0560 Dictee maandag 16 mrt 2015 (3): dictee Idee √

Dictee - dictees [0560]

Idee

1. Gokje: zelfs met 'idee' kun je wel een column vullen. We zullen zien. Het lemma idee in VD geeft mv. ideeën en verkleinwoord ideetje. Meestal is het lidwoord 'het': het plan is het idee. Heel archaïsch en ouderwets (met name in de filosofie) kom je ook wel 'de idee' tegen, maar dat wordt eigenlijk alleen nog gebruikt m.b.t. de ideeënleer van Plato, die platoonse leer. Let op samenstellingen en afleidingen: ideëel (ideële), ideeëloos, maar ideeënarmoede, ideeënrijkdom en ideeënwereld.

2. Allereerst met '*idee*' nog een paar vreemde eenden in de bijt: antideeltje (ziet u idee?), armeluisorchidee (paddenlelie), boeideel (boeiboord), fideel, een geaffideerde (vertrouweling), geconsolideerd (vastgemaakt, bevestigd), gedecideerd (vastberaden, vastbesloten), geïnvalideerd (gehandicapt), hallekidee (ter aanduiding van een plotseling geluid of gebaar, een onverwachte beweging, gebeurtenis), infideel (ontrouw, trouweloos), irideeën (plantkunde: irisachtigen, lissenfamilie), kruideel (plank voor een karrenbaan, synoniem: schuierplank), maanorchidee, orchideeënfamilie etc. en weide-erts (velderts, ziet u het 'idee' hierin?).

3. Woorden die zijn samengesteld met 'idee' zijn: basisidee (grondgedachte), godsidee (idee dat men heeft van een opperwezen), noodlotsidee (noodlotsgedachte), staatsidee (staatsbegrip: idee die men zich van (het wezen van) de staat maakt), waanidee (waandenkbeeld, met name als ziekelijk verschijnsel) en wetsidee (vooral in de verbinding wijsbegeerte der wetsidee: een filosofische opvatting volgens welke een centrale theoretische idee aan alle wijsbegeerte ten grondslag ligt).

4. Ten besluite een aantal begrippen die echt met 'idee' verbonden zijn: vergeet ook de ideeënbus niet, het idee-fixe (meervoud op n of s, gedachte – hetzij op reële grondslag, hetzij zuiver waandenkbeeld – die iemand voortdurend bijblijft en al zijn andere gedachten beheerst, synoniem: dwangvoorstelling), idée reçue (meestal meervoud – met s –, overgeleverd, algemeen aanvaard idee, conventionele voorstelling, conventioneel beginsel) en idées de derrière la tête (gedachten die uit de achtergrond van het bewustzijn opkomen – Blaise Pascal). Voor de volledigheid kijken we nog even binnen de artikelen waar '*idee*' in voorkomt: toernooideelnamen(!), geen idee = geen benul, chloorbenzylideenmalononitril(! stofnaam, bepaald type traangas, met name CS-gas), pasteideeg, gefluorideerd, geoxideerd, gekandideerd, geliquideerd, lievelingsidee, gerevalideerd, reuze-idee en Sire (Stichting Ideële Reclame). Zo, daar moeten we het dan maar mee doen …

 

0559 Dictee maandag 16 mrt 2015 (2): dictee Weesp 2015 √

Dictee - dictees [0559]

1e Weesper Dictee, 15 maart 2015

Auteur: Anke ten Doeschate, schrijfster

1. Er was eens een pittoresk stadje aan de Vecht, op (een) steenworp afstand van het grootsteedse Amsterdam en het majestueuze Muiderslot. Hoewel het stadje met zijn monumentale panden, lieflijke huisjes en kruip-door-sluip-doorstraatjes historisch genoemd kon worden, waren de inwoners met hun tijd meegegaan. We schrijven immers het jaar des Heren 2015, een tijd van tablets, zzp’ers, duurzaamheid en crowdfunding.

2. Met dat laatste moest aan de Nieuwstad [straatnaam] De Weesper Boekhandel [eigennaam] verrijzen, niet met een tanteagaathregeling maar met het slijten van heuse obligaties. Al snel stroomden de euro’s binnen. De initiatiefneemster kon haar op A4’tjes opgetekende plannen gaan realiseren. Er werden maquettes geconstrueerd en bouwtekeningen ter accreditatie voorgelegd.

3. Maar er kwam een Weesper kink in de kabel. Vlak voordat de spouwmuren geslecht konden worden, gelastte het veelbesproken duo van de Stichting Flora en Fauna Bescherming [alles werd goed gerekend] een bouwverbod, omdat er sacrosancte ransuilen, bladkoninkjes, geelgorzen en zelfs een krullevaar tussen de dakspanten vertoefden. De GroenLinkswethouder wilde een onderzoek naar het welbevinden van deze ornithologische schepsels laten uitvoeren.

4. ’s Middags besloot de vlijtige eigenaresse dan toch ten minste een bezem door het stoffige etablissement te halen. Begeleid door salsamuziek ging ze sans gêne tekeer, maar de Cubaanse muziek kon de gevederde vrienden niet bekoren. Krijsend verkozen ze de weidse hemel boven de winkel. De krullevaar vloog fluks terug naar de kinderboekhandel, waar hij schielijk terugkroop in het boek van Annie M.G. Schmidt.

5. De andere vogels koersten naar de overzijde van De Kom [een water in Weesp], waar ze neerstreken in de toren van de Sint(-)Laurentiuskerk. Daar huizen de vogels nu nog. Slechts een pastoor met emeritaat, een thuriferarius en enkele kanunniken menen de vogels soms te horen.

6. Hoe het moet als de kerk straks in een ravissant appartementencomplex wordt omgetoverd, is de vraag. Daarover zal de heer Van Vliet in conclaaf moeten, met de Weesper dierenbeschermers, al kan hij misschien beter een salsa-avond houden op het altaar met de glas-in-loodramen. En De Weesper Boekhandel? Die aanschouwde in de vroege zomer van dat jaar het levenslicht, tot vreugde van de investeerders en andere boeken- en cultuurminnende Weespers.

 


 

0558 Dictee maandag 16 mrt 2015 (1): dictee Ditjes en datjes (30) √

Dictee - dictees [0558]

Ditjes en datjes (30)

A. In het Nederlands en Engels worden meerdelige samenstellingen aaneengeschreven: lange afstand, maar langeafstandsloper (loopt een lange afstand, een lange afstandsloper is een lange man) en grand slam, maar grandslamtoernooi. Voor vreemde talen geldt dat niet, dan komt er een koppelteken: grand-prixtoernooi (grand prix),
shish-kebabtent (shish kebab), ad-hoccommissie (ad hoc) en a-capellakoor (a capella), nextbestoplossing (next best, Engels),
haute-couturewinkel (haute couture, Frans, andere taal) en minimalmusicuitvoering (minimal music, Engels). Iets dergelijks geldt voor zogenaamde samenstellende afleidingen: halve finale en halvefinalist (Nederlands), xiang qi en xiang-qi'er (speler van het Chinese schaakspel). Bij werkwoorden kun je ook wel van samenstellende afleiding spreken (denk daarnaast ook nog even aan lol trappen en loltrapperig): tai chi en tai-chiën (niet zijnde Nederlands of Engels) en high tea en highteaën (Engels). Let op: bij back-uppen kun je dat zo niet uitleggen, want back-up had al een koppelteken, voor après-ski en après-skiën geldt dat ook. Weer een ander geval is
jij-jouen (zie ook jijen en jouen, niet 'jouwen' dus), waar 'jij' en 'jou' verwisseld kunnen worden. Als uitsmijter en een
vreemde-eend-in-de-bijtwoord het voor een niet-Fries grappige werkwoord aaisykjen: (Fries, zelfs geen frisisme): bij wijze van vermaak zoeken naar kievietseieren (kievitseieren) en deze liefst niet meenemen. Het is zelfs verboden, tenminste dit jaar (2015).

B. In vervolg op een eerdere kwestie: de NTU deelt mij mee dat het nieuwe GB waarschijnlijk het woord Wmo-raad zal bevatten. 2020: klopt!

C. U aller vermoede waarheid is juist: ik ben een fervente

ditjes-en-datjesverzamelaar. Let op: 'ditjes en datjes' is los!

D. Ik vond 3 treffers op '*nelle*': méthode traditionnelle = productiemethode van mousserende wijn buiten de champagnestreek, waarbij de wijn op de fles een tweede gisting ondergaat, quenelle = balletje, worstje of 'omgekeerde Hitlergroet' en secret de Polichinelle = publiek geheim. De rest eindigt dus op '*nel*', zoals à titre personnel en crime passionnel.

D. Wat schrijf je aaneen met 'volgend' (gezocht naar '*volgend*'): achtereenvolgend, daaraanvolgend, daaropvolgend, eerstvolgend(e), hiernavolgend, naastvolgend, navolgend. opeenvolgend, opvolgend en volgenderwijs. De rest moet dus 'los' zoals daaruit volgend(e).

E. Weer zo'n gemene wijziging: haloumi (Cypriotische kaas) heet sinds 2009 halloumi [GB, VD]!

F. Nog iets raars bij VD: als je 'handclap' als zoekopdracht geeft, krijg je niet het lemma 'slow handclap' te zien, m.a.w. je moet het volledige meerwoordige lemma intypen, om dat te zien te krijgen. Van Dale, dat moet toch beter kunnen? Doe *handclap*! Dat werkt!

0557 Dictee zondag 15 mrt 2015 (1): dictee Heiloo 2015 √

Dictee - dictees [0557]

Waanzin en gekte in Heiloo (auteur: Joop Tulp)

1. Reeds in 1627 leed Heiloo onder waanzinnige gebeurtenissen. Uit rancune voor een gemiste plek bij de staatse vloot wilde zoon Govert van de achtenswaardige Alkmaarse familie Nobel zich aansluiten bij de Duinkerker kapers. Hij werd echter preventief in hechtenis genomen. Zijn ouders konden zijn vrijheid bewerkstelligen en hij sloot zich alsnog bij de kapers aan. Uit wraak wilde hij de heer Bardesius van Ypestein ontvoeren. Deze bleek niet aanwezig en in plaats van hem verkoos Govert de rijke herenboer Dop te gijzelen, wat werd verijdeld door zijn krijsende echtgenote. Govert werd later in de duinen door de dienaren van de schout van Haarlem gearresteerd. Hoewel de samaritaanse (GB - barmhartig) Bardesius zich moeite getroostte hem vrij te krijgen, moest een zwijgende Govert zijn roekeloosheid met de hals betalen.

2. Op de plek waar de adellijke familie Bardesius woonde, vindt u nu de GGZ Noord-Holland-Noord die voorheen de Willibrordusstichting heette. De eerste patiënt, zoals een cliënt toentertijd genoemd werd, arriveerde daar in maart 1930. Bij de opening van het Sint Vincentiuspaviljoen door de minister van Justitie mr. Van Angeren in juli daaropvolgend werd het eerste rooms-katholieke instituut voor 'ter beschikking van de regering gestelde psychopaten' een feit. Sindsdien zijn daar, naast prachtige, ook waanzinnige zaken de revue gepasseerd.

3. Wilt u enkele exempels? Naar verluidt heeft de stichting in de vorige eeuw opvang verzorgd voor Vlaamse pedoseksuele priesters. Heiloo loopt in de jaren zeventig voorop bij de elektroshocktherapie. Hier worden mechanische en chemische castraties uitgevoerd. Mensen komen in isoleercellen. Cliënten die lijden onder psychoses zijn soms suïcidaal. Het is intriest hoe de GGZ hun graven laat verslonzen.

4. De Willibrordusstichting maakt nu deel uit van het landgoed Willibrordus. Hier vindt u ook het Willibrordus Business Centrum. De kerk werd Cultuurkoepel. Hier werd bij Karavaan 2014 de waanzin gespeeld: een soldaat die in de 19e eeuw in een vlaag van waanzin zijn geliefde ombracht. Dit werd een van de bekendste crimes passionnels uit de historie. Psychiatrische rapporten van destijds werden als basis genomen voor deze heftige, goedbezochte [GB] voorstelling.

 

0556 Dictee zaterdag 14 mrt 2015 (1): dictee Oostvoorne 2015 √

Dictee - dictees [0556]

Dictee Oostvoorne

De Rockanje School * (Auteur: Klaas Schipper)

* Er hingen affiches op met die naam!

1. Toen een aantal ijverige Zuid-Hollandse Rotarians hoorde van misère in Afrika wendden zij zich tot een Brielse oud-leraar Nederlands en ex-wethouder en -locoburgemeester ** met de vraag een taalkundige lijdensweg in de vorm van een dictee te creëren.

** Hij was dat niet meer! - stond op de site!

2. Aan fundraising zou ook een loterij verbonden kunnen zijn waarbij enigszins slechte prijzen te winnen waren, zoals geëmailleerde sieraden, handgebreide pullovers, autoaccessoires en allerlei tinnen en porseleinen voorwerpen.

3. Naar verluidt kan de Rockanje School in de Ghanese stad Kumasi * [zie onder alinea 1] de hieruit voortvloeiende financiën te allen tijde goed gebruiken om de accommodaties uit te breiden en de hygiënische omstandigheden te verbeteren.

4.Even werd er nog gedubd over het organiseren van een viertal braderieën waarbij ook gebarbecued kon worden, maar die gedachtegang werd nochtans als te onesthetisch betiteld.

5. Na veel weifelen en twijfelen werd dientengevolge definitief besloten voor overleg naar Brielle te gaan, het pittoreske stadje waar bij de 1 aprilfeesten de Spaanse commandant symbolisch geëxecuteerd wordt, wat op de omstanders een choquerend effect heeft.

6. Terwijl het comité echter halverwege met de aspirant-schepper van het dictee discussieerde over de moeilijkheidsgraad van het concept in de tuin van het Tintese [Tinte: buurtschap van Den Briel]  museumpje, ontwaarden de leden in de weidse bosschages en landerijen daaromheen plots haviken én [hier moesten wij goed opletten, zei de voorlezer] leeuweriken – en waren zij ten enenmale afgeleid.

 

0555 Dictee vrijdag 13 mrt 2015 (3): dictee Theaterdictee Dronten 2015 √

Dictee - dictees [0555]

Joost Zwagerman: van hobbyist op z’n dertiende tot een pamflettist, essayist en politiek geëngageerd columnist

Auteur: ...

1. De spreker van hedenavond heeft een buitengewoon interessant curriculum vitae: al op jonge leeftijd ontpopte onze schrijver in spe zich als een creatieve persoonlijkheid. Zijn eigen tijdschrift, de Zwagergids, stelde hij samen met teksten uit de VARAgids [eigennaam, eigenlijk: VARA-gids], die hij vervolgens bewerkte naar zijn eigen ideeën.
 
2. Al heel vroeg in zijn carrière voelde hij zich betrokken bij de dichtersgroep De Maximalen; deze poëten reageerden op het verstarde, ingedutte en hermetisch-academisch poëzieklimaat van de jaren tachtig, dat werd gedomineerd door een hele generatie epigonen van de grote dichter Gerrit Kouwenaar. Deze na-apers schrijven 'hyperkeurige poëzie', aldus Zwagerman, 'die aansluiting vindt bij al die andere dichters, die ieder op hun beurt óók weer bezig zijn met zo'n zelfde frêle stilte'. De protectionistische recensenten in die jaren vonden dit ook allemaal prachtig, waardoor er een verziekt soort inteeltpoëzie ontstond die overkwam als hermetisch. De Maximalen daarentegen wilden geen poëzie van de porseleinkast, maar wilden de muze de straat op jagen. Kortom: gedichten moeten realistisch zijn.
 
3. Na zijn eerste coming-outromans [aaneen!] waarin de Amsterdamse, hippe scene domineert, verlegt Zwagerman zijn aandacht naar andere terreinen, zoals de columnistiek en de kunstwereld. Deze terreinen hebben ook nog heden ten dage zijn volledige attentie, zelfs zó dat Zwagerman bij tijd en wijle als pop-upgastconservator in een of ander museum optreedt. Bij het grote publiek is hij het meest bekend als DWDD'er. [De Wereld Draait Door]
 
4. Tot dit moment is Zwagermans opus magnum zijn essaybundel 'Americana'. Geobsedeerd door Amerika en zijn mythologie schetst hij een apocalyptisch idee over suburbia, dat samenhangt met de maatschappelijke positie van dit continent die bewegwijzerd wordt in vitale, opwindende boeken, speelfilms en kunstwerken uit de VS, waarbij hij een treffend voorbeeld van de condition humaine van de Amerikaanse maatschappij geeft en waarbij hij ook de toekomstige habitat van West-Europa wil oproepen.
 
5. Onze gerenommeerde auteur zal vanavond een belangwekkende causerie houden waarin hij ons zal vergasten op allerlei idioterieën in de kunst. Zullen we daarbij geconfronteerd worden met de gekmakende ideeën van de Trouwcolumniste Tinkebell of zullen we een gedegen voordracht krijgen over de maniakale neigingen van Vincent van Gogh of zullen we te maken krijgen met de folies [enkelvoud folie - uitspatting] van Salvadore Dalí (!) in zijn Catalaans museum?
 
6. De angstschreeuw uit de Noorse kunst zou ook centraal kunnen staan of worden we getrakteerd op de angsten van bijna vergeten schrijvers, zoals Jan Arends en Simon Vestdijk van wie de
manisch-depressieve gemoedstoestanden mooie romans en verhalen opleverden?
 

7. Het is duidelijk geworden dat Zwagerman zich niet ophoudt in een lit(t)eraire [de-woord] quarantaine en dat het hem niet gaat om l'art pour l'art, maar dat hij een rol voor zichzelf ziet weggelegd als duider des tijds. Van duiders hebben we helaas in de contemporaine tijd er nog maar zo weinig.

 

0554 Dictee vrijdag 13 mrt 2015 (2): dictee 6e Groot Alphens Dictee 2015

Dictee - dictees [0554]

6e Groot Alphens Dictee (auteur: Pieter van Diepen)

Even een nare tekst evenaren

1. Burgers van Alphen aan den Rijn en ommelanden, dicteeadepten van verre, houd uw adem in en uw pen paraat voor het zesde Groot Alphens Dictee. De lokale soroptimistenclub, die al vijfentwintig jaar goeddoet, vond in Circle4Life weer een lof- en lovenswaardig goed doel voor uw sponsorbijdrage. Dat u gul geve!

2. Waar gaat het deze keer over? Werd u bij de eerste editie, in 2010, getrakteerd op buitenissigheden als dolce far niente en balladebundels, een jaar later volgde een tekst waarin een zoele zefier en het copesysteem acte de présence gaven. Daar hebt u van geleerd, nietwaar?

3. In 2012 reisden we naar Córdoba en Phnom Penh, even naar de evenaar heen en weer, je zou er het heen-en-weer van krijgen. Minder exotisch, maar geenszins makkelijk waren het tournedostje en de nepopenhaard van het jaar daarop, waarna ten slotte vorig jaar tongtwisters als biaisband en de altocumuli castellani voor hilariteit zorgden. Maar waar déze linguïstische exercitie over gaat, weet u nog steeds niet. U zult er nochtans nog thans achter komen.

4. Vanavond wordt u door een door en door gemene auteur, die weliswaar minzaam naar u nijgt, maar die ook neigt naar sadisme, veel gevraagd. Gelukkig is er één vast punt: de voorleesster. Haar status – en dat is een nouveauté – is wel gewijzigd. Liesbeth Spies, ex-Tweede Kamerlid, -minister en -gedeputeerde, die waratje wel weet dat het meervoud van spie spieën is, is nu burgemeester van deze fusiegemeente.

5. Ander Alphens nieuws: de diefstal van neushoorn- en andere vogels uit Avifauna, maar er is geen kolibrie, noch een kasuaris meegenomen. Willem Bouman, Alphens rekenwonder, kreeg bij het WK hoofdrekenen in Dresden de Prix d'Excellence. Nee, geen oud nieuws, geen stedenbouwkundige centrumperikelen of ruziënde gemeenteraadsleden en geen Coupépolder, die vuilstort met pcb’s en paks ten noordoosten van de Zegerplas, waar nu de golflinks van de club Zeegersloot [officiële naam: Golfclub Zeegersloot] liggen.

6. Tot zover appeltje-eitje, vindt u niet? Maar hoed u voor het slotakkoord. Er zijn lieden, sommige bekeerd tot de quakerij, die zelfs na x zoveel martini’s op een chique advocatenborrel woorden als kouvatten, valsspelen [2020: GB ook wel los!] , koffiedrinken, scherp stellen, zakendoen en beslag leggen feilloos los of aaneenschrijven. Maar ook zij – en dat is de kwintessens – bezondigen zich weleens aan een verschlimmbesserung! Laat dat een troost zijn. Dus op naar een bakkie troost; het dictee is ten einde.