0737 Dictee woensdag 30 sep 2015 (1): dictee Column Zeeuw (nieuwe VD) √

Dictee - dictees [0737]

Column Zeeuw (nieuwe VD)

1. Op 5 oktober 2015 wordt in Utrecht de nieuwe VD gepresenteerd. Ik mag daarbij zijn. Vooruitlopend hierop besteedt de PZC daar op vrijdag 2 oktober uitgebreid aandacht aan (lezen dus!). Op verzoek heb ik in de nog niet aangepaste online-VD maar eens gezocht naar Zeeuw – zeeuw – *zeeuw*.

2. Bezeeuwen is gewestelijk bezwijmen (oorspronkelijk: door de zee (!) bedorven zijn). Verzeeuwd is (gewestelijk) zeeziek en ook: misselijk, katterig. We hebben Zeeuwse mosselen en oesters en Zeeuwse wateren (de Ooster- en Westerschelde etc.). Een Zeeuwse eg is een kweekeg: soort van eg met zeer lange schuin staande tanden om kweek uit te roeien. NB Kweek = een lastig onkruid dat veel wortelstokken vormt die als veevoer gebruikt worden (Elymus repens, Agropyron repens, Elytrigia repens), synoniem: kruipende tarwe, tarwegras. De Zeeuwse muts en de Zeeuwse zilveren knopen behoeven geen verdere toelichting. Hij is het beeld [toonbeeld] van een Zeeuw betekent: in hem komt het karakter van de Zeeuw sterk uit.

3. Een Zeeuw(se) is geboren in de provincie Zeeland, maar een zeeuw is een oude Zeeuwse rijksdaalder van 52 stuivers = ƒ 2,60. Een pietje is de volksnaam voor een oude zilveren munt, t.w. 1/8 van een Zeeuwse rijksdaalder, reken maar na: 260/8 = 32,5 cent. In het Bargoens heet deze munt ook wel zevend'halfje, een term die vroeger aangaf dat er van de zevende eenheid maar de helft aanwezig was, m.a.w. dat is zesenhalf. En jawel: 6,5 x 5 cent is inderdaad ook 32,5 cent!

4. De uitdrukking 'goed Zeeuws, goed rond' ('goed rond, goed Zeeuws' mag ook) betekent: a) rond en gul en b) zonder omslag. Wel opvallend dat VD ook nog het woord 'goedrond' (aaneen!) kent met als betekenis: 1) openhartig, rondborstig op het ruwe af, synoniem: ongeveinsd en 2) (in diezelfde betekenis) oprecht.

5. Zeeuwse zuinigheid of zunigheid. Dat staat in VD maar het woord 'zunigheid' staat niet in de alfabetische lijst van VD, wel binnen artikelen. Dat vind je dus nooit in de papieren VD, wel in de elektronische. Daar zoek je naar 'zunigheid' en dat vind je dan binnen het lemma (trefwoord) 'Zeeuws'.

6. Zeeuws meisje (toe maar!): prototype van iemand die heel zuinig is, naar een tv-reclame voor een margarinemerk, waarin een in Zeeuwse klederdracht uitgedoste boerin haar adagiums 'ons bin zunig' en 'geen cent te veel, hoor' uitte om het product prijstechnisch aan te prijzen.

7. Een Zeeuwse beuzeling is een leugen, Zeeuwse blauwen zijn aardappelen met een blauwe schil, Zeeuwse heide is lamsoor, Zeeuwse rotjes zijn platte beschuitjes of stukjes door en door geroosterd brood, de Zeeuwse zeepissebed (een schaaldier) is de Idotea phosphorea.

8. Meteen nog maar drie kleine ongenoegens uiten: a) VD heeft Zeeuws-Vlaanderen, GB schrapte dit, omdat volgens sommige inwoners de historische schrijfwijze 'Zeeuwsch-Vlaanderen' zou zijn: ik zou dat in onze toeristenfolders maar niet doen, b) De gemeente Sluis en de ANWB schrijven als plaatsnaam 'Nummer Eén'. Dat accent aigu is voor de uitspraak niet nodig (je kunt hier niet 'uhn' lezen). Weg ermee dus (gewoon: Nummer Een) en c) de ANWB schrijft op de bruine borden als je onze streek binnenrijdt 'West Zeeuws-Vlaanderen'. De spellingregels eisen echt nog een koppelteken, gewoon
'West-Zeeuws-Vlaanderen' dus. NB 2020 op borden: Nummer Een.

 

0736 Dictee dinsdag 29 sep 2015 (1): dictee Ditjes en datjes (61) √

Dictee - dictees [0736]

Ditjes en datjes (61)

A. Bij zwemschimmel is de aanduiding epidermofytie verdwenen.

B. Het Bargoens (volkstaal) voor oetlul, onnozele hals, t.w. setepelul is nu geschrapt als lemma.

C. Ook verdwenen: 'ignota nulli cupido' = onbekend maakt onbemind. 2020 wel: e causa ignota = (medisch) met onbekende oorzaak.

D. In vorige edities van VD was kinderage nog: (gewestelijk) 1. kinderachtigheid, 2. kinderachtige meid of jongen. Nu dus niet meer.

E. Konzenielje als volksnaam  voor 'cochenille' (o.a. cactusschildluis) is geschrapt in VD.

F. Inmiddels (20-09-2015) zijn aan belangstellenden verzonden de (door Johan de Boer en mij) naar de situatie 2015 van GB en VD gereviseerde oefendictees 501 t/m 600, los én als verzameldocument. Ooit volgt het (voorlopig) ultieme verzameldocument met alle dictees 000 t/m 850. Bij 1000 stop ik er echt mee … Dat is 856 geworden, later toch vervolgd.

G. Verdwenen uit VD: het gewestelijke 'keiken' voor duizendschoon.

H. In wording: 1000 dictees, rijp en groen, wel of niet voorkomend in bestaande verzamelingen, alle uit mijn privéarchief, verzameld in 1 verzamelbestand. Handig om op woorden etc. te zoeken. Johan de Boer en ik zullen alle dictees nakijken op de situatie GB en VD 2015. Aan het eind zal ik een register op plaatsnaam toevoegen. Bij de inhoudsopgave zijn de titels bijv. '0245 Alphen a/d Rijn 2012'. Als je via het register achteraan (Alphen a/d Rijn en 2012) dat nummer (0245) achterhaald hebt, spring je met 'zoeken' in het document direct naar '0245'. Het wordt wel een immens bestand …

2020: afgerond naar situatie 2020.

I. Het schertsend gebruiken van kredisis voor kredietcrisis heeft VD weer fluks laten varen.

J. De alternatieven kaks en askaks voor kwansuis gebruikt VD niet meer.

K. Ook de termen kwapert, kwapits en kwapoets (ondeugende streek, snaak, kwajongen) hebben het veld moeten ruimen.

L. Ook de veilrank = klimoprank (lemma: rank!) is uit VD verdwenen.

M. Gewestelijk kon je zo zat als een pinneke zijn. Van VD mag dat niet meer …

N. De lidrus (moeraspaardenstaart) mocht je vroeger van VD ook oneet noemen, nu niet meer. 2020 wel: kwadenaard.

O. De nevennaam van melkwied (mellewijt) heeft ook het loodje gelegd.

P. Molferds zijn (gewestelijk) mensen die een grote mond hebben, mensen die onbeschoft spreken en handelen, maar niet meer in VD 2015.

Q. Ook sommige Duitse uitdrukkingen zijn geschrapt: 1) Wem der große Wurf gelungen … hem die de grote gooi gelukt is … (F. Schiller, An die Freude) en 2) Der bestirnte Himmel … de sterrenhemel boven mij (als onderdeel van een uitgebreidere zinsnede). 
 

0735 Dictee dinsdag 22 sep 2015 (1): dictee 13e Groot Lisses Dictee 2015 √

Dictee - dictees [0735]

13^e Groot Lisses Dictee 2015

(Auteur: Jeanette Loos, voorlezer Astrid Hogervorst)

Beatrix

1. Op Facebook verschijnen dagelijks archaïsche foto’s van oud-Lisse *. Oubollig, maar zeer gewaardeerd. Oudmodische verhalen worden nog niet gepost. Vandaag zo’n mare; waargebeurd.

