top-down (tegengestelde van bottom-up) en 11) touchdown (bij American football en rugby). En laten we vooral 'down' sec niet vergeten: hij is down (neerslachtig), ik ging drie down (bij bridge), de pc zou spoedig down gaan en zij leed aan down, het downsyndroom, het syndroom van Down.
4. Doe mij maar ups, liever dan downs …
Geen opmerkingen:
Een reactie posten