3620 Dictee zondag 19-05-2024 (1) – dictee BeNeDictee 2024-05 √

Dictee – dictees [3620]

BeNeDictee 2024-05 

-----------------------------------------------------------------------

De cursieve gedeelten (genummerd met Romeinse cijfers – de dicteetekstdelen zijn ‘gewoon’ genummerd met Arabische cijfers.) waren intermezzo’s. Die werden voorgelezen door Albertien van Dijk-Milatz, de eega van Bob. Ze hoorden niet bij het dictee. De
79 vet en onderstreepte genummerde items moesten worden ingevuld. Er zijn ook enkele meerkeuzevragen. In dat geval moesten foutief geschreven items worden doorgestreept (hieronder: rood!) en correct geschreven items omcirkeld (hieronder: groen!). Toelichtingen en commentaar in blauw.

---------------------------------------------------------------------

Neuzenvreugd en geurterreur (auteur: Bob van Dijk)

I ‘Veilig achterop’, een lied van Paul van Vliet

Veilig achterop, bij vader op de fiets. Vader weet de weg, en ik weet nog van niets. Veilig achterop, ik ben niet alleen. Vader weet de weg, vader weet waarheen. Ik weet nog hoe het rook, ik weet nog hoe het was: met m'n armen om 'm heen, m'n wang tegen z'n jas. Vader weet de weg, en ik weet nog van niets. Veilig achterop, bij vader op de fiets.

1. Herken je zo’n oude geur die herinneringen 1 evoqueert [voor de geest roepen, ook: evoceert, andere uitspraak], een memoiroma zoals Ruud Hendrickx en Rick de Leeuw het benoemen in hun ‘Grote Ontbreekwoordenboek’? De geuren van 4711 [lastig zo afdwingbaar, daarom geen invulwoord] en 2 boldoot [soort van eau de cologne], het Keulse water van je 3 moedersmoeder [grootmoeder van moederszijde], haar 4 lijflodderein [soort van damesreukwater, eau de la reine] en heel 5 chic de friemel [iets gewoons dat men er chic wil laten uitzien]? Of het bouquet van de 6 oblong [= liggend, landscape ]
7 sedecimootjes [sedecimo = kleinste boekformaat, 16 bladen of 32 pagina’s per vel, afkorting: 16^o of 16^mo] bij de 8 bouquiniste [handelaar in tweedehandsboeken, eind-e niet uitspreken] in dat mistige Londense 9 glupje [smal doodlopend steegje, ook: glop, vgl. slop]? Of de heumige zweetkakkiesmeur in de kleedkamer van je middelbare school, van al die 10 trempé [doornat van zweet, Indië] jongenslijven die 11 sterkriekend geuren naar tenenkaas ten gevolge van dezelfde bacterie als die in 12 port‑salut [Franse trappistenkaas], 13 bel paese [Italiaanse kaas] en 14 rommedoe [Limburgse kaas], ook bekend als Herfse kaas [dat niet in GB/VD] of 15 hervekaas [GB; VD: Hervese kaas, van Herve of uit het Land van Herve, provincie Luik, BE]

II De naamgeving van Boldoot en 4711

Boldoot is vernoemd naar de uitvinder, de apotheker Jacobus Boldoot. In de volksmond heette zijn populaire reukwater ‘odeklonje’ en ‘onjeklonje’, in Tilburg zelfs ‘Valdoot’. 4711 is vernoemd naar het huisnummer van het Keulse pand waar het gemaakt werd: Eau de Cologne und Parfümerie Fabrik Glockengasse 4711 gegenüber der Pferdepost.

2. Hoe komen geuren bij ons, mensen, eigenlijk binnen? Zeventienduizend ademhalingen per dag bereiken ze
16 una serie [onafgebroken, in één reeks, Latijn – uitspraak oenaa-see-rie-jee] de 17 ciliën [cilie = trilhaar] in de achterste neus, gaan via de 18 olfactoire [reuk betreffend, voorgelezen toor, mag ook naast twaar – vgl. olfactorisch] zenuw per direct naar het limbisch systeem – het hersencentrum van gevoel, begeerte en creativiteit – en doen meteen hun werk. Het effect is onmiddellijk en wordt niet vervormd door taal, gedachte of vertaling. Een geur kan overweldigend nostalgisch zijn (dat heet het
Proust-effect), omdat indringende beelden en emoties tevoorschijn worden getoverd vóór we de kans krijgen ze bij te poetsen. 19 Amygdala [hersendeel – begin zin],
20 ammonshoorn / ammonshoren (GB allebei, VD alleen de eerste vorm) [hersendeel] en 21 hippocampus [uitsteeksel zijventrikels hersenen] zijn medeverantwoordelijk in dit anatomische proces.

III Uit ‘Nirwana’, de laatste bestseller van Tommy Wieringa

Hijzelf bewaarde ook stompjes potlood in zijn zakken, en bic‑pennen * die altijd lekten. Van Liesbeth kreeg hij op een dag een groot schetsblok en Caran d’Ache‑potloden * die in vervloeiende kleuren in de doos lagen. De geur van een vers geslepen potlood bracht hem nog altijd terug naar die dagen van beginnersgeluk … Hij rook aan de vers geslepen punt van het potlood in zijn hand en zei: ‘Zeg nou zelf,’ wat ruikt er nou lekkerder dan dit?’ [* 2 maal: streepje = bij dictee fout]

3. Geuren kunnen bekoren: parfum wordt reeds millennialang ingezet om te verleiden, terwijl feromonen ongemerkt hetzelfde doen. Parfumcomponisten – allen
22 emunctae naris [over een fijn onderscheidingsvermogen beschikkend] – zetten de geurtonen van hun 23 aartsmoeilijke parfumorgels in om [schrijven als in VD!] 24 mit heißem Bemühn
[met vurige ijver!] kostbare lokstofcreaties te mêleren uit
25 walraat [vette vloeistof uit de schedelholten van potvissen] van de walvis, 26 desmanmuskus [desman = soort mol, muskus = musk = sterkriekende stof] van de watermol en 27 aarskliercivet [aars = anus, poepgat] van de gelijknamige poes [civetkat]. Per microliter uitgevuld in fraai vormgegeven 28 fiolen [fraaie flesjes] komen zo exorbitant dure 29 femme‑fatalegeuren / femme‑fatalesgeuren / femmes-fatalesgeuren [eerste meest logisch, maar Taaladvies keurt ook 2(d)e en 3(d)e vorm goed] op de markt van Chanel en Hermès voor maar liefst € 5.000 per 30 [afkorting opschrijven van ounce] oz oftewel 31 troyounce [dat met name bij goud], dat is 28-31 gram.

IV Zou geld trouwens ook een geur hebben?

Uit de Volkskrant: Pecunia olet! “De eigenaren van parfumerieketen Douglas ruiken geld. De verkoper van luchtjes, lippenstift en crèmepjes gaat de beurs in Frankfurt op.” Tot zover de krant. Geld ruikt dus toch! Crimineel geld ‘stinkt’ zelfs, ‘er zit een luchtje aan’. Maar keizer Vespasianus was een andere mening toegedaan met zijn ‘pecunia non olet’ [geld stinkt niet].

4. Mannen komen er iets bekaaider 32 van af
[GB: er bekaaid van afkomen] met Old Spice, Tabac en op zijn best een luchtje met de geur van Braziliaanse 33 maté [boom voor thee] of een Surinaamse 34 alcolade
[SR-geurwater tegen muggenbeten]. Vaak echter plegen de
35 efeben [efebe mv. n: jonge militair in het Oud‑Griekse Athene] en chippendales van onze multiculturele samenleving in de openbare ruimte geurterreur met hun
36 zwaar aangezette, goedkope drogistenluchtjes met een zweem van 37 skunk [stinkdier, USA, Mexico], 38 smack [rottend afval, als die van heroïne – uitspraak: smèhk] of 39 scatool [uitspraak oo, karakteristieke geur menselijke excrementen, poepgeur, ook: scatol, andere uitspraak: oh]. 40 Parfum de crise [crisissfeer – begin zin] op straat! Overigens: ‘Chippendales’ is afkomstig van de
41 Disneyeekhoorns [D kan nooit een soortnaam zijn, wel verwijzen naar Disney, vgl. Philipslamp] 42 Chip en Dale [VD, geen and dus!]. Knabbel en Babbel dus.

V Mannen en hun geurwater: een lastig probleem

Uit de Volkskrant: Extreemrechtsemannenstank “Partijleider Thierry Baudet van de FVD heeft zijn ‘energieke, charismatische persoonlijkheid’ vertaald naar een ‘sterk en ongetemd’ mannenparfum voor alfamannen: Eau de Thierry, met ‘topnoten’ van Italiaanse mandarijn en pepermunt, is te koop in kleine flesjes van 44 euro. De opbrengst van de geurtjesverkoop vloeit niet in de partijkas van de FvD. Wat er dan wel mee gebeurt, blijft onduidelijk”

5. Geuren kunnen ook waarschuwen. Denk aan de
43 ranse / ranze [GB/VD] rotte‑eierenlucht bij een aardgaslek door het toegevoegde H₂S. Of aan de Schotse vrouw die met 95% zekerheid kan ruiken wanneer iemand sidderverlamming oftewel 44 parkinson [ziekte van Parkinson] heeft. Of de 45 mechelaars [hond] van de politie, 46 Mechelse herders [idem] dus, die 47 poes [designerdrug 3‑MMC = 3‑methylmethcathinon] en
48 meowmeow [uitspraak: miauw 2 x – 4‑MMC = designerdrug mephedrone] opsporen. En niet te vergeten de kanarie in de kolenmijn die – door te stoppen met zingen – waarschuwde voor 49 koolstofmono‑oxide [zelfde als koolmonoxide, CO].

VI Uit het boek ‘de Joodse kanarie’ van Margot Vanderstraeten, prominentenwinnaar van het Groot Dictee 2003

“Wij, joden, wij zijn zoals de kanaries in de koolmijn. Wij hebben verscherpte zintuigen. Wij ruiken de maatschappelijke veranderingen jáááren voor de goegemeente ze ruikt.”

6. Over joods gesproken: soms worden geuren 50 tacheles [doelgericht, Jiddisch/Jiddisj] aangewend. Warenhuizen zetten bewust outdoormuzak aan op de afdeling
51 canyoning [soort van sportklimmen] en sproeien met braai- en 52 grillluchten via 53 aromadiffusors
[diffusor: sproeier, vernevelaar, sprayer]. In Den Haag wordt 54 citronellal [chemische stof ruikend naar citroen, niet: citronella = citronellaolie] gesprayd bij vuilstortcontainers voor een goede 55 deponiemindset [deponie = stortplaats, mindset = denkpatroon]. En boer Jos Leenders deponeerde in het Brabantse Heusden wetens en willens een grote hoop stinkende 56 muls [laag organisch materiaal over aanplantingen, ook: mulch, andere uitspraak, beide: geen mv.] en 57 champost [champignonteelaarde als bodemverbeteraar], op de grens van zijn perceel. Hij hoopt daