0545 Dictee maandag 09 mrt 2015 (2): dictee 821 (deel 2) √

Dictee - dictees [0545]

Oefendictee 821 (deel 2)

Dictee 821, alinea 4 t/m 6.

4. Hij is een beetje traag en komt altijd met een esprit [+ s] de l'escalier (esprit [+s] d'escalier), een treppenwitz [+ en], die dan ook nog esprit gaulois [boertige grappigheid - geen mv.] is. Een essayeur essayeert [gehalte goud of zilver vaststellen] of essaaieert, maar is geen essayist die essays schrijft. EDTA is ethyleendiaminetetra-azijnzuur. Niet om aan te horen: een verhaal in euphuïsme [barokstijl] en dan eufoniumspel [tenortuba] daarbij. Alle eurolanden maken deel uit van Euroland. Een EP'er is een Europarlementslid (Europees Parlementslid). Euville [geen 'luh' uitspreken] is zekere kalksteen. De Bijbelse Eva was in evapak (evakostuum): ze droeg zelfs geen evaatje. Een evangelisch-lutheraan is evangelisch-luthers en lid van de Evangelisch-Lutherse Kerk. Bij de aandelenhandel is exdatum [verhandelen zonder dividendbetaling] een bekend begrip. Een executoir vonnis is uitvoerbaar en een exequatur is een machtiging tot tenuitvoerlegging.

5. Op het toneel betekent 'exeunt': zij gaan af. Om de pauselijke Vaticaanse censuur te passeren moeten achtereenvolgens het approbatur (formule van goedkeuring door de (kerkelijke) censuur) en het evulgetur (verlof tot verspreiding) worden verworven. Die
ex-priester is geëxcommuniceerd (geëxcommunieerd). Excusez-moi: excusez le mot. De afkorting van executeur-testamentair is [voorlezer: vult u maar in …] ex(c). test. Hij heeft een exigeante [veeleisend] schoonmoeder. Een big spender heeft geen expander [spiraalveer om uit te trekken] nodig, een bodybuilder wel. Een experimentum crucis [beslissende proef] is cruciaal. Een expogee is een
ex-politieke-gevangene. XXL is extra extra large. Een achterafverklaring is een ex-post-factoverklaring. Hij is extreem autoritair, extreem conservatief en extreemfascistisch [lemma poujadisme - fout VD?]. Hij is een crimineel met extreme make-over [ingrijpende cosmetische verandering].

6. We gingen chinezen in het Chinese restaurant. Er was veel chinezerij over wat we zouden eten. Een chrismon is een monogram dat is gemaakt van de eerste twee letters van de Griekse naam van Christus, chi (Χ [opschrijven: hoofdletter chi]) en rho (Ρ [opschrijven: hoofdletter rho]). Ook: chi-rho. Er staat echt: christene zielen, wat hebben de christenzielen van de eerste christengemeente hier te lijden gehad in het amfitheater van brood en spelen (panem et circenses) waar de keizer over leven en dood beschikte. Als twee zwaardvechters hun strijd begonnen, groetten zij eerst de keizer met: morituri te salutant, zij die gaan sterven, groeten u. De verdwaalde guppy's werden verzwolgen door de cichlidenschool. Wanneer liep het Chroesjtsjovtijdperk af? De man zou erg van borsjtsjsoep, kaviaar en drank gehouden hebbe

 

0544 Dictee maandag 09 mrt 2015 (1): dictee 821 (deel 1) √

Dictee - dictees [0544]

Oefendictee 821 (deel 1)

Dictee 821, alinea 1 t/m 3.

1. Hier wordt per cassa (contant, comptant) betaald. Het is hier Jantje Contantje, maar een jan-contant betaalt altijd handje contantje. De CHU was de Christelijk-historische Unie. Chloorfluorkoolwaterstof (cfk) heet ook wel chlorofluorocarbon (CFC - Wikipedia). Bij ceremoniën moet je bijvoorbeeld denken aan de cérémonie protocolaire [mv. (s) s GB, VD 2020 alleen s s]. De chappezijde was op de chape [ondervloer] gevallen. Ze was een heuse chaude en chaleureuze chatelaine die op haar chateau vaak châteauneuf-du-pape [mv.: s] schonk. Een chateau migraine [mv. + s] en een chasse-cousin [mv. + s] waren haar vreemd. Die chantillycrème is populair bij het shantykoor. Tifosi houden vaak tifo's [groot doek met afbeelding of tekst]. Die stichting beheert meerdere chateaus. Een tighremt is een lemen Berberkasteel. Hoe schrijf je dat woord overigens in het Tifinagh, het Berberschrift [ook Berbertaal, Tifinagh]? Een Amazigh is een Berber. Een chignon is, zoals bekend, een haarwrong of knoet.

2. Baratta [ook: baratterie: kopen en doorverkopen zonder te betalen]: dat is slim, zeg! Lekker, zo'n chili-con-carneschotel. Was hij nu maar bob geweest, dacht de boa. Embarkeren doe je aan een embarcadère. Embarras wordt ook wel ambras [drukte, herrie, ruzie] genoemd. Een embrasse is een gordijnophouder. Met emo-tv wordt de emocratie [emoties boven gezond verstand] bevorderd. Zullen we dit maar en bagatelle [geen 'luh' uitspreken] beschouwen? Bij de encierro [stieren door de straten] kunnen er doden vallen. We kennen en face, en profil en trois-quarts (alle bijwoorden). Geef hem maar een energydrink. Dat enfant prodige [wonderkind, mv. s s] is nu even enfant prodigue [Bijbeltaal: verloren zoon, mv. s s]. Hij probeerde de zaak en échec [in bedwang] te houden, maar dat werd een echec. Ik prefereer een geheel vrijstaand huis, en ronde bosse [geen 'suh' uitspreken] (vrijstaand). Een ens rationis, dat is nu echt een gedachtespinsel. Heeft 'graue Eminenz' dezelfde gevoelswaarde als 'éminence grise'? Door zijn entrain [aanstekelijke ijver] raakten we helemaal en train [op dreef].

3. Entre la poire et le fromage, het was ook entre chien et loup [terloops], werd het entremetstje nog even verheerlijkt. Een épagneul is een spaniël. Een epicurist is een Epicuri de grege porci [genotzoeker]. Die poëten hebben een episch centrum ingericht. Dat (velours) épinglé is tiré à quatre épingles, als om door een ringetje te halen. Elke equipe heeft een eigen chef d'équipe. Waar dient een equatie-uurwerk toe? We moeten het erasmiaanse gedachtegoed in ere houden. Je wilt je mening erdoor drukken. Je moet je er  maar doorheen slaan. Daar groeit erica in de dop. Dat enakskind, je zou ertegen opzien. Je zult er wel tegenop zien om schuld te bekennen. Prachtig, zo'n escherpatroon van eschscholtzia's. Artsen voeren een esculaap ter ere van Aesculaap. Ga mee naar de staminee, het estaminet. Het gebeurde in de été de la Saint-Martin, de nazomer.

 

0543 Dictee zaterdag 07 mrt 2015 (2): dictee Werkwoorden en zelfstandige naamwoorden √

Dictee - dictees [0543]

Werkwoorden en zelfstandige naamwoorden

Het verschil tussen deze twee lijkt subtiel als ze op elkaar betrekking hebben tenminste, en dat is ook zo, maar soms moet je goed opletten: ik geef een aantal voorbeelden.

1. Lopen, ik loop (de zogenaamde stam), wij lopen, ik liep, zij liepen, we hebben gelopen. Heel normaal allemaal, behalve dan dat het een sterk werkwoord is, dus niet ik loopte, wij loopten, ik heb geloopt. Als je hier znw. mee creëert, is alles normaal: loopgraaf, loopoefening, loopas (van een machine) en looppas, loop-in-'t-lijntje (jonge matroos), looppapegaai (de Nieuw-Zeelandse kakapo kan niet vliegen), looptelefoon (zou dat een gsm'etje zijn?) en looptijd.

2. Douchen wordt gewoon zwak verbogen: ik douch (stam), wij douchen, jij douchte, wij hebben gedoucht (voor die eind-t moet je naar de verleden tijd kijken!). Het znw. is hier niet de stam van het ww. maar 'douche', vandaar: een douche nemen, doucheslang, douchecel en douchecabine.

3. Stressen: ik stres (stam), jij strest, hij streste, wij stresten, jullie hebben gestrest (maar je kunt ook wel gestrest (bnw.) zijn = aan stress lijden). Daarmee is meteen het znw. duidelijk, op zijn Engels, nog met dubbel-s! En dus krijgen we: stresskip, stresssymptoom (!) en stressziekte.

 

4. Ook bij typen moet je opletten: ik typ (stam), zij typen, hij typte, wij hebben getypt (voor die eind-t moet je naar de verleden tijd kijken, het kofschip of wat dies meer zij, is overbodig!) Je zou als znw. wellicht typwerk en typfout * verwachten, maar correct is – vreemd genoeg – typewerk en typefout *, al zou je bij dat laatste veeleer aan een 'een type fout' denken dan aan een fout bij het typen …

* 2020: let op, beide vormen goed!

 
5. Tackelen is vernederlandst (dus niet tacklen of zo): ik tackel, hij tackelt, jij tackelde, wij tackelden, zij hebben getackeld (voor die d naar de verleden tijd kijken!) Het znw. is nog op zijn Engels: een gemene tackel, tackelaar, een bloktackle, een sliding (tackle) en een vliegende tackle.
 
6. Dribbelen lijkt daarop: ik dribbel, hij dribbelt, zij dribbelde, wij dribbelden, zij hebben gedribbeld (kijk voor de eind-d naar de verleden tijd!) Het znw. (Engels: dribble) is vernederlandst tot een dribbel en dus hebben we: dribbelaar en dribbelkoning.
 
7. Smeden, smeedde, gesmeed (d: zie de verleden tijd!) Ik smeed, de smid smeedt, wij smeedden, jij smeedde, zij smeedden, wij hebben gesmeed. Let ook nog op: het gesmede (één d!) ijzer! Let op: bij sleeën en sleden 2 mogelijkheden!
 
8. Een buitenbeentje is ook het werkwoord skiën (net als taxiën): ik ski (stam, misverstand onmogelijk), jij skiet (e vanwege de uitspraak), ski je?, ski (gebiedende wijs), wij skiën, ik skiede, wij skieden, zij hebben geskied, we hebben skiënd de vakantie doorgebracht.
 
9. Nog willekeurig een paar zaken: ik cros (maar de cross), ik volleybal (maar ik paintball – vanwege de lange-oh-uitspraak), ik scoor (maar de score), ik sms'te (sms'en), een sms'je, updaten, geüpdatet [uitspraak 'deet'], upgraden, geüpgraded [uitspraak 'greet' met de g van goal] en ge-e-maild en ge-i-bankierd.
 

10. Soms is het zoeken van voorbeelden als het zoeken van een speld (of naald) in een hooiberg. Maar stel nu eens dat je in een hooiberg naar een speltbrood moet zoeken … Overigens: spelt is van nature een tarwesoort, maar dat vind je niet in VD, wel via Wikipedia! 2020 VD, spelt = grove tarwe.

 

0542 Dictee zaterdag 07 mrt 2015 (1): dictee Ditjes en datjes (29) √

Dictee - dictees [0542]

Ditjes en datjes (29)

A. Schrijf je nu Rijksoverheid met een hoofd- of een kleine letter? Moeilijk probleem. De eVD en GB kenden alleen 'rijksoverheid', dus op grond daarvan een kleine letter (het Rijk, maar alle afleidingen 'klein'). Echter, er is een site Rijksoverheid.nl: daar en op andere verwante sites wordt een hoofdletter geschreven. Gelukkig ook nog even in de online-VD gekeken: en jawel, die heeft weer (stiekem) naast (een) rijksoverheid, nu toegevoegd (de) Rijksoverheid.

B. GB [2005]: de afgekorte namen van wetten schrijven we met hoofdletters, ook als de uitgeschreven vorm (deels) kleine letters bevat: 1) geen probleem bij AOW = Algemene Ouderdomswet (ook in GB en VD), 2) ogenschijnlijk ook geen probleem bij de Wet op het voortgezet onderwijs. Ik heb geen andere aanduiding kunnen vinden dan WVO (niet in de woordenboeken en niet (snel) te traceren op internet, en dus volgens de regel uit GB), 3) wel een probleem met WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning, voorheen zo in VD). Wat staat er namelijk iets verder daar in GB: als een andere schrijfwijze ingeburgerd is, bijvoorbeeld onder ambtenaren, dan geldt het donorprincipe. En jawel, op internet overduidelijk Wmo = Wet maatschappelijke ondersteuning, afkorting Wmo). Bij dictees kan er ruzie ontstaan: wel of niet (oude) papieren VD of de online-VD, in de toekomst zal dat niet meer zo zijn, want VD heeft naar de ambtenaren geluisterd en schrijft nu echt: Wet maatschappelijke ondersteuning = Wmo.

C. De eerste serie oude dictees van voor 2008 is inmiddels gecontroleerd en klaar. Het zijn er 31 geworden. De tweede serie is op een oor na gevild (18 stuks) en er komt nog een derde serie, waarvan ik de omvang later zal melden.

D. Van dat hele grote bestand zijn wegens doublures en dictees met tig plaatselijke woorden en uitdrukkingen, er maar 6 overgebleven. Inmiddels heb ik die met het bestand van 18 dictees samengevoegd tot een bestand van 24 dictees. Ergo: u kunt (kon) nu dus twee bestanden met 31 resp. 24 dictees bestellen!

E. Mij werd gevraagd: is fiscus een goede aanduiding voor penningmeester en heeft dat woord een meervoud? Antwoord: fiscus heeft geen meervoud en het is beslist een onjuiste aanduiding van een penningmeester. Volgens VD is de fiscus a) de staat als belastingheffer, synoniem: staatskas, schatkist en b) (metonymisch) de gezamenlijke belastingambtenaren, synoniem: belastingdienst. Synoniemen voor penningmeester zijn: quaestor, schatbewaarder, schatmeester, thesaurier en trezorier. Bij studenten wordt het dagelijks bestuur meestal gevormd door de preses (niet meer met ae, vervanger: vicepreses), abactis (secretaris, vervanger: viceabactis) en quaestor (dat weer wel met ae, vervanger: vicequaestor).

Let op: in 2020 hebben GB en VD fiscus met mv. fiscussen wel als penningmeester (als belastingheffer blijft het woord zonder mv.

 

0541 Dictee vrijdag 06 mrt 2015 (1): dictee Groot Leerpark Dictee Dordrecht √

Dictee - dictees [0541]

Groot Leerpark Dictee Dordrecht 2015

Participatiemaatschappij

1. Het hing al jaren in de lucht: de verzorgingsstaat moet veranderen. Mede onder invloed van de crisis van de laatste jaren maakt de overheid fundamentele keuzes en wijst daarbij vooral naar de eigen verantwoordelijkheid van de burger. Echter een zorgzame samenleving, waar mensen naar elkaar omzien, kan dat wel in een tijd waarin het individualisme hoogtij viert?
 
2. Een deel van de bezuinigingen die de Rijksoverheid* inboekt, wordt gerealiseerd door middel van decentralisaties. Met ronkende namen als Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo**), Participatiewet en Jeugdwet, worden verantwoordelijkheden in plaats van bij Rijks- en provinciale overheid als de wiedeweerga bij lokale overheden ondergebracht. De aanname daarbij is dat gemeenten meer maatwerk kunnen leveren en creativiteit aan de dag leggen en dat het daardoor allemaal goedkoper wordt. Het eerste klopt zeker, het tweede valt te betwijfelen.
 * geen officiële instelling, ze schrijven het wel zelf zo op internet. Let op: ook nu in online-VD met hoofdletter (terwijl het algemene begrip (een) 'rijksoverheid' blijft bestaan.

** zo op de website Rijksoverheid (en ook in VD!): donorprincipe gaat voor regels van GB! 

3. Om dit te effectueren, kiezen veel gemeenten zelfredzaamheid als uitgangspunt. Deze benadering is correct, maar impliceert dat de sociale netwerken van mensen worden aangesproken. Niet iedereen is een doe-het-zelver. Ter illustratie: jij hebt een zaag, je achterachterneef heeft een boormachine, dus kun je een karwei doen.

 
4. Het probleem van de huidige, individualistische maatschappij is dat veel, zo niet de meeste hulpvragers, juist een functionerende sociale infrastructuur ontberen. Ze hebben wel een zaag, maar kennen slechts buurtgenoten met eveneens een zaag of een oudtante in Verweggistan in bezit van een boormachine. De klus kan dan sowieso niet worden geklaard of ambtelijk gezegd: deze personen kunnen niet participeren. Zulke zorgvragers zijn geen zielenpieten, maar hebben een aanvullend sociaal netwerk nodig. Hierin voorzien is de belangrijkste taak van de burgerlijke gemeente.
 

5. Daarbij zijn bondgenoten nodig zoals de kerken, maar ook samen met zorginstellingen, sportverenigingen, buurtclubs, welzijnsorganisaties, vrijwilligers, buurtgenoten en vele andere georganiseerde sociale verbanden is het mogelijk die zorgzame samenleving te bereiken. Binnen deze betekenisvolle netwerken voelen mensen zich thuis en is er gereedschap voor elke klus in de participatiesamenleving!

 

0540 Dictee donderdag 05 mrt 2015 (1): dictee Ditjes en datjes (28) √

Dictee - dictees [0540]

Ditjes en datjes (28)

A. Ook geschrapt door VD: foergon = 1) (verouderd) wagen met een gaffeldissel, 2) lange overdekte legerwagen voor bagage, 3) (gewestelijk) goederenwagen van de spoorwegen, 4) vrachtwagen.
 

B. Er kwam ook nog een vraag binnen over 'ook alweer': zo moet je dat schrijven bij een dictee, want daar zijn GB en VD de norm. In de eVD stond bij 'alweer' (versterking van weer) niets (hierover). Bij 'weer' kwam je tegen: ook (al) weer = ook weer. In de oVD is bij 'weer' nu alleen te vinden 'ook weer' (synoniem: ook alweer) en bij 'alweer' staat nu: ook alweer, synoniem: ook weer. Hoe zat het dus ook alweer? Wel, dat weet je nu dus. Goed is ook alweer, fout is ook al weer.

C. Een zelfde soort probleem treedt op met 'al gauw' en 'algauw'. In dat opzicht is de oVD t.o.v. de eVD niet veranderd. GB geeft bij 'algauw' de betekenis spoedig (bijwoord) en VD geeft haastig, spoedig (bijwoord van tijd). De betekenis van 'al gauw' kan dus alleen maar zijn 'al snel'. Een voorbeeldzin met 'algauw': het debat verzandde algauw (= spoedig) in borrelpraat (enige vindplaats in eVD en oVD). Bij 'al gauw' vinden we ongeveer 10 voorbeeldzinnen zoals: 1) de zeug moet al gauw (= al snel) keuen en 2) Het publiek ging al gauw (= al snel) meezingen. Het onderscheid lijkt daarmee niet voor 100% waterdicht …

D. Er is een werkwoord sofisticeren (met c, een k mag hier niet): suiker toevoegen aan bier of wijn om het gistingsproces te versnellen. In dat verband is het vd. gesofisticeerd. Dat laat onverlet dat er ook bijv. nw. gesofisticeerd = gesofistikeerd zijn, de betekenis daarvan is echter gelijk aan, of ligt dicht bij, de betekenis van 'sophisticated'.

E. Leuke woorden voor een dictee: ladies' night (meervoud: ladies' nights) en ladies' day (meervoud: ladies' days). Maar NL: de lady's gingen op stap.

F. Raar, toch? VD vind 'low profile' een bijwoord (onopvallend), maar 'high profile' een bnw. (opvallend). 2020: beide (pred.) bnw. En je weet wat een hipo [haaj-poo, high potential] is? Zoek het anders maar op!

G. Meteen even gezocht op '*profil*': coprofilie (seksuele lust veroorzaakt door uitwerpselen), en profil (van opzij), (her)profileren etc., profilen (een typering geven van …), profil en trois-quarts (zoek maar op), profiler (criminoloog die daderprofielen maakt), profilometer (toestel om de ruwheid van een oppervlakte te bepalen), profil perdu (zoek maar op - met hoofd afgewend).

 

0539 Dictee woensdag 04 mrt 2015 (7): dictee Ditjes en datjes (27) √

Dictee - dictees [0539]

Ditjes en datjes (27)

A. Wist je al, dat VD nu naast lemma 'welbeschouwd' ook het lemma 'goedbeschouwd' heeft? Binnen de artikelen (sub lemma) is alles daarop nog niet aangepast, maar alla. 2020:ook nuance mogelijk tussen welbeschouwd en wel beschouwd.
 
B. Het lemma 'hach' is helemaal verdwenen in de oVD, dus kennelijk mag ik de uitdrukking 'hach noch wach zeggen' niet meer gebruiken. Gelukkig staat de uitdrukking 'heg (of weg) noch steg weten' er nog wel in … Ook hachje.
 
C. Bij 'decalogus' zijn de tien geboden tot kleine letters gedegradeerd; bij de tiengebodenplant was dat natuurlijk allang zo.
 
D. Elke wijziging in het Groene Boekje is te traceren en te dateren, omdat er van de wijzigingen een secure erratalijst is. Bij VD zijn het eigenlijk een stel stiekemerds, want alle wijzigingen worden 'onder het maaiveld' van de lezer uitgevoerd. Dat was eerder ook al zo. Als je in 2005 een eVD gekocht had, en je integreerde daar dan later de Jaarboeken mee, dan bleken er ook inenen door allerlei correcties te zijn aangebracht, waar je niet om gevraagd had. Op zich niet erg, maar wel voor dictees, waar 2005 de norm was, en niet de wijzigingen uit de jaren erna. Dus continu onzekerheid daarover en eigenlijk moest je dus continu in de papieren VD van 2005 kijken, of daar wel stond, wat er stond (in de 'stiekem aangepaste' eVD dan). Na 2015 zijn ook de correcties in oGB niet meer te traceren en een groot probleem: al jaren toegezegd dat je ook het oGB alfabetisch zou kunnen doorlopen: quod non!
 
E. Een mooi voorbeeld daarvan is (VD 2005) 'phylum': elk van de hoofdgroepen waarin het dierenrijk verdeeld wordt, bv. de gewervelde en de ongewervelde dieren, synoniem: stam, meervoud: phyla. Laat dat nu 'fylum' en 'fyla' geworden zijn in de oVD! En dan is het maar raden naar wannéér nu wel die wijziging is aangebracht … Toch een poging: bij mij zijn de Jaarboeken tot en met 2010 geïntegreerd in de eVD en toen was het nog 'phylum'. Het Jaarboek 2010 bevat alle nieuwe woorden die in het jaar 2009 zijn verschenen. Op 1-1-2010 was het geheid dus nog 'phylum'. Maar er is nog iets: in mijn eigen – in heel Breskens – wereldberoemde LIJST stond nog 'phylum'. Op grond daarvan durf ik wel te stellen dat de wijziging in 2014 of 2015 heeft plaatsgevonden, want anders was het me zeker opgevallen. Zo laat VD je maar een beetje voor Sherlock Holmes spelen met je holmespet op, die overigens naar die detective is genoemd …
 

F. De melding over 'fylum' kwam overigens van Johan de Boer, waarvoor dank. Ik zal zijn naam niet continu vermelden bij alles wat hij me aandraagt, want dan zou ik bezig blijven …