Dictee - dictees [1870]
Juweeltje
van een dictee, nooit gebruikt!
Het
dictee (auteur: Rein Leentfaar)
1.
De
of het idee
Plato's
ideeënleer zou je kunnen parafraseren als de tweewereldenleer.
Enerzijds is daar idealiter de 'idea' (de
geesteswereld, de idee in de zin van Plato, een categorie die divien
–
goddelijk –
en stereotiep –
vast, onveranderlijk –
is, met de anamnese = de platoonse leer dat alle intellectuele kennis
herinnering is)
en anderszins de empirie, de ervaring als de bron van kennis –
volgens Plato dus ideeëloos. Het verband tussen de twee werelden
wordt gelegd doordat de continu veranderlijke afbeelding uit de
waarneming deelheeft aan het oerbeeld, maar ook dat zo'n oerbeeld
aanwezig is in die veranderende dagdagelijkse werkelijkheid. Het
bijbehorende Griekse begrip parousie
[oe]
komt in die betekenis niet in Van Dale voor, wel de (Bijbelse)
betekenis: verwachte terugkeer van Christus op aarde. Dit alles
speelde door onze breinen, toen onze filosofische studievereniging
het idee opvatte om ook eens een dictee te organiseren. Voor sommigen
onzer is dat inmiddels een idee-fixe (dwangvoorstelling)
geworden, maar inmiddels blijkt het een idée reçue (algemeen
aanvaard idee)
te zijn in ons filosofenkorps. Met deze idées de derrière la tête,
gedachten die uit de achtergrond van het bewustzijn opkomen –
geheel in de geest van Plato – wil ik maar duidelijk maken dat ons
ideetje echt werkelijkheid geworden is.
2.
De
auteur
Primo,
ten eerste, heb je dan een (liefst
niet zoveelsterangs) auteur
nodig. De rector magnificus wilde niet, evenmin de decaan en de pedel
(ja,
die van 'hora est').
Dan kom je vanzelf buiten de faculteit terecht. We hebben een rij
hotemetoten afgewerkt: de dichter des vaderlands, de risee van de
vaderlandse tv-elite, de éminence grise van de Hoge Raad, de preses
van de Tweede Kamer, de adjunct-hoofdredacteur van 'de
Volkskrant',
het meest lucide dochtertje van Zijne Majesteit
koning Willem-Alexander en Hare Koninklijke Hoogheid, koningin
Máxima: allemaal tevergeefs. Goede raad was duur. We hebben ons toen
maar via Jeroens website tot de dictee-elite gewend. En zo hebben we
onze ideale auteur toch gevonden. En wel niemand minder dan de in
binnen- en buitenland als taalpurist bekendstaande gehuwde
penny-a-liner Janneke Schrijf-Correct, die haar wenkbrauwen wel eerst
moest fronsen alvorens ze op ons niet af te slane aanbod wilde
ingaan. Maar eenmaal aan het idee gewend, gaat ze er vol voor. Ze
broedt nu al twee en een halve maand op een tekst en meldt – ze is
doctor designatus (promoveert
binnenkort tot doctor)
– dat ze het schrijfproduct zal afleveren als haar academische
proefschrift, haar thesis, door de promotor is goedgekeurd.
3.
De
tekst
We
hebben moeten negotiëren (onderhandelen),
maar over het kader zijn we het eens geworden. De tekst mag niet
godslasterlijk zijn, moet back to basics gaan en voor de deelnemers
achteraf een peace with honour (vrede
met behoud van eer)
mogelijk maken. Geen instinkers dus en geen vakjargon. Houd het maar
bij dt-fouten,
eind-e-, tussen-n- en -s-problemen. Werkwoorden
verdienen de volle aandacht: van infinitief (het
hele werkwoord, onbepaalde wijs)
en participium
(deelwoord, participium praesentis = tegenwoordig deelwoord en
participium perfectum = verleden deelwoord) tot
conjunctief (aanvoegende
wijs),
tegenwoordige tijd en reflexieve pronomina (wederkerende
voornaamwoorden).
Diminutieven [verkleinwoorden]
als 'aloëetjes' zijn gewenst, net als dito feminiene
'dégénéréetjes'. En vooral niet allerlei vreemdtalige ismen zoals
een wellerisme (zeispreuk),
een spoonerisme (zoals
een 'blaasje gier' in stede van 'glaasje bier'),
ook vooral geen soloecisme of solecisme – taalfout – in het
dictee, geen neologisme als 'goudenbergenbelover' en geen Duitstalige
uitdrukking als 'zum Tode betrübt', geen Engelstalige uitdrukkingen
als 'up-to-date' en 'face to face' (vis-à-vis).
Nee, houdt u het maar bij een aangepaste oer-Middelnederlandse tekst,
wat ons betreft over 'Van den vos Reynaerde' of wat dies meer zij.
Kortom, we hebben de auteur op- en afgescheept met een praktisch
imprakticabele dicteemissie. Mevrouw Schrijf echter staat haar
vrouwtje wel en we hebben er fiducie in dat alles tekstueel en
contextueel im grossen (und)
ganzen (over
het geheel genomen)
goed komt.
4.
Het
voorlezen
We
hebben geprobeerd om een opera-ariazangeres à la Maria Callas te
strikken, maar dat werd een fiasco. Iemand met donaldduckstem wilde
wel, maar dat wilden wij weer niet. Ook een castraat, eventueel op de
achtergrond een Cetti's zanger (en
anders Blyths rietzanger wel),
een wereldberoemde singer-songwriter, een dj-aficionado
(deejayaficionado),
een haute contre (hoge
tenorstem),
meerdere mezzosopranen, een van het Eurovisiesongfestival bekende
folksinger (zanger
van folksongs),
een crooner (half
neuriënd of declamerend),
diverse tv-idols, een jordaanvibrato- en een leadzanger, een
troubadour, een bard, een minnezanger, een reggaezangeres, een
jazzzangeres, een blueszanger en een flamencozanger – eminent
vertolker van duende (bovennatuurlijke
inspiratie bij de flamenco),
fado (melancholiek
Portugees levenslied)
en flamencogerelateerde
liederen, ze lieten het allemaal afweten. Dan kom je algauw terecht
bij
RTL-nieuwslezers, staatssecretarissen van Justitie of Defensie,
(ex-)ministers-presidenten, iemand met argusogen en een stentorstem,
een logo- of akoepediste, een t-dievegge of iemand die graag
hiaatdelgers ('toen
wilde-n-ie')
hanteert. Maar we hebben 'het' gevonden: een transgender, tevens
travestiet, die in letterlijk allerlei toonaarden en -soorten thuis
is. Beetje macabere zoektocht, want we vonden de heer Piet Correct,
achteraf gewoon broer van, toch?
5.
Het
nakijken
Als
we veine (geluk)
hebben, is het onze pietjes-precies en
jantjes-secuur gelukt om een
foutloos dictee te produceren en hebben de criticasters en
jantjes-contrarie geen schijn van kans met hún pietluttigheden over
vermeende lapsus linguae [versprekingen,
zelfde mv.]
van Correct. Alles was keurig in lingua franca (algemeen
beschaafde omgangstaal).
Of het nu juryrechtspraak wordt of een rodepotloodsessie met
zelfcorrectie, het correctiesjabloon is uitgedeeld en de rode turfjes
kunnen geplaatst worden. Alle puntkomma's en dubbelepunten zijn
keurig voorgelezen, ze moeten er dus ook staan, want anders is het
fout. Wat, of 'sectie callgirls' ook goed is naast 'sexy callgirls'?
Nee, natuurlijk niet, want de context leert dat het hier niet om een
bedrijfsafdeling gaat. Ook is het een tweeënhalf
(of
twee-en-een-half) voor je proefwerk, vier je een
twaalf-en-een-halfjarig jubileum (25-jarig
in cijfers schrijft prettiger!)
en kun je al vier en een halve maand werkloos zijn. Enfin, na nog wat
gejeremieer van de scribenten en wat onderling geheibei kan de stapel
proefwerken in het juryonderkomen worden afgeleverd. Daar gaan ze
fijntjes nog een keer eroverheen. Die ene dictee-eigenwijze die zelfs
de juryruimte nog binnenloopt om zijn (eigen)wijsheden
nog even te spuien, wordt er fluks weer uit gebonjourd.
6.
De
prijsuitreiking
Wie
zouden de laureaten zijn? Hoe is het afgelopen? Eerst wordt de
derdeprijswinnaar naar voren gehaald. Hij heeft tig fouten, een
tigtal,
maar ja, hoeveel is tig? Dat blijkt zeventien te zijn. Op zijn
elfendertigst komt hij uit dépit langzaamaan naar het podium met de
katheder. Sneu voor hem, maar het is niet anders. Dan had hij
'katafalk', 'janboerenfluitjes', 'labyrint', 'Jan met de korte
achternaam' en
'oer-Hollands' maar goed moeten schrijven. Ja, hij
staat nu een beetje voor Jan Lul, maar is daarmee natuurlijk nog geen
janlul. De tweede prijs, het overduidelijke accessit (met
maar veertien fouten!)
ging naar de kandidaat-makelaar. Had die nu maar minstens twee
van de woorden 'maître-chanteur', 'bolleboos' en 'amphigouri'
goed geschreven, dan was hij eerste geweest. De uiteindelijke winnaar
maakte maar 13 fouten ten slotte. Die wist dan weer niet hoe je 'een
babylonische spraakverwarring', 'Trojaans paard', 'Trojan horse',
'dribbel' en 'gerecycled' moest schrijven. Uiteindelijk mocht de
vicevoorzitter van de organiserende plaatselijke Rotaryclub, tevens
algemeen adjunct van de dicteeorganisatie en overigens gerespecteerd
adjunct-accountant de avond afsluiten. Hij hoopte dat de deelnemers
veel bijgeleerd hadden en hij zag ze D.V. (Deo
volente)
volgend jaar allemaal graag weer terug.
