0456 Dictee woensdag 24 dec 2014 (8): Diverse weetjes √

Dictee - dictees [0456]

Zomaar wat diverse weetjes:

1) In samenstellingen zijn e en ij botsende klinkers, het is dus
'vanille-ijs', maar voor afleidingen geldt dat niet: daarbij wordt het 'geijzeld'. Ook voor ongelede woorden zoals geijkt (als bnw., niet als vd., dan is het weer een afleiding!) geldt het niet. Net zo wordt het met i en i dus mini-instructie, maar wel draaiing en wiiitis (maar wel: wiiën).

2) Verdere voorbeelden (met i-i via zoeken naar '*ii*'):  vloei-ijzer, vinculum matrimonii (huwelijksband), veluti in speculum = als in een spiegel, uiig, twee-eiig, tosti-ijzer, tertii gaudentes = lachende derden, taaiigheid, sub sigillo silentii = (logica) het beginsel van de uitgesloten derde mogelijkheid, multi-interpretabel, klei-industrie, kopiist, I-ijzer,
hifi-installatie, buiig, brei-inrichting, basaltglooiing en ad modum Minellii = (letterkunde) op de wijze van Minellius (vertaald en/of geannoteerd).

3) Let op: net zoals bij i - i en e - ij ook bij: i - j [mini-jas, bijectie] en e - ui [geuit en college-uitstap].

4) Afbreken van woorden. Meestal is dat wel duidelijk, de meeste tekstverwerkingsprogramma's doen het vrij goed. Een paar voorbeelden: herf-stig (niet: her-fstig, fst is geen correcte Nederlandse lettercombinatie), niet e-zels of regi-o, geen losse letters), pro-gramma (prog-ramma zou een verkeerde uitspraak geven).

5) Let er ook op dat apostroffen en trema's wegvallen omdat die voor de uitspraak niet (meer) nodig zijn: onderzeeër, afgebroken
onderzee-er, café, cafeetje, café-tje (weer de oorspronkelijke vorm), zo ook negligé, negligeetje, negligé-tje, beëindigen en be-eindigen, sherry, sherry'tje en sherry-tje, baby, baby'tje en baby-tje.

 

0455 Dictee woensdag 24 dec 2014 (7): dictee 807 (deel 3) √

Dictee - dictees [0455]

Oefendictee 807 (deel 3)

Dictee 807, alinea 7 t/m 10.

7. Hij is getuige de visu [oog]. DeVlag was de Duits-Vlaamse Arbeidsgemeenschap. De moderne devotie was de beweging tot verdieping en verinniging van het geloofsleven uitgaande van Geert Groote en de Broeders des Gemenen Levens (14e-15e eeuw). Je moet je aan het dharma [grondregels sociaal gedraag oosterse religies] houden. Zijn dhimmitude [positieve grondhouding niet-moslim t.o. islam] is geveinsd. Een dhole is een alpenhond, een dhow een traditioneel Arabisch zeilscheepje. Dhurrie is Indiase kelim. De dhuhr [oe] is in de islam een gebed kort na het middaguur, een van de vijf gebeden van de salat. Een diak is een tweeverdiener met kinderen (double income and kids), een dinkie is een tweeverdiener zonder kinderen (double income, no kids). Dinky toys zijn weer iets anders. Een diaconicum is een diakonikon [kleine ruimte rechts naast de apsis, vgl. prothesis - links]. Het was een soi-disant [zogenaamd] project X-feest. Hoeveel solotniks [Russisch gewicht - 4 gram] gaan er in 2 poeden [= 16 kg]? 8000 dus. Als volgeling ben je soumis [onderworpen, gedwee].

8. De jeugd vindt die specie heel speci [speciaal]. De soroptimiste en de Rotarian hadden wat met elkaar. De sonnettendichter maakte ook weleens sonetto's (sonetti). De verkorting van 'de Olympische Spelen' is 'de Spelen'. Mijn moeder zal het wel goedvinden, met goedvinden van mijn vader. De oetlul speelde nog oed [luit] ook. Diamant- of jodenhaas is koosjer. De dianetica is de door L. Ron Hubbard ontwikkelde theorie over de relatie tussen lichaam en geest die ten grondslag ligt aan scientology. Diatomeeënaarde is infusoriënaarde of kiezelgoer. Hé, ouwe dibbes, ben jij daar ook nog? Diabenzopyrrool is carbazool. Di (dii) boni, hij weer! Dicht en ondicht zijn poëzie en proza. Wil je de deur dichtdoen? Het dichtvuur – furor poeticus – bezielt hem. Fatsoenshalve, dicis causa, dicis gratia heb ik hem vormelijk de hand geschud.

9. Die dickensiaanse ellende behoeft een marxiaans reveil. Ga jij maar op de dickeyseat. De ontheemde kreeg dicta docta pro datis: mooie woorden in plaats van gaven. Een cicero telt 12 didotpunten. Het dieen is een organische verbinding met twee dubbele bindingen. Houdt den dief (archaïsch - houd de)! Die Kraniche des Ibykus vormen een betekenisvol toeval, een vingerwijzing Gods. Er zijn veel geneeskundige diensten: neem als voorbeeld de GD (Geneeskundige Dienst) van Almelo. De afkorting GGD staat (stond) voor de Gemeentelijke Geneeskundige Dienst (de g.g.d. is de grootste gemene deler). De dienst na verkoop (GB, VD 2020) verleent service. Waar vindt men de technische dienst (td)? Hij gaat dienstdoen als matroos. De dienstbodekamer is om de hoek. Het Hollands Diep is de Moerdijk. Het schip zou uiteindelijk de dieperik in gaan (VD).

10. Waar zit dat plimsollmerk? Uit diepten van ellende: de profundis. Een bathometer meet de diepten van de zee (dieptemeter). De verkorting van Werelddierendag is dierendag. Zoölatrie is dierenaanbidding. Zeg je 'horen' voor 'hoorn', dan is er sprake van diëresis. Het dies- en jenseitige verdragen elkaar niet. Een dievenkrap belet het openschuiven van een raam. In Nederland heb je met DigiD een digitale identiteit. Het Bokmål en het Nynorsk zijn toegestane schrijftalen in Noorwegen (dat verschijnsel heet: diglossie). De dii minores zijn de mindere, lagere goden, figuurlijk van personen gezegd. Het is dijzig (diezig, nevelig) weer.

 

0454 Dictee woensdag 24 dec 2014 (6): dictee 807 (deel 2) √

Dictee - dictees [0454]

Oefendictee 807 (deel 2)

Dictee 807, alinea 4 t/m 6.

4. De deliramenta doctrinae [razernij van de geleerden]  is nog een graadje erger dan de rabies theologorum [van de theologen]. Een demarcatie(lijn) aanbrengen is demarqueren. Het gaat met dat boefje de mal en pis [van kwaad tot erger]. Zo is demaskeren een demasqué ondergaan. Hij zingt in een dementiekoor. Een demi-lune is een ravelijn. Klinkt niet: demi-johns zijn dame-jeannes [mandflessen].
Demi-reliëf is halfreliëf, bas-reliëf is laag- of vlakreliëf en haut-reliëf is hoogreliëf. De mortuis nil nisi bene: over de doden niets dan goeds. Op den duur word ik daar kriegel van. Ere wie ere toekomt: dem Verdienste seine Kronen. De voormalige Joegoslavische republiek Macedonië wordt aangeduid met FYROM (Former Yugoslav Republic of Macedonia, munteenheid: denar). Wat voor vlees heb je in de kuip met dendeng (dingding - dunne plakken)? Denique coelum [wij zullen de hemel verwerven], althans volgens de meeste kruisvaarders.

5. Hij denksportte van jongs af aan. Die nachtbraker trekt er vaak de nocte op uit. Onderhuur verboden: de non locando. Een densimeter [dichtheid] is geen dasymeter [veranderingen dichtheid lucht] (en ook geen densitometer - fotografie, zwartingsmeter). Hij at het op, wel dente superbo [met lange tanden]. De afkorting D.F. staat voor Deo favente. Uit dépit, geërgerd, trapte hij de deur in. De ambassadeur kreeg een gecodeerde depêche [ambtelijk bericht]. Een dépositaire is een depositaris. Het depositum fidei [geloofsinhoud] is onaantastbaar. De Bestendige Deputatie (van de provincie - BD - BE) heeft dat besloten. Waar vind je dat nog, drie uitspraakmogelijkheden: derby, garibaldihoed. In Epsom vindt in de week voor of na Pinksteren de Derby plaats. Begrijp jij echt het begrip derde-betalersregeling? Eenmaal, andermaal, derdemaal … Dat team is derdenationaler.

6. Bij de derdeordeling werd derdenbeslag gelegd. Der eingefrorene Dünkel: de in iemand vastgevroren eigenwaan. Een heavymetalband speelt harde hardrockmuziek. Dat knicksje was de rigueur [Frans - verplicht door de etiquette]. Dershanes zijn collegezalen van een medresse. Derrispoeder doodt insecten. Een derrick is een boortoren. Der Mensch ist, was er isst. Met meerdere gestolen derniers cris [modesnufjes] werd hij op zijn déroute [verwarde vlucht] gepakt. De orde van de Mevlevi's wordt wel omschreven met de dansende derwisjes. De term 'desda' komt uit de logica, dat valt niet te loochenen [dan en slechts dan]. Deshabillé [nachtkleding] en 'en déshabillé' verschillen maar gradueel. Die huid lijdt aan desquamatie [afschilfering]. Een desslachtoffer is een slachtoffer van
di-ethylstilbestrol. Naar het dessous des cartes [geheim van een zaak] kun je alleen raden. Vind je die twee dessus-de-portes [schilderstuk boven kalf deur] mooi? De afkorting d.e.t. staat voor 'daarentegen'.

 

0453 Dictee woensdag 24 dec 2014 (5): dictee 807 (deel 1) √

Dictee - dictees [0453]

Oefendictee 807 (deel 1)

Dictee 807, alinea 1 t/m 3.

1. Kende je de decibel adjusted (dBa) al? Het dbso (België) is het deeltijds beroepssecundair onderwijs. De DCD of dyspraxie is de developmental coordination disorder. Bij cd's is DDD digitaal opgenomen, digitaal gemixt, digitaal op de cd-master vastgelegd. Moeten we nog steeds vrezen voor een ddos-aanval (distributed denial of service)? De DDR was de Deutsche Demokratische Republik en DDT is dichloordifenyltrichloorethaan. Mooie uitdrukking: 'de alieno liberalis, riemen snijden uit andermans leer. Ik heb het ook maar de auditu, van horen zeggen. Ze deed een debaclevoorspelling. Deadliften is een onderdeel van powerliften. Het debarkement vond aan de débarcadère plaats. Wat wordt er in debije gemeten? Elektrisch dipoolmoment van een molecule - D. Debiliseren is verdommen. Bon gré, mal gré, willens nillens, nolens volens, nou, dan maar de bonne grâce = goedschiks.

2. De onvermijdelijkheid van de dood wordt wel aangeduid met 'debitum naturae'. Zeg het nou maar de but en blanc [op de man af]. Kun jij dat wel onthouden: debris is ruimteafval, débris is puin? Een decalcomanieplaatje is een calqueerplaatje. In één keer goed uitspreken: decalumen. De Decamerone is een boek van Boccaccio. Onverwacht ophouden met kamperen is ook een soort van decamperen. Ze neemt deel aan de decatlon. Decarbonyleren en decarboxyleren verschillen slechts gradueel (het gaat om één O-atoom: CO en CO₂ ). De cetero [overigens] ben ik van mening dat die decharge onterecht is. Die halo is een deceptio visus [gezichtsbedrog]. Er verdwijnt al zoveel, nou deze déchéance nog! Wat zijn 'dechers' [10 stuks huiden] en wat is de uitspraak [dee-chuhr]? De decimator universalis is de dood. Zie artikel 5 decies [lid 10]. Zijn dochter was een niet-benijdenswaardige declassee.

3. De déclaration des droits de l'homme is de (universele) verklaring van de rechten van de mens. Dat is de concert [in overleg, gezamenlijk] besloten. Een decujus is een erflater. Wat is een deësis [afbeelding van Christus met Maria en Johannes de Doper] in de Byzantijnse kunst? Bij een defilé wordt er gedefileerd. Ze moeten het schip nog degaussen [demagnetiseren]. Dit berichtje was zo lullig, ik heb je gedefriend [ie, èh] (ontvriend). Hij is het wel degelijk. Voor dit leer heb ik dégras [voor invetten] nodig. Leg het begrip deixis [verschillende taalbetekenissen in concrete gevallen - vgl. deiktisch] eens uit. Spreek snel uit 'dekaak'. Dekweefsel is epitheel. Het Engelse 'delay' [laag van organisatie] dekt niet helemaal ons délai [uitstel]. Het product van de g.g.d. [grootste gemene deler] en het k.g.v. [kleinste gemene veelvoud] van twee getallen is gelijk aan het product van die getallen zelf. Dat is nou echte deli [delicieus] deli [tabak]. Er is delicieuse [gebak] bij de koffie. Kijk, dat is nou echt mooi oud delfts. De delicta juventutis meae [jeugdzonden] werden mij vergeven. Deltavormig is driehoekig als een delta (deltoïdeus).

 

0452 Dictee woensdag 24 dec 2014 (4): dictee Ditjes en datjes (12) √

Dictee - dictees [0452]

Dictee Ditjes en datjes (12)

A. In VD vond ik 'X-thorax'. Nu schrijf je wel 'X-benen' omdat die benen de vorm van een X hebben. Vergelijk Y-buis, T-stuk en T-splitsing (wel: t-stroom, studierichting in de vroegere lts, waarbij de nadruk lag op theoretische vakken) en X- en Y-chromosomen. Maar bij röntgenstralen (x-stralen) is er geen sprake van een vorm. GB vermeldt nog x-aantal en x-as, x-coördinaat en X-eenheid (100 femtometer), x-factor en X-naad. Maar het is dus x-thorax. De Taalunie bevestigt dat en VD gaat het verbeteren!

B. Ik maak – gelukkig maar – ook fouten. Zo vergat ik bij de correctie van een dictee 'flux-de-bouche' te corrigeren naar 'flux de bouche' (radheid van tong, welbespraaktheid). Hetzelfde betekent 'flux de paroles' (let op het meervoud!). Verder nog even gezocht op '*flux*': efflux (uitstroming, uitvloed; influx = toevloed), flux (stoom, m.n. elektrische of magnetische stroomdichtheid), fluxie (wiskunde, differentiaalquotiënt), fluxierekening (wiskunde: differentiëren), de reflux (terugstroom, bijv. van maagzuur naar de slokdarm), refluxen (terugstromen) en refluxesofagitis (slokdarmontsteking die de eerder genoemde reflux veroorzaakt)

C. In datzelfde dictee kwam voor: ik weet niet wat we daarmee aanmoeten. Dat moet aan elkaar, maar is wel een lastige. Ik ga het hele verhaal niet overschrijven – zie daarvoor http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/0014. De essentie daarvan is: voorzetsel + 'gewoon' werkwoord aaneen (meetrekken), voorzetsel + hulpwerkwoord los als het een concrete zaak betreft (hij zal zijn jas aan moeten – omdat je voor 'aan' hier 'aantrekken' kunt lezen) en aaneen als het figuurlijk is (wat zullen we ermee aanmoeten).

D. Tenslotte in hetzelfde dictee: normaal gesproken zou(den) hierover een x-aantal enquêtes worden georganiseerd, tot het waddengebied aan toe. Het gaat daar nadrukkelijk over (Noord-)Groningen. Om twee redenen schrijf ik 'waddengebied' hier met een kleine letter: a) 'waddengebied' staat met kleine letter in GB (wel 'Waddenzee'). In VD komt 'Waddengebied' alleen binnen artikelen voor (en dus zonder betekenisverklaring). Een uitgebreid verhaal van Taaladvies staat bij vraag 1699 (vergelijk die 0014 hierboven). b) Voor mij gaat het hier om een gebied met wadden rond Groningen, een waddengebied dus (een geologische aanduiding). Hetgeen onverlet laat, dat discussie mogelijk is, dus wie er een verwijzing in ziet naar een aardrijkskundige entiteit (de eilanden ten noorden van Nederland of Duitsland of ten westen van Denemarken), hij of zij schrijve gerust 'Waddengebied'.

2020: algemene term: waddengebied, specifieke aardrijkskundige eigennaam Waddengebied.

 

0451 Dictee woensdag 24 dec 2014 (3): dictee Oplossing dictee De feestdagen √

Dictee - dictees [0451]

Dictee De feestdagen

In dit dictee zaten 10 fouten.

Die moesten onderstreept worden.

Deze opgave stond in blogpost [0414]

Hieronder: rood = fout en (verbeterd) groen = goed (blauw = opmerking)

Eerste kerstdag

In de advent wordt er vaak uit Lucas 1 gelezen: de geboorte van Johannes (later genoemd: de Doper) wordt aangekondigd door een engel aan Zacharias, die tempeldienst deed. Hij geloofde het niet en werd daarom letterlijk met stomheid geslagen. Ook de Heilige Maagd, de maagd Maria, de Moeder Gods kreeg een aankondiging, namelijk van Jezus Jezus' geboorte. Hij zal Zoon van God en Zoon van de allerhoogste Allerhoogste genoemd worden. Met Kerstmis, op eerste kerstdag, op het kerstfeest is het dan zover. De dominee preekt in de kerstdienst en bid bidt, de preeses preses van de kerkenraad is ouderling van dienst en de cantor-organist speelt en zingt dat het een lieve lust is. Er wordt uit het kerstevangelie gelezen. In de kerk staat vaak een kerstboom en er worden spesiale speciale kerstliederen zoals 'Ere zij God' gezongen. Bij de rooms-katholieken zijn er maar liefst drie kerstmissen, te weten de nachtmis, de dageraadsmis en de dagmis. Het kindjewiegen is ervoor al geweest: dat gebeurt in een kerstdienst voor de kinderen op 24 december s 's middags. Natuurlijk zijn er veel mensen die eerste kerstdag met een kerstdiner(tje) afsluiten.

Tweede kerstdag

Op deze dag, op tweede kerstdag, gaan we altijd met ons gezinnetje op stap. We gaan nu wandelen in de Loonse- Loonse en Drunense Duinen en daarna gaan we stadten statten in Eindhoven, de lichtstad. Voor moeder een nieuwe deux-pièces, voor vader een trendy stetson, voor de oudste dochter een mooi negligeetje en voor de jongste zoon een cowboypak. Daarna gaan we brunchen met een kipsatéfiletje (goed gespeld maar een onzinnig woord) , een milkshakeje en wat dies meer zij. Gewoontengetrouw Gewoontegetrouw gaan we in de loop van de middag naar de cinema, de bioscoop. Daar draait dan een zwart-witfilm, maar een paar zalen verder een bloedstollende horrorfilm, een successtory en een feelgoedfilm feelgoodfilm - die laatste als waar kassucces. Het is overdaad, maar daarna genieten we later op de avond ook nog van een dinertje, met borsjtsjsoep, biefstuk met bearnaisesaus en een kaasplateautje met exquise rode port toe. Welvoorzien, in meer dan één opzicht, keren we huiswaarts.

0450 Dictee woensdag 24 dec 2014 (2): dictee Maagd √

Dictee - dictees [0450 ]

Maagd

1. Hierover is het nodige te zeggen. Volgens VD is een 'maagd' (lemma = trefwoord, met kleine letter) een vrouwelijk persoon die geslachtsrijp is maar nog geen geslachtsgemeenschap heeft gehad, ongerepte jonge vrouw. Verder spreekt (nou ja, 'spreekt') VD over:
(rooms-katholiek) de Heilige Maagd, de maagd (kleine letter, ik kan daar ook niets aan doen) Maria, de Moeder Gods. Ook geeft VD nog de Maagd van Orléans (waarom die nu wel een hoofdletter krijgt …, een soort (ere)titel, denk ik), Jeanne d'Arc.

2. Bij 'maagd' lezen we ook nog: kloosterzuster, ongehuwde jonge vrouw, meisje, (gewestelijk) dienstbode (vergelijk dienstmaagd). Even uitleggen: bij 'een goede man' wordt het bnw. 'goed' attributief gebruikt (vóór het znw.) en bij 'de man is goed' predicatief, dus als naamwoordelijk deel van het gezegde. Dat gezegd hebbende, noemt VD ook nog: maagd = (in predicatief gebruik dikwijls zonder lidwoord) man of vrouw die nog geen geslachtsgemeenschap heeft gehad. De laatste vermelding is: personificatie van een stad of land, bijv. de Hollandse maagd.

3. Het lemma 'Maagd' (met hoofdletter) vermeldt: (astronomie) een sterrenbeeld van de hemelequator (Virgo), (astrologie) het zesde teken van de dierenriem en (meervoud: Maagden, astrologie) iemand die geboren is in het tijdvak waarin de zon zich bevindt in het teken Maagd (van de dierenriem, van 24 augustus tot en met 23 september). Leuk voor een dictee: Piet is een Maagd of: mijn moeder is een Maagd!

4. Verder vermeld ik, vrij willekeurig nog een aantal voorkomens van 'maagd' of 'Maagd' binnen artikelen in VD: vestaalse maagd – priesteres van Vesta te Rome; ieder van de zes maagden die het altijddurende vuur in de tempel van deze godin moesten onderhouden, ook (figuurlijk) zeer kuis meisje, Allerreinste Moeder (= Maria), B.V. = Beate Virgo, de Heilige Maagd (Maria) of de Zalige Maagd (Maria), Madonna, Onze-Lieve-Vrouw(e), de mater gloriosa, een oblaat (vrouw: oblate) is een lid van de missiecongregatie van de Onbevlekte (!) Maagd Maria, een reine maagd (kuise maagd, volschone maagd of ongerepte maagd), salve regina (lofzang ter ere van de Heilige Maagd, zo genoemd naar de aanvangswoorden), ster of sterre der zee, een van de namen voor de Heilige Maagd Maria (stella maris) en Weesgegroet = naam van rooms-katholiek kort gebed tot de Heilige Maagd [x bidden = w], dat begint met de woorden ‘wees gegroet, Maria’ [Ave Maria - naam gebed - keer bidden = ave (maria)], naar de groet van de engel Gabriël toen hij Maria de blijde boodschap bracht (Lucas 1:28), synoniem: Ave, Ave Maria. Na 'maagd' en 'Maagd' komen trouwens de maag-darmcatarre, het maag-darmkanaal en de maag-darmproef, maar dat is weer een ander verhaal, (but) that's another story.