0466 Dictee woensdag 31 dec 2014 (6): Ditjes en datjes (14) √

Dictee - dictees [0466]

Ditjes en datjes (14)

A. Had ik Leni L. ooit welkom geheten op deze blog? Zo niet, dan bij dezen! Dat geldt ook voor Tee Haa op deze blog!

B. Vraag: is het epd of EPD? Antwoord: epd, elektronisch patiëntendossier. Ik vermeld nog een leuke toevoeging van luis in de pels Rika. Vraag: Is het aed of AED? Antwoord: aed (automatische externe defibrillator), maar op alle apparaten staat: AED. Dat verschil is door mij wel te verklaren: op een apparaat staat 'AED' gewoon beter (aed of Aed – begin zin of titel – bekt gewoon niet op het apparaat), maar in gewone artikelen in niet-wetenschappelijke taal schrijven we dus gewoon 'aed'. Van Dale schrijft overigens dat AED de dirham is, de (genormeerde valuta-aanduiding voor de) munteenheid  van de Verenigde Arabische Emiraten.

C. Nog een heikel puntje in de online-VD dat (nog) niet is opgelost. Als je zoekt op &, slaat de oVD geheel op tilt en moet je zelfs opnieuw inloggen. 2020: probleem opgelost! Zoek je op 'EL&I' of 'r&b', dan krijg je het gezochte lemma niet te zien. Nu wel dus. Om de bedoelde lemma's toch in beeld te krijgen, moet je een omtrekkende beweging maken: via 'arrrenbie' krijg je (binnen artikelen!) in de oVD wel r&b te zien, het lijkt geen echt lemma te zijn. In de papieren VD en eVD staat het tussen 'razzia' en 'Rb' in. Op zich is dat misschien wel logisch, want de zogenaamde ASCII-code van de '&' is 38 en die van de 'a' (kleine letter!) 97 en die van de hoofdletter 'A' 65. Als je die codes zou hanteren, zou de 'A' voor de 'a' komen, hetgeen in het woordenboek overigens niet het geval is. Verder is het kennelijk tóch een lemma, zoek maar (alfabetisch) op 'razzia', dan zie je wat ik hiervoor beweerde. Zo kun je 'EL&I' wel te zien krijgen als je op 'economische zaken' zoekt, maar ogenschijnlijk niet direct. In de papieren VD staat 'EL&I' nog niet, ook nog niet in de eVD (inclusief de Jaarboeken), maar wel in de oVD (toegevoegd in 2011). Nu we echter via 'r&b' de systematiek kennen, weten we dat we 'alfabetisch' moeten zoeken tussen 'elg' of 'elh' en 'elia'. En, jazeker, zoek op 'elia' of 'elias' en je krijgt 'EL&I' eraan voorafgaand zelfs alfabetisch als lemma bij! Conclusie: bij zoeken in de oVD gewoon de '&' weglaten: zoek voor 'r&b' op 'rb' en voor 'EL&I' op 'eli'! Aanvulling: diezelfde luis in de pels had nog een prachtige toevoeging aan het voorafgaande: aangezien 'r*b' mede 'rb' omvat ('*' kan immers voor 'alles' staan en dus ook voor 'niets' (sic!)), krijg je (bijna) hetzelfde effect als met 'rb'. Op dezelfde manier geeft 'el*i' mutatis mutandis (ongeveer) hetzelfde effect als 'eli'. Het is maar dat je het weet!

2020: gewoon zoeken op EL&I, r&b, R&D, etc.

 

0465 Dictee woensdag 31 dec 2014 (5): dictee Sint Anthonis bij dorpenstrijd √

Dictee - dictees [0465]

Bij een competitie tussen de kernen van Sint Anthonis moest op zeker moment iemand van elk team zich naar een zekere plaats spoeden om even een dicteetje te maken ...

Ik wist het niet (kwizzutnie)

1. Nadat jouw team, na het lezen van de cryptische omschrijving jou uitverkoren heeft omdat jij als geschiktste persoon deze secrete opdracht het allerbeste zult vervullen, ben jij met het routeboekje in je hand als een razende roeland naar Ledeacker geracet.