* Evt. Oud Lisse (de cultuurhistorische vereniging) of Oud-Lisse.

2. In 1999 werd de Keukenhof geopend door koningin Beatrix. Mijn eega – hij zat in de gemeenteraad – en ik waren aanwezig. In het paviljoen zat ik naast een praatgrage man; coauteur van het boek 'Zeg het met bloemen' uit Stede Broec. Zijn vrouw was een cougar. Hij had last van misofonie, myopie, somnambulisme en werkte pro Deo in het bejaardentehuis. Iedere zaterdag belegde hij daar broodjes met een plakje edammer. De plakjes Edammer kaas werden consciëntieus gesneden door een onappetijtelijke vrouw. Ik vroeg hem: “Zou u alstublieft ...?” Maar een didgeridoo liet mij niet uitpraten. De plechtstatige koningin Beatrix kwam, opende en vertrok.

3. De toenmalige wethouder van Openbare Werken en ik stortten ons op de haring en jenever; de haringen voor ons beiden en het gedistilleerde drankje voor de wethouder. Bij tijd en wijle vulde ik de victualiën aan. Wij hadden reuzelol aan onze statafel. De kakofonie in de zaal stopte. De rentree van de gesoigneerde Beatrix. Het biedermeier boeket (biedermeierboeket) van de vorstin werd door een bodyguard tussen de lege glaasjes en haringresidu's gelegd. Ik dacht: ze komt naar ons toe. Ik zei: "O nee, ze gaat handen geven, maar hopelijk niet aan ons." We stonken een uur in de wind. "Zal ik de naam van een andere wethouder gebruiken?", stelde de wethouder nog voor. We schudden de koninklijke hand en openden onze mond minimaal, maar mijn man, die inmiddels naast mij stond, zei beleefd, vriendelijk en volmondig: "Dag mevrouw." Het gezicht van Beatrix betrok lichtelijk. Hoeveel haringen met ui had hij gedegusteerd? Gelukkig werden we niet in de boeien geslagen wegens foetor ex ore [internet: slechte adem] ten overstaan van een koninklijk persoon.

4. Jaren later, weekendje chillaxen in Lage Vuursche. De
koningin-moeder woont daar inmiddels in kasteel Drakensteyn. Mijn man en ik lopen rond haar majestatische landgoed. Een wowmoment. Opeens bekruipt mij een angstgevoel. Beatrix heeft, volgens zeggen, een ijzersterk geheugen. Stel dat ze ons ziet, haar geheugen activeert, en ons herkent als 'de bekkenstinkers' uit Lisse. Ik denk dat ze vriendelijk zal lachen en wuiven.

 

 
 

0734 Dictee zondag 20 sep 2015 (1): dictee Groot Heerenveens Dictee 2015 √

Dictee - dictees [0734]

Groot Heerenveens Dictee 2015, auteur: Rob Kerkhoven

Loflied op Heerenveen

1. Als je in de Randstad naar de vermoede grootte van Heerenveen informeert, krijg je groteske antwoorden: ten minste 80.000 ingezetenen, het voetbalstadion heeft een capaciteit van 40.000 staan- en zitplaatsen, en heus, er is een universiteit met wel vijf faculteiten.

2. De kosmopolitische inwoners van de metropool wat verderop weten wel beter. Wij, hier in Zuidoost-Friesland trouwens ook: de Koemarkt is een minifeestlocatie, onze gemeenteraad is middelgroot, het college van B en W telt slechts vijf leden.

3. Onze dorpsdichter meldde het al bij zijn installatie: er circuleert geen loflied op Heerenveen. In archieven snuffelend speurde hij vergeefs naar scabreuze rijmelarijen of gewijde hymnes. We moeten het doen met de prozaïsche gemeentegids, concludeerde de dorpspoëet.

4. Over notabelen gesproken: via achterkamertjespolitiekachtig gekonkel en vleiende voicemailberichten smeekte men mij om een tipje van de dicteesluier op te lichten. Ik werd ge-e-maild, ge-sms't en via speciaal gelabelde hashtags bestookt met twitterlawines. Enkele chique lady's met roodfluwelen hoedjes stuurden zelfs een exquis flesje bordeaux met excellente parmaham.

5. Sommigen offreerden exorbitante somma om mijn Zwitserse bankrekening te upgraden. Ik luisterde beleefd, maar weigerde nochtans gedecideerd. "Doneer uw giften liever aan nooddruftige
FIFA-bobo's. Die behoeven eerdaags exclusieve rechtsbijstand", adviseerde ik met ironisch dedain.

6. De meesten van u speelden het concours tot dusver goudeerlijk. Bravo! Of is uw zelfrespect intussen compleet verdwenen? Ach, sommige woorden waren ook multi-interpretabel, andere quasifilosofisch en enkele ronduit abracadabra, verzucht u wellicht.

7. Mogelijk kunt u straks apetrots bogen op een olympisch resultaat. Hoe het ook zij, de finish is nabij. Ga niet zitten treuren! Reciteer een ode aan 'Heerenveen, 'n gouden plak!'.
 

0733 Dictee vrijdag 18 sep 2015 (1): dictee Column Los, aaneen of met koppelteken? √

Dictee - dictees [0733]

Los, aaneen of met koppelteken?

Zomaar wat aanzetten. Een complete behandeling zou veel te lang en veel te specialistisch worden. 

1. Een woordgroep schrijven we los (academisch ziekenhuis, in der minne, etc.). Een samenstelling (deur + knop = deurknop) en afleiding (on + af = onaf) schrijven we aaneen. Voor Nederlandse en Engelse woorden (ook combinaties ervan) geldt heel vaak dat je langere combinaties aaneen moet schrijven. Zo wordt (grote + mensen) + taal grotemensentaal, (kleine + kinderen) + bedtijd kleinekinderenbedtijd, (grand + slam) + toernooi wordt grandslamtoernooi, (nep + open) + haard = nepopenhaard. Dat staat (en leest) natuurlijk niet, daarom mag je altijd een streepje toevoegen: nep-openhaard, alleen is dat fout in een dictee: alleen een koppelteken als het MOET, niet als het alleen maar MAG! Vice + (eerste + minister) wordt vice-eersteminister (aaneen, maar klinkerbotsing, dus koppelteken!), (science + fiction) + film wordt sciencefictionfilm.

2. Er zijn wel grappige gevallen: een (lange + afstand) + tussen-s + loper is een langeafstandsloper (een loper die een lange afstand aflegt), maar een lange afstandsloper is gewoon iemand die 'afstanden loopt' en lang (van afmeting) is!

3. Let op: dat geldt alleen voor Nederlands en Engels, in andere talen komt er een koppelteken: Latijn, ad hoc + baantje wordt ad-hocbaantje, Frans, grand prix + toernooi wordt grand-prixtoernooi (maar dus wel: grandslamtoernooi, Engels!), Latijn: a capella + koor wordt a-capellakoor, Turks, shish kebab + tent wordt
shish-kebabtent en Frans, haute cuisine + gerecht wordt
haute-cuisinegerecht.

4. Bij verwisselbare begrippen schrijven we een koppelteken:
pianist-componist (had ook componist-pianist kunnen zijn), zwart-wit, hotel-restaurant, hotel-café-restaurant en minister-president.

5. Iets met een hoofdletter, daar kun je niet zomaar iets voorzetten, dan komt er een koppelteken: anti-Frans, on-Engels, zwart-Amerikaans, pro-Deoadvocaat (pro Deo is los!).

6. Een beetje raar zien zogenaamde afleidende samenstellingen met een woordgroep eruit: rood met groen wordt een rood-met-groene (niet alleen groene, de boel moet bij elkaar gehouden worden!) jurk, dit en dat wordt een dit-en-datse vent en laag bij de grond wordt een
laag-bij-de-grondse streek.

7. Een aantal vaste uitdrukkingen krijgt koppeltekens. Daar zijn geen regels voor, gewoon opzoeken in het woordenboek: een
kruidje-roer-mij-niet, een staakt-het-vuren (- vaste oude uitdrukking, terwijl je tegen één of meer mensen – tegenwoordig! – zegt: staak(!) het vuren), Onze-Lieve-Vrouw(e), etc.

8. Ten slotte: de samenstelling van een woordgroep met een ander woord krijgt koppeltekens, ook om de boel bijeen te houden: alles of niets wordt alles-of-nietspoging, eb en vloed wordt eb-en-vloedenergie, huis, tuin en keuken wordt huis-tuin-en-keukenmiddeltje en huisje, boompje, beestje wordt huisje-boompje-beestjegezin.

 

0732 Dictee woensdag 16 sep 2015 (1): dictee Ditjes en datjes (60) √

Dictee - dictees [0732]

Ditjes en datjes (60)

A. Ephialtes van Malis, verrader die in 480 aan de troepen van Xerxes een geheim pad wees waardoor deze Leonidas bij de Thermopylae in de rug konden aanvallen: niet meer in VD 2015.

B. Ook verdwenen: Erechtheus, Erechtheum, Eumeniden en Eurus: de oosten- of zuidoostenwind.

C. Verder: Iphigenia in Taurus, Mylitta (Astarte), Musae, Pandèmos (bijnaam Aphrodite), Pergameens (adjectief van Pergamon), Simon Magus (Simon de Tovenaar), Terpsichore (muze van de danskunst en de reidansen; zij wordt dansend afgebeeld met een lier in de hand) en de Griekse Nike (de Romeinse godin Victoria).

D. De vuurtoren in Alexandrië is nog steeds een wereldwonder, alleen vermeldt VD daar nu niet meer Pharos of Pharus (het eiland) bij.

E. De ramboersappel = grote, geribde zomerappel van aangenaam zuurachtige smaak, heeft het loodje gelegd.

F. Mathesis scientiarum genetrix, Latijn voor: de wiskunde is de moeder van de wetenschappen, heeft de nieuwe druk van 2015 niet gehaald. Mathesis = mathematica (wiskunde)

G. Vivendi perdere causas = de redenen om te leven verliezen – staat niet meer in VD 2015. 2020 wel: modus vivendi = manier om (ermee) te leven.

H. Ook verdwenen: volenti nil difficile = voor iemand die echt wil, is niets moeilijk (vrij vertaald: waar een wil is, is een weg).

I. Een gebrek, dat 'hij komt van Lillo' niet in de wdb. staat …

J. Grappig: voorheen in VD: Hoorn is de vaderstad van Le Maire. Maar wie was dat? Iets aangepast, via internet gevonden: Jacob (of Jacques) Le Maire (Antwerpen, circa 1585 – op zee, 31 december 1616) was een Nederlands ontdekkingsreiziger, van Antwerpse afkomst. Hij is de geschiedenis ingegaan als ontdekker van Kaap Hoorn. De Straat Le Maire is naar hem vernoemd. Hij was de zoon van Isaac Le Maire, een van de oprichters van de Vereenigde
Oost-Indische Compagnie (VOC). Zijn broer Maximiliaan Le Maire werd in 1641 het eerste Opperhoofd in Desjima. In feite woonde Jacob niet in Hoorn, maar in Egmond!

K. Alle pleziertjes worden ons door VD langzamerhand ontnomen: zelfs een bonekampje, zo'n lekker kruidenbittertje, mogen we niet meer drinken …

L. Zo is ook het bonjourmadammeke, (gewestelijk) de driekleurige winde, synoniem: dagschone, uit VD verdwenen.

M. Ook de wolkersvrouw is verdwenen: vrije, zelfbewuste vrouw, die zich in haar gedrag en meningen niet laat hinderen door schaamtegevoelens en maatschappelijke beperkingen (naar: Jan Wolkers!).

N. Ook verdwenen: de chiconomic = iemand die prijsbewust chique artikelen koopt, m.n. kleding en schoeisel, synoniem: recessionista.

O. VD heeft ook de reie, gewestelijk: zeeweegbree, geschrapt.

P. Verder verdwenen: 'in morte quies' = in de dood is rust, en 'in coelo quies' = in de hemel is rust (niet op aarde). 
 

0731 Dictee zaterdag 12 sep 2015 (3): dictee 852 (deel 3) √

Dictee - dictees [0731]

Oefendictee 852 (deel 3)

Dictee 852, alinea 7 t/m 10.

7. Hoe vaak moet ik nog zeggen dat MDMA methyleendioxymethylamfetamine is? Een minor poet produceert minor poetry. Zij verkopen hun gequilte en gemacrameede producten. Kijk, daar rijdt ze in haar minismartautootje. De strijd tussen de preciezen en de rekkelijken, de papieren-VD'ers en de online-VD-adepten is nog lang niet geluwd. Daar wil ik bij zijn! Hij zij een getrouwe paladijn van de koning. Er staan heel wat pps-projecten op stapel. Is zeeangst
zee-engte? We hebben snip-snap en ju-ju gespeeld. Hidrotica zijn zweetmiddelen. Perfecte match: een jan-weetal [2020] met een
lijsje-weetal. Die man in zijn mackintosh is geheel gemcdonaldiseerd. Hij is een frequent habitué van Betje van Veren (Betje de Veer).

8. In een van de annalen las ik dat er toen al analetechniekenmethodekennis voorhanden was. Ik ben een BW'er. Wat? Juist: een bekende woordenboekenwatcher! Een criticus heeft altijd veel kritiek, maar of je hem nou hypocritisch kunt noemen? Ik vond de piëta aandoenlijk. Men zegt dat hij een echte royalty's expert is. Het journey's end wordt nog als Engels ervaren, net als de ladies' night. Vernederlandst zou dat lady's-night zijn! Fellowtravellers zijn personen die zelf geen communist zijn, maar die wel met het communisme of met een communistisch land sympathiseren. Mooie nieuwe uitdrukking: dit compromis is à la belge [lang onderhandelen, veel geven en nemen] tot stand gekomen. Geef mij maar kangkung [waterspinazie]. Reïncarneren is iets anders dan re-integreren.

9. Ze aten oordjesbrood [dat kostte een oortje] en geltharing. Hij is niet veel waard, de griep waart rond (vgl. het griepaal syndroom) . Bij het cometten (comète spelen) speelde hij trèfle [klaveren]. Indertijd rekende ik me tot de generatie Y, de Y-generatie. De generatie Einstein of einsteingeneratie bestaat uit einsteins. Festina lente: haast u langzaam! De radio-omroeper quootte een quoteje uit de ochtendkrant over de vissers, bij wie de quotetjes in het geding waren. Kun jij al snapchatten? Stuur die foto van dat kangoeroeschip dan maar door. Houdt dat gestres nou nooit op? Mazout is stookolie, maar mazouten (mazouts) zijn ook mixen (mixes) van pils en cola. Als je met de trojka naar de dancing gaat, kun je op muziek van de balalaika de sirtaki dansen. Balanopostitis is een ingewikkelde aandoening.

10. Abscisinezuur is een plantenhormoon met groeiremmende werking. Als pons asinorum (ezelsbruggetje) heeft ene Johan voor mij bedacht: abscis (niet moeilijk voor een wiskundige) + inezuur: appeltje-eitje, toch? Op een spiraalbloc is het goed schrijven! De wereldmachten zouden om des lieven vredes wil een vredeswil moeten etaleren. Een commis de cuisine [zelfde mv.] is een leerling-kok onder de directe leiding van de chef de partie [mv. s s - of!]. In de haute of nouvelle cuisine [beide geen mv.] is het latin de cuisine [potjeslatijn, geen mv.] voertaal. Een patron-cuisinier [mv. + s] is een chef-kok [mv. + s]. Zoek een verband tussen eicosaan [met lineaire keten van 20 koolstofatomen] en icosaëder [regelmatig twintigvlak - icosaëdron].