0333 Dictee woensdag 15 okt 2014 (6): dictee Zoiets of zo iets? √

Dictee - dictees [0333]

Zoiets of zo iets?

1. Ik kwam 'zoiets' tegen. Schrijf je dat nu aan elkaar of los, en wanneer dan wel? Allereerst kijk je dan in GB, het Groene Boekje (Woordenlijst Nederlandse Taal). Daar staat 'zoiets' in: het is een voornaamwoord (vnw.): (taalkunde) woord dat personen en zelfstandigheden aanduidt, zonder ze te noemen, en ook betrekkingen kan uitdrukken, synoniem: pronomen. Maar ook 'zo' staat erin: de zo (zelfstandig naamwoord, znw.), het zootje, maar dat zoeken we niet. Ook 'zo'n' (vnw.) staat erin en 'zo' als bijwoord. Aangezien ook 'iets' in GB staat (voorbeeld: iets beu zijn): net als 'iet' een vnw., is de combinatie 'zo iets' dus best denkbaar.

2. Maar komt dat ook voor? Om daarachter te komen, moeten we toch naar de DVD, de Dikke Van Dale. Allereerst zoek ik naar 'zoiets'. Het is een onbepaald voornaamwoord, de voorbeelden omvatten: zoiets stoms!, een aap op een fiets, hoe vind je zoiets, ik heb allang zoiets gemerkt, zoiets laat men zich geen tweede maal zeggen, drie meter, of zoiets (schattende aanduiding), (spreektaal) zoiets hebben van – het gevoel hebben dat – dan heb ik zoiets van: dat moeten we helemaal niet willen. Duidelijk. VD geeft 86 van die voorbeeldzinnen en binnen artikel komt 'zoiets' 107 keer voor. Beide: 2014.

3. Ik pak willekeurig de laatste, het lemma 'zuiveren'. Daarin staat: dat zuivert het lichaam, zoiets zuivert het bloed – bevrijdt het van onzuivere of afvalstoffen. Het zoeken naar 'zo iets' gaat wat lastiger. Als je dat intypt in het zoekvenster, verschijnen alle voorbeeldzinnen en treffers 'binnen artikelen' (sub lemma), waar de woorden 'zo' en 'iets' voorkomen, maar: niet noodzakelijkerwijs vlak achter elkaar! De 14 voorbeeldzinnen [2014] leveren geen geval (op een na, daarop kom ik nog terug), waar 'zo' en 'iets' in die volgorde vlak achter elkaar staan. Nou, één voorbeeldzin dan: er is geen praatje zo raar of er is iets van waar!

4. Binnen artikelen hebben we 923 treffers [2014]. Ik kon daar snel doorheen klikken, want als 'zo iets' letterlijk voorkomt, krijgt dat een gekleurde (bij mij paarse) achtergrond en anders niet (geldt overigens ook voor de al genoemde voorbeeldzinnen!). Het was dus geen sisyfusarbeid, en wat bleek: slechts één keer was het raak en dan nog in een heel apart geval bij lemma 'zo' 3 (bijwoord): (met nadruk) wat zeg je van zó iets = iets zo wonderlijks of ergs. Dat tellen we dus maar niet mee en de eindconclusie is: 'zoiets' schrijven we altijd aan elkaar! Waarvan akt
 

0332 Dictee woensdag 15 okt 2014 (5) dictee Exc... √

Dictee - dictees [0332]

Exc...

1. Een lastige kwestie, komt er na 'ex' nu wel of niet een c? In executie en exercitie niet, in excessief en excellent wel. In deze rubriek in ieder geval alle woorden die na de 'ex' wél een 'c' krijgen: dat moet toch allicht een beetje helpen bij uw en mijn overzicht! Daar gaat ie (we zoeken met 'exc*', 90 trefwoorden, daarvan een royale selectie) – Excellentie (Exc.): aanspreek- en -schrijftitel voor onder anderen ministers, excasso: het uitbetalen of terugstorten van (te veel betaald) geld, excavateur: graafmachine, excellent: voortreffelijk, excelleren: uitblinken, uitmunten, excelsior: steeds hoger, naam van veel muziek- en voetbalclubs: dan met hoofdletter, excentriek (znw.) of excentriekeling: zonderling, buitenbeentje, exceptie: uitzondering, exceptioneel: uitzonderlijk, excerperen: een uittreksel maken, excerpt: uittreksel, exces: uitspatting, daad van geweld, excessief: bovenmatig, buitensporig, excisie: (chirurgische) uitsnijding, excitantia: opwekkende middelen, exclameren: uitroepen, exclamatieteken: uitroepteken, exclave: bijvoorbeeld Baarle-Hertog vanuit Belgisch standpunt bezien (voor Nederland: een enclave), exclusief: o.a. niet inbegrepen (btw) of zeer chic (hotel), ex coupon (van aandeel of obligatie): zonder coupon, excreet: uitscheidingsproduct, exc. test.: executeur-testamentair (uitvoerder van een testament), excursie: uitstapje, excusabel: vergeeflijk, excuseren: verontschuldigen, excusez le mot: verontschuldiging voor een onvertogen woord, excusez-moi: pardon en excuus: verontschuldiging. De lijst eindigt met excuusbrief (sorrybrief), excuuscultuur (sorrydemocratie), excuusgesprek (van dader tegenover gedupeerde), excuusguus (man die in een functie slechts getolereerd wordt om de schijn van seksisme te vermijden) en excuustruus (zie -guus, in dit geval dus een alibivrouw). De woorden die ik niet vermeld heb, kom ik zelf maar één keer in mijn leven tegen (nu dus), dus daar mist u echt niks aan. In de voorbeeldzinnen staan weinig nieuwe gezichtspunten. Ook alles binnen artikelen (270 hits of treffers) bespaar ik u, op één grappig voorbeeld na: weet u wat grampies zijn? Nou ik wel, dankzij Van Dale: dat zijn welgestelde, gezonde bejaarden. Het (letter)woord 'grampies' is een afkorting van: growing retired active monied people in excellent state. Tja, dat willen we toch allemaal wel: met pensioen, actief, bemiddeld en in uitstekende staat. Of niet, soms?
 

0331 Dictee woensdag 15 okt 2014 (4): dictee Rome √

Dictee - dictees [0331]

Rome

1. Een oude en mede de geschiedenis bepalende stad: daar zal Van Dale vast wel wat over te melden hebben. Allereerst het trefwoord (lemma) 'Rome': hoofdstad van het Romeinse Rijk, later van de Kerkelijke Staat, thans van Italië; zetel van de paus. Uitdrukkingen: 1) zo oud als de weg naar Rome (zeer oud), 2) Rome is niet op één dag gebouwd, Rome en Parijs zijn niet op één dag gebouwd (alles vereist tijd), 3) door vragen komt men te of in Rome (wat men niet weet kan men van anderen vernemen) en 4) alle wegen leiden naar Rome (men komt ten slotte altijd bij de katholieke kerk terecht of terug – bij uitbreiding: men kan op velerlei wijzen een doel bereiken)

2. Verder: 5) hij is in Rome geweest en heeft de paus niet gezien (het voornaamste heeft hij niet gezien), 6) hoe dichter bij Rome, hoe slechter christen(en) (degenen van wie men een bepaald gedrag het meest zou verwachten, vertonen dat het minst, variant: hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt …), 7) Rome was gevallen (het was niet meer zoals het vroeger was, het was veranderd) en 8) Rome en Dordt (het katholicisme en het calvinisme).

3. De 29 voorbeeldzinnen voegen weinig toe. Binnen artikelen komt Rome 154 keer voor. Ik doe een willekeurige greep daaruit en laat het Vaticaan en de Kerk van Rome buiten beschouwing: (Latijn) ab urbe condita (sedert de stichting van de stad (Rome)), de Via Appia (Appia Via, een beroemde weg van Rome naar Capua (later Brindisi)), Capitool (burcht van het oude Rome), caput mundi (hoofdstad van de wereld, een benaming voor Rome), Colosseum (ook: Coliseum, groot amfitheater in het oude Rome) en de Engelenburcht (mausoleum van keizer Hadrianus).

4. Ook nog: het Forum Romanum (centrale plein), de klokken gaan naar Rome (gezegd als ze in de Stille Week niet geluid worden), la città eterna (Italiaans voor: de Eeuwige Stad – dat laatste ook wel met kleine letters - voorkeur E S!, in het Latijn ook: urbs aeterna, benaming van Rome, ook: Roma aeterna, het eeuwige Rome), lupanar (bordeel in het oude Rome), Palatijn (een van de zeven heuvelen van Rome), de Vandalen (!), volksgroep die in 455 Rome plunderde – daar komen onze woorden 'vandaal' en 'vandalen' vandaan, niet: Van Dale! Enfin u hebt het begrepen: door vragen komt men te of in Rome: vragen staat vrij, ook bij deze rubriek: rein@dictees.nl [2020: adres bestaat niet meer!].

0330 Dictee woensdag 15 okt 2014 (3): dictee 793 (deel 3) √

Dictee - dictees [0330]

Oefendictee 793 (deel 3)

Hier dictee 793, alinea's 7 t/m 10. 

7. Preciosa [sj] zijn kostbaarheden. Bij het prediken hou je een predicatie. Een goed weekloon (= pree) is een pre. Geprefigeerde werkwoorden zijn van een prefix voorzien. Hoe werkt een
premier-risqueverzekering? Een prenttekening is een aquatint volgens het procedé-Ploos van Amstel. Presbyacusis is ouderdomsslechthorendheid. Preppy kleding sluit aan bij chique privéscholen. Een presenningreep is een reep van geteerd zeildoek. De president elect is de nieuwgekozen president. Wij dragen maar gewoon prêt-à-porter. Die schoenen zullen nog wel prêteren. Een preux chevalier is een onvervaard ridder. Wat zijn prévôts [niveau bij schermen onder maître]? Ze las de priapee [gedicht ter ere van Priapus] bevlogen voor. Een priapus of priaap is een wellusteling en beslist zo genoemd naar Priapus. Zij was een late primipara [= priem, vrouw die voor eerste keer kind krijgt]. Er werd een priesnitzverband aangelegd. Buitmaken: prijs maken.

8. De Pythia was de priesteres van Apollo te Delphi. Bij de sacerdotale [s], priesterlijke, zegen. Een prifonds is een private equity fonds. Een bagno is eigenlijk een badhuis, maar de Turken in Istanboel hebben ooit een badhuis als gevangenis ingericht … Wat zijn prijzijen [vergoeding vorige pachter voor verbetering grond]? Wat eten we vandaag? Hussen met prikken! Aanstootgevend, choquant, schandaleus (scandaleus), shocking, stuitend, stotend en choquerend, die prikbabes [erotisch - op (digitaal) prikbord]! Het PDS, de spastische darm, is het prikkelbaredarmsyndroom. Hoeveel primarii [primarius = eer­ste vi­o­list in een strijk­kwartet] spelen er vandaag? En hoeveel primassen [eer­ste vi­o­list] in het zigeunerorkest? Hoe hoog of laag is de primerate [laagste rentevoet bij de bank]? Primo intuitu [bij de eerste aanblik] werd hij verliefd. Die princess charming bleef een princesse lointaine voor hem. De zoon van Edward III van Engeland, Edward van Woodstock, werd veelal de Zwarte Prins genoemd

9. Dat is voorgoed verloren. Indertijd was prins Bernhard Prins der Nederlanden. Wie is er momenteel Prins(es) van Oranje? Ook Maastricht heeft een Prins Carnaval, de Prins der Duisternis is de Satan en Petrus is de prins der apostelen. De prinses-van-de-nacht is een 's nachts bloeiende zuilcactus. Ik heb niks met prinzipienreiterei. Zieke prioneiwitten kunnen de gekkekoeienziekte, de ziekte van Creutzfeldt-Jakob en scrapie veroorzaken. Men neme een prise [snuifje] eau de cologne. Het woord 'privaat' komt van camera privata (particuliere kamer). Was het Groot Privilege wel zo bijzonder? Ik doe het voor een prix d'ami. Hij won de Prix de Rome. Deze leverancier hanteert prix fixes. GP's zijn grands prix (VD, GB ook: grand prixs, duidelijk vernederlandst). Zo'n proana [anorexia als bewuste keus] durft wel, hoor! Enclise (enclisis): 'Daar gaat ie', proclise: 'kwas' en 'tis'.

10. Hij is procul dubio steenrijk. De procureur des Konings eiste bij uitzondering vrijspraak. Wat is het verschil tussen een prodecaan en een pro-Deaan? Deze advocaat treedt P.D. [pro Deo] op. Is er niet gelet op de prodromale verschijnselen [voorafgaand aan ziekte]? Omschrijf het begrip 'cartesisch product' [verzameling geordende paren]. Is er verschil tussen bbp [bruto binnenlands product in land zelf] en bnp [bruto nationaal product - ook erbuiten]? Waartoe dient een proefbeheiing? Hij is ook maar een broodetende profeet. Wat mag een profetenbees wel zijn (denk aan Tijl Uilenspiegel)? Welke profeteumata zijn er gedaan? Hij is profi. In profiel is en profil. Een verloren profiel is een profil en  trois-quarts. Hij is weergegeven met profil perdu [hoofd afgewend]. Profiteroles zijn lekkere soesjes.
 

0329 Dictee woensdag 15 okt 2014 (deel 2): dictee 793 (2) √

Dictee - dictees [0329]

Oefendictee 793 (deel 2)

Hierbij de alinea's 4 t/m 6 van dictee 793.

4. In postbop zitten o.a. bebop, avant-garde en freejazz. Post coitum, na de coïtus, kan een postcoïtum optreden. Ik kom de
poste-restantebrief ophalen. Is een post-factumcontrole [achteraf] effectief? Het kan zijn dat die dan post festum [als mosterd na de maaltijd] komt. Een posticum is een opisthodomos, achterhal van een Griekse tempel. De postincunabelen kwamen na de wiegendrukken. Een postmortaal onderzoek vindt altijd post mortem plaats. De PND is de postnatale depressie, de post-partumdepressie. Post saeculum evenire: maar eens in de honderd jaar voorkomen. Voorbeeld? Een eeuwwisseling! Zo'n pot à feu [vaas met vlam erboven] vind ik mooi. Eerlijk zeggen: weet je wat een postzegelstaatje is? Bv. Monaco - Liechtenstein, eigen postzegels. En een pot-au-feu [stoofpot] is gewoon lekker. Met pots-de-vin [fooi] krijg je soms wel wat voor mekaar. Heukels noemde pothoofdplanten zo naar het Pothoofd te Deventer.
 
5. Spreek uit: potentroep [homo's]. Potjebeuling [gort met rozijnen gekookt] is geen potje met beuling [pens, ingewanden dieren]. Potkaas zit op Texel in Keulse potten. Een potje-dek is een ketellapper. Dat potje met blommen groeide voorspoedig verder [potje-met-blommen is een bastaardvloek]. Krijg nou het leplazarus, potje-met-blommen nog an toe! Wat doet een elektrotechnicus met een potmeter [potentiometer]? 't Is pissebed of kakkebed: één pot nat. Die potnat is een rare snuiter, dat potstuk ook. Ze zijn in pourparlers [onderhandelingen] getreden. Met 'pour le mérite' bezit je een Pruisische ridderorde. Nederland zit in de poule des doods [met zeer sterke deelnemers]. Wat doe ik nu met die pool [vgl. voetbalpool]? In powerdressing met een powerdrink: dat maakt indruk. Pownen [oo] is vernederen. Die boze gozer op de dozer [bulldozer] heeft geen rooie pozer [cent, duit, ook: pose], maar wel een antieke hozer [hoosvat]. Let op de uitspraak bij: puzzolaan is pozzuolaan [poht-soo-wuu-laan]. Er volgde ook nog een PPPS [postpostpostscriptum - na het PS en PPS] .
 
6. De Duitse filosoof en theoloog Philipp Melanchthon was de Praeceptor Germaniae, de leermeester van Duitsland. Chtonische (van Grieks: chthōn = aarde) godheden zijn aardgoden. We hebben die ingenieur op dat technische probleem losgelaten. Hier mag je de honden niet los laten lopen. Een praesta-quaesumus is een priester die alleen de mis leest. Hij verdient om ende bij (praeter propter) zes ton. Kun je een Pragmatieke Sanctie noemen (historisch decreet - denk aan Maria Theresia)? Zijn de Zwartvoet- en Pueblo-indianen
prairie-indianen? Zijn er nog teksten in het Prakrit? Neem je aan een practicum deel, dan ben je praktikant. Pas het geleerde toe en je bent practicus. Hoorde je dat pralltrillertje (ook: praltrillertje)? Een praline [bonbon] kan praliné [vulling bonbons] bevatten. De precieuze precieuses [Parijs] wilden de taal verfijnen. Leven wij wellicht in een pragmacratie?
 

0328 Dictee woensdag 15 okt 2014 (1): dictee 793 (deel 1) √

Dictee - dictees [0328] 

Oefendictee 793 (deel 1)

Hierbij de eerste drie alinea's van dictee 793.

1. Primum lapidem posuit: (hij of zij) heeft de eerste steen gelegd (P.L.P.) Is het nu pluchetapijt of pluchen tapijt? Beide. Deze pc bevat veel plug-inhardware. Geen gezicht, zo'n pluimeloze kip op een pluimenbed. Zij is een geboren pluisster. Het hemellichaam Pluto is geplutood. We werden door Pluvius gegeseld. Het PMWS (postweaning multisystemic wasting syndrome) is de wegkwijnziekte, een bepaalde varkensziekte. Met png's worden portable network graphics (beeldbestanden in PNG-formaat) bedoeld. Een PO Box is een post office box, een postbus. (Het) POD, printing on demand, raakt meer en meer in zwang. Poedja's [drum, ook: godsdienstig ritueel] brengen hoge tonen voort. Poehpoeh, was dat werken! Poelepoele, hier is wat brood! Ze zouden veel poerim [drukte] maken. Ze hadden dan ook veel poerem [koude drukte]. Met GB schrijven we 'poezen' (meervoud). Van VD mag ook wel een s.

2. Hij is een erkend poetjesbaas [heler, opkoper]. Ken je de poetslipvis? Hij bracht zijn poids [pwah] in de strijd tegen dat poignante [schrijnend] armoedegeval. Wat zijn een point allongé [streepje boven noot] en een point sur tête [punt erboven]? Zij borduurt veel point-lacé [met kleine ingeweven figuurtjes]. Opportunistische politiek heet in het Duits Politik von Fall zu Fall. Het gaat mis als de politique politicienne [politiek om de politiek] leading wordt. Volgens een poll was de
polka-mazurka toen erg in. Gewoon een mooi woord: 'polyidie' [samenwerken verschillende pangenen] (en niet polyinterpretabel). Bij de originele Babylonische spraakverwarring barstte het van weinig geslaagde polylogen [groepsgesprek]. Een pomo heeft een trendy en pomo [postmodern] levensstijl. Ze droeg een ponceau [papaverrood] poncho [regencape]. De afkorting lb. staat voor libra (Engels pond). Dat is een handige pons asinorum [ezelsbrug]! Popi doen mag, maar niet te poop [populair], hè? Wees vooral geen popiejopie. Bij het schaatsen kun je pootje- of beentje-over doen. 

3. Er stond popjazz en pop-klassiek op het programma. Een poppedeine noemt een slappe pop in een poppenhuis een poppelijs of poppemie. De poppoll zal het uitwijzen. Een poppesnor is een overijverig speurder. De e-mail werkt niet: POP-server kapot! De Baakse (Baak ligt 7 km ten zuiden van Zutphen) populier heeft een lichte stam. Spreek snel uit: paternoster en pornoster. Ik houd van dat porseleinbloempje, menistenzusje, hoe-langer-hoe-liever. Is Italië een pornocratie? Een portakabin is een kant-en-klaar geleverd tijdelijk gebouw. De (Verheven) Porte was de regering van het Ottomaanse Rijk. Ik knapte echt op van die porto flip [glas port met geklutst ei]. De port-salut is zekere trappistenkaas. Wat doet het POSA [peloton voor observatie, steun en aanhouding] in België? En waarvoor dient eigenlijk een POS-apparaat [betaalautomaat, point of sale]? Positis ponendis: verondersteld wat verondersteld moet worden.
 

0327 Dictee woensdag 08 okt 2014 (4): dictee 792 (deel 3) √

Dictee- dictees [0327]

Oefendictee 792 (deel 3)

Hierbij de alinea's 7 t/m 10 van dictee 792.

7. Ach vent, loop niet te pijpzeiken! Hij is een echte corpspik (lid van het studentencorps). Ze koestert haar pikkebaasje (pikkie - kleine jongen), ook als die pikkedillen [kleine zondes] begaat. (mixed) Pickles maak je toch niet met pickels [pikhouweel bergbeklimmers]? GB pilav, VD ook pilau [rijst in vleesnat]. Je bent een lelijke pilatus! Ze had haar pillendoos en haar pillegift in haar pillbox [dameshoedje] zitten. In Hongarije betaalde je heel vroeger [tot 1-8-1946] met pengö's; deze zijn op een pingo [heuvel met kern van ijs] gevonden. Punniken (kurkjebreien) is iets anders dan pinkelen (div.). Op de Pilatustrap [Lateraan, Rome] kun je een aflaat verdienen. Komt pineau [likeurwijn, basis: cognac] van de pinot [druif of gelijknamige wijn]? Pijnlijk: hij viel in de pinnekensdraad [prikkeldraad]. Op Spaanse kinderfeestjes zie je vaak piñata's [met snoep gevuld voorwerp]. Een pionieroos is een pioen. Meer pip's, dat kan toch niet: er kan er toch maar een (de) primus inter pares zijn? Een pépite (Suriname: pipiet) is een goudklomp, nee: geen zoutklomp! Piqueren is een piqué maken.
 
8. De pirog en de pirosjki zijn Russische pasteitjes. Wat is een pishtak [centrale toeganspoort karavanserai]? Hij zou van pissebed in kakkebed raken. Mijn tante was behoorlijk pissed. Een piston is een cornet-à-pistons. Ken je het pitch-and-putt [van golf afgeleid spel] en de pitch-and-run [golf, korte bal, rolt na neerkomen door] al? De pijnappelklier maakt pituïtrine aan. De ketting van Galle is een plaatschalmketting. Spreek goed uit: plaatslager (en plaatstaal, geen dialect, en plafondriet en plantui = pootui). Place aux dames, merci! Wat heeft een placer [open groeve, goudwinningsgebied] met goud te maken? Ik heb nogal veel plage-uren [onbezoldigde lesuren]. Plain chant is eenstemmige koorzang. Plaît-il (wat belieft u]? Het
plan-Marshall was beslist geen plan B. Hij was marshal bij de golfwedstrijd op de Marshalleilanden. Op plankijs kun je niet schaatsen. Zijn dat die plankklare boeken? Doe maar rustig aan, planplan. Hij verdiept zich nogal in de plantlore [plantenfolklore]. Hij weigerde plataf.
 
9. Die fielder [cricket, veldspeler] was een fielt. Wat vinden we zoal met '*fiel*'? Veel: stripofiel (en vele liefhebbers op andere gebieden), brownfieldconvenant (verlaten industrieterrein - Vlaamse uitdrukking), Celtic field [raatakker], DNA-profiel, I-, L-, T-, U-, V- en Z-profiel, infielder (binnenvelder), koffieleut (!), in vele samenstellingen ook profiel (silhouet, in profiel – en profil, etc.), hydrofiel gaas, profil perdu en profil en trois-quarts. Laten we ook nog even naar '*fyl*' kijken (bescheiden selectie): xanthofyl (bladgeel), stafyloom (druifgezwel), stafylokok of stafylococcus, profylacticum of profylaxe (voorbehoedsmiddel, voorkoming van ziektes) en chlorofyl (bladgroen). Hou die platitudes maar voor je! Karel heeft een platte band: hij is platgevallen. Na de competitie volgden de play-off en de playdown(s). In Spaanse steden heb je plazas mayores. De playboy vulde zelf de pleeboy aan.
 
10. Buitenlandse Zaken was vroeger op het Plein [Plein 23] gevestigd. Geef de pleisterstrijker even aan. Plexiglas is polymethylmethacrylaat. Bij natte pleuritis wordt exsudaat in de pleuraholte gevormd. Die plaisanterieën waren plezant. 'Befehl ist Befehl' is aan een plichtezel wel besteed. Hij heeft een welbesteed leven achter de rug. Bij het ballet kennen we de plié, de demi-plié en de grand plié. Haal de plintladder [grap met nieuwe werknemer, ook: 1 april] even, wil je? Niet verwarren: plioceen en plistoceen (pleistoceen). Een pl-lampje is een piëzoluminescentielampje. De snaar deed van 'ploing'. Wallen van versterkingen kunnen best plongees [flauw afhellend bovenvlak] hebben. Plooiing en plooi-ijzer.