2. Over een accuraat gebreid en uitgespreid rood tapijt ben je als een vippersonage onder het toeziend oog van de borstloze Catharina dit gesacreerde, gewijde gebouw binnengeschreden om er een ware sisyfusarbeid te verrichten.

3. Je was wis en waarachtig beretrots toen je als pionier of missionaris uitgezonden werd maar je betreurt nu te elfder ure dat je als
ex-vmbo-leerling of ex-havoër of ex-vwo'er op z'n janboerenfluitjes de lessen Nederlands bijgewoond hebt.

4. Terwijl je baalt als een stier en je je afvraagt waarom jij je brein pijnigt met de niet te volgen hersenbrouwsels van een enigszins sadistisch ingesteld persoon, spreek jij zachtjes maar hartgrondig een verwensing uit: “Mogen de gemeenste wraakgodessen onmiddellijk hier nederdalen!”

5. Je bent bijdehand genoeg om niet “kwizzut” te vervloeken want je bent ervan overtuigd dat dit prijzenswaardig initiatief een een- of tweejarige traditie moet worden, alhoewel jij bevreesd bent, getraumatiseerd te zijn na dit satanische dicteetje dat alle regionale, zelfs continentale grenzen overschrijdt.

6. Met een zucht van verlichting: “Dit heb ik overleefd!” en met een verkrampt handje, schuif jij afgetobd je schrijfgerei terzijde, verlangend naar het ijsgladde en besneeuwde paadje dat onder een vollemaan en omringd door nevelige – het mistte – weiden een rust uitstraalt, goed voor jouw gestreste zenuwen.

7. Eén ding heb je vanavond geleerd: nooit ofte nimmer nog ooit een geheime opdracht. Ammenooitniet, liever nog goed voorbereid deelnemen aan het Groot Dictee van de gemeente Sint Anthonis.

 

0464 Dictee woensdag 31 dec 2014 (4): dictee 809 (deel 3) √

 Dictee - dictees [0464]

Oefendictee 809 (deel 3)

Dictee 809, alinea 7 t/m 10.

7. Dulse [dahls] is een eetbare zeewiersoort met donkerrode bladeren. Een dumbbell is een korte halter met gewichten. Du moment dat hij zijn handen ten hemel hief, besefte ik het (me, sic). Zij was, laat ik maar zeggen, d'un certain âge. De DUO is de Dienst Uitvoering Onderwijs. Wat een grappig duodecimootje. Zoekgemakshalve heb ik nog maar even in de elektronische Van Dale gezocht. Een durfal en een durfniet, dat scheelt nogal. Een durf- is een risico-investeerder. Een durum is een Turkse dunne pannenkoek van tarwemeel. Jullie zijn mijn dushi's [schatje]. Dutchbat was het Dutch Battalion (Nederlandse VN-vredesmacht in Bosnië en Herzegovina ten tijde van de Joegoslavische burgeroorlog). Dat is echt een gerecht du terroir [regionaal]. Die opvatting is du ton [in]. Op den duur (ook wel: de) durf je niks meer. Een dux [hertog], meer duces.

8. In duxelle(s) [mengsel, saus] zitten paddenstoelen. Was getekend uw dv. [afkorting - dienstvaardig(e)] en dw. [afkorting - dienstwillig(e)] bewonderaar … De schrijfwijze 'duw- en trekwerk' begrijp ik wel, 'cd- en dvd-bon' minder [niet in wdb.]. De afkorting rw staat voor rewritable in cd-rw en dvd-rw en is overigens de internetextensie van Rwanda [rw]. Zijn ineptie [zotheid] droop eraf (ervan af - ook: er af). Een
idee-fixe is een dwangvoorstelling. Feuilles mortes zijn dwarrelvluchten. In een T- of krukhuis kun je niets drinken. Bij metselwerk kom je soms een dwars liggende laag tegen. Die rotjochies moeten niet zo vaak dwarsliggen. Een dwergbuffel is een tamarau. DXM staat voor dextromethorfan. In HCN en HNC vormen CN en NC een dyade. Het harde dagelijkse leven heeft meer van een dys- dan van een utopie. Dwazen en dwazeriken gedragen zich vaak dwaselijk. Een dwergmispel is een cotoneaster. Wat doet een dynamiteur? Waarom duidt DZD de Algerijnse dinar aan? Een Engels antwoord: DZ is derived from Dzayer, the local name for Algeria.

9. Het wildetentje ontaardde in een wild etentje. Wat is het verschil tussen de scherp- en zachtheldere 'e'? Gelukkig staat 'egregiously an ass' (bij uitstek een ezel, Shakespeare) nog steeds in de oVD. Curieus: een ear- en eyecatcher. Een e.a. is een épreuve d'artiste (kunstenaarsproef). Een eager beaver is een uitslover. Eau de cologne, eau de vie en eau de toilette hebben meervoudsvormen, de andere eautjes niet [x achter 'eau' of s achter laatste woord]. Die ebenist (schrijnwerker - hij ebeneert) werkt momenteel met coromandel, gestreept ebbenhout. Eben-Haëzer: tot hiertoe heeft de Here ons geholpen. De EBG, dat is de Evangelische Broedergemeente (de hernhutters). De EBU is de European Broadcasting Union, de Europese
Radio-unie. Rijdt de eurocity (EC) daar ook? E [èh] causa ignota: met (medisch) onbekende oorzaak. Deze wedstrijd is echt om het echie.

10. Zij zijn echt gescheiden, in Vlaanderen zelfs echtgescheiden. Hij was echt-, maar ook schipbreukeling. In het weekend is hij echt scheidsrechter, doordeweeks echtscheidsrechter. Wat voor geheugenstoornis is ecmnesie [opdoemen beelden verleden]? Wat doet de Ecofin-raad? De économie de bouts de chandelle is de zuinigheid die de wijsheid bedriegt. DVT, diepveneuze trombose, is het economyclasssyndroom. Ecstasy [xtc] zal toch niet tot ectasie [uitzetting, verwijding] kunnen leiden? Een edax rerum lijkt een rupsje-nooit-genoeg. De baron hechtte aan het 'U Edele' (afkorting: U Ed.). De Eerste Edele was de vroegere vertegenwoordiger van de adel in de Staten van Zeeland.

0463 Dictee woensdag 31 dec 2014 (3): dictee 809 (2) √

Dictee - dictees [0463]

Oefendictee 809 (deel 2)

Dictee 809, alinea 4 t/m 6.

4. Hoe werkt dubbelboekhouden? Watskeburt: what's going on? De mouwen moeten de handen vrij laten. In het huwelijk, vinden sommigen, moet je elkaar vrij laten. Een kwestie van vrijlaten dus, net als vrijlaten van gevangenen. Bij zwevende koersen van valuta's worden die vrij gelaten. Hoe vinden we een goede dueña [gezelschapsdame meisjes aanzienlijke stand]? Wat was 'wallen onder de ogen' ook alweer? O ja: draperies d'amour. Mijn reactie: o zo Koos! Ik zal erbovenop zitten: ze moet weer erbovenop komen! Ze zocht de brief onder de tafel, maar die lag echt erbovenop. Tata, zeggen kinderen, dáág! Wat is schadelijker voor de tarwe, een tarwe-uil of -aaltje? Tegen iets opzien is ertegen opzien. Opzienbarend is wat opzien baart. Die muur is niet bedoeld om ertegenop te klimmen. Het naderende afscheid, jullie zullen wel ertegenop zien, denk ik zo.

5. Wat doen jullie liever: winkels- (statten) of tv-kijken? Daar zijn Temmincks en andere strandlopers te zien. In Rotterdam heb je geen t-dievegges, daar zeggen ze gewoon 'ik loopt'. Probeer niet mijn dochter te na te komen! Mijn paspoort is tenietgelopen. Een stemloze plofklank (p, t, k) is een tenuis [tee-nuu-wihs], meervoud: tenues. Het antoniem ervan is media (in dit verband wél enkelvoud) met als meervoud mediae (stemhebbende explosieven – b, d, g). Denk ook nog aan een medium (M) biefstuk of T-shirt. Waarom heet de terreur blanche in het Nederlands Witte Terreur? Jullie mogen kiezen uit teriyaki, teppanyaki en sukiyaki. Je hebt terecht gesteld dat hij terechtgesteld zal worden. Wat is phubbing [in gezelschap smartphone gebruiken] precies?

6. Heeft de TGG, de transformationeel-generatieve grammatica van Chomsky, ook nog iets te zeggen over een T-ford? De furor teutonicus is de teutoonse razernij. We doen aan theezetten en theedrinken op ons thee-uurtje: zonder uitzondering en altijd gezellig. Het THC-gehalte (tetrahydrocannabinol – de psychoactieve stof in marihuana) is allesbepalend, allesoverheersend. Een duffelcoat is een duffelse jas (montycoat, houtje-touwtjejas - plaats Duffel - provincie Antwerpen). Een dugazon [karakter of stem - mezzosopraan] speelt en zingt. Duimendik (duimdik) is een duim dik. Het rijk der duisternis is het rijk van de Satan, die ook wel de Prins der Duisternis genoemd wordt. De Rode Duivels hebben gisteren gewonnen. De ziekte van Bornholm wordt ook duivelsgreep genoemd. Hij is vandaag du jour [modieus]. In dukkah [mengsel noten, zaden, kruiden] kun je brood dippen. Een dulcimer is een hakkebord.

 

0462 Dictee woensdag 31 dec 2014 (2): dictee 809 (deel 1) √

Dictee - dictees [0462]

Oefendictee 809 (deel 1)

Dictee 809, alinea 1 t/m 3.

1. De jongste bediende werd op den dril gezet [voor gek lopen op 1 april]. Een vates [geen mv.] is een ziener, voorspeller, profeet. Een drinkuit is een stortebeker. Aldrin en dieldrin zijn drins. Een drip is in Nederland een dynamisch  route-informatiepaneel (bord boven een snelweg waarop verkeersinformatie wordt getoond). Ja, makkelijk, als je in de driver's seat verkeert. Ze heeft een morose [somber - ze is moroos] natuur, zeker niet geërfd van haar maffioze vader. Druzen en droezen duiden hetzelfde volk (en religieuze sekte) aan. Hij is geheel gevangen in chimères [hersenschim]. Drogmetica zijn drogisterijartikelen en cosmetica. Ging het bij het droit du seigneur (jus primae noctis) om veel, of kon dat ook via de eerste huwelijksnacht (het recht van avondkout, soms wel op een koude avond) afgekocht worden? Onze koning Willem-Alexander heeft geen droit de réponse [recht om te antwoorden op openbare kritiek]. Een drogreden is een sofisme.

2. Daar heb je drolletje drie (van Krommenie of van Overschie). Wat zijn drôleries [komische beeldjes]? Een drôle de guerre is een phoney war, toch? Laat je toch niet in met die dromerijen (rêverieën). Wat is dat toch een droge klaas. Een odium in longum jacens is een langgekoesterde(!) haat. Een oneiroloog legt dromen uit. Die koe heeft droop (wrang - uierziekte). Een drop-out [outcast, mislukkeling] is geen dropdown [rolmenu]. Bij een dropping moet de weg terug gevonden worden! Drosera is zonnedauw en een droschke is een vigilante. Hoeveel van die Dr. Strangeloves moeten er eerst nog opstaan? Hij druipstaartte beschaamd. Hoeveel hectopascal (hPa) was dat? Heeft het NBG zelf bijbeldrukkers in dienst? Hij zit flink in den drum [moeilijkheden]. Een druppel van Leidenfrost is een druppel in sferoïdale toestand. Is drum-'n-bass een jungle? Ja. De druppelreactie is de stillireactie. Druppel- of calimerohelm.

3. Een DTC is een Dutch Treasury certificate (door De Nederlandsche Bank uitgegeven schatkistcertificaat) en de DTe is in Nederland de Dienst Uitvoering en Toezicht Energie (organisatie die toezicht houdt op de energiemarkt). Ik weet het: dit is een dubbelpunt (VD ook: dubbelepunt en Taaladvies ook: dubbele punt). Zelf ben ik dubbellinks. Een dubbeltjesaandeel is een pennystock. De Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie is de Donaumonarchie (GB: dubbelmonarchie = Donaumonarchie). Zijn er nog dublinclaimanten in de zaal? De dubstep is een van oorsprong Britse stijl in de popmuziek die is beïnvloed door o.a. drum-'n-bass, dub en 2 step (muziek - niet te verwarren met twostep, de stepdans!). Duce [k] et auspice de mp: onder leiding van de minister-president. Ducttape is zeer sterk, waterdicht plakband gemaakt van textiel. Een flamencozanger of -gitarist moet duende [inspiratie] bezitten.

 

0461 Dictee woensdag 31 dec 2014 (1): dictee Hannes √

Dictee - dictees [0461]

Hannes

1. Hannes, ja. VD heeft deze verkorting van 'Johannes' als lemma. Met als vermelding: mansnaam, waaraan toegevoegd 'mettertijd komt Hannes in het wammes' (van lieverlee bereikt men zijn doel, het gaat langzaamaan maar zeker; wammes = wambuis = vroeger gedragen mansbovenkledingstuk dat het lijf van de hals tot aan het middel bedekte).

2. Eerst maar eens zoeken op het kale 'hannes'. Een hannes (met kleine letter) is een lummel, een sul en een schele hannes is iemand die scheel kijkt. Het meervoud is 'hannesen' en er is ook een werkwoord hannesen: 1) de tijd met nutteloos werk of zouteloos gepraat doorbrengen, 2) onhandig te werk gaan, synoniem: knoeien – wat zit je toch te hannesen! Uit een kinderliedje vinden we ook nog: Hannes loopt op klompen, zimpe zampe zompen. Een andere versie luidt: Hannes loopt op klompen (…), hij laat zich niet lompen (ook uit een kinderliedje; zich laten lompen = zich laten foppen).

3. Overigens is hanne (met meervoud hannes) ook nog een tamme ekster of een nuchter kalf. Daarmee is de koek op en gaan we verder met zoeken op '*hannes*' en vinden: gehannes (geknoei, gepeuter, gezeur), een johannes (meervoud: johannesen, man vervuld van broederlijke mensenliefde), johannesbroodboom (boom uit de christusdoornfamilie met geveerde bladeren en bloemen zonder kroon – wetenschappelijke naam: Ceratonia siliqua, synoniem:  sint-jansbroodboom, johannesbrood (de roodbruine, eetbare peulen van de johannesbroodboom), johanneskever (rozenkever), johannesridder (johannieter = 1) lid van een geestelijke orde, die tijdens de kruistochten in Palestina ontstond en die tot doel had de bescherming van de pelgrims en de verdediging van het Heilige Land tegen de ongelovigen (synoniem: hospitaalridder, johannesridder, johannieterridder, Maltezer ridder) en 2) lid van een vereniging van adellijke personen voor liefdewerk (met name ziekenverpleging).

4. Verder: johanneswormpje (glimworm), kloothannes (klootzak, mv. en ww. kloothannesen), lulhannes (kletskous, sufferd, sukkel), een schinderhannes (verzamelnaam: een onordelijke, woeste troep), Schinderhannes (met hoofdletter: roverhoofdman die tegen het einde van de achttiende eeuw het Rijnland onveilig maakte) en schrielhannes (scheldwoord: schriel persoon). Binnen artikelen (= sub lemma) in VD komt het 69 x voor (vaak i.v.m. Johannes). Ik meld wat nog interessant is: geklooi = gekloot = gesodemieter = gehannes, het bnw. johanneïsch = als of van de evangelist Johannes en ten slotte een hannekemaaier = 1) Westfaling of bovenlander, zoals die vroeger in de hooitijd naar Nederland kwam om gras te maaien, 2. (figuurlijk) lompe, ongemanierde kerel, 3) (figuurlijk) stijve, houterige vent.

 

0460 Dictee woensdag 24 dec 2014 (12): dictee Ditjes en datjes (13) √

Dictee - dictees [0460]

Ditjes en datjes (13)

A. Heb je een 'klik' of een 'click' met iemand, zo werd me gevraagd. GB heeft beide woorden, VD alleen 'klik' (wel clickfonds, clickjacking, clickratio en clicksong). In GB staan er geen betekenissen bij, in VD uiteraard wel. VD meldt bij 'klik': 1) tussenwerpsel, klanknabootsend gevormd, 2) znw. klik (mv. klikken), het geluid klik, een klikschaaf, etc., 3a) (taalkunde) klakkende taalklank, die vooral bij Zuid-Afrikaanse volken voorkomt (mv. kliks), b) muisklik (mv. kliks en klikken), c) gevoel dat men bij elkaar past, op één lijn zit, echt contact met elkaar heeft, synoniem: match: een klik hebben, voelen met iemand (geen mv.). Het antwoord is dus 'klik' met de aantekening dat de papieren VD van 2005 deze betekenis (nog) niet had. Wat GB trouwens met een 'click' bedoelt, weet ik niet. Als ze me het vertellen zal ik het hier later nog toevoegen!

B. Mij werd de vraag voorgelegd of het niet raar is dat VD als meervoud van 'vop' (voetgangersoversteekplaats) 'vop's' hanteert. Ik denk het niet. Het meervoud van 'vip' (uitspraak: 'vihp', een zogenaamd letterwoord – van de letters is een 'echt' woord gevormd) is 'vips', net zoals het meervoud van 'shop' (een gewoon woord) 'shops' is. Ook zo bij: aidsvirus, petfles en pincode. Bij initiaalwoorden (die je letter voor letter uitspreekt) gaat dat anders: pc, pc's, tv, tv's (teevee en teevees mogen ook), lp, lp's (of elpee en elpees). Of ik het er nu mee eens ben of niet (en ik kan de uitspraak in VD niet controleren en in GB staat het niet), kennelijk hanteert VD niet de uitspraak 'vohp' (dan zou het wel 'vops' zijn), maar 'vee-oo-pee', en dan is de schrijfwijze echt 'vop's'. Verwante problemen zijn de schrijfwijzen van de afleidingen van letter- en initiaalwoorden (havoër en vwo'er) en de schrijfwijzen van samenstellingen ermee: havoleerling en vwo-leerling. Let er daarbij wel op dat je 'havo' niet uitspreekt als 'haa-aa-vee-oo', maar als 'haa-voo'. Een curieus geval is nog (ze staan allebei in GB): hivgeïnfecteerde (uitspraak 'hihf') en hiv-geïnfecteerde (uitspraak 'haa-ie-vee'). 2020: GB en VD zijn het eens: 'overal' twee vormen van!

C. Waarom schrijven we 'een witte kerst' en 'op eerste kerstdag' met kleine letters? Wel, alleen de officiële naam van feestdagen krijgt een hoofdletter (tot aan Moederdag toe). In dit geval is het Kerstmis (het kerstfeest dus). Er zijn ook nog kerstmissen in de

rooms-katholieke kerk. Verder krijgen alle afgeleide vormen een kleine letter: kerststol, kersttoespraak (pas op: een kerstomaat heeft niks met kerst te maken), kerstavond en kerstkind (een kind dat met kerstmis geboren is). Ik heb maar 2 uitzonderingen ontdekt: dé Kerstman (net als de échte Sinterklaas, maar wie ervoor speelt is een kerstman of een sinterklaas) en het Kerstkind (alleen als Jezus bedoeld wordt). VD heeft ook nog Kerstster met een hoofdletter, maar dat is volgens mij fout: ik houd u van de discussie hierover op de hoogte! 2020: de kerstster is een plan, de Kerstster is de ster van Bethlehem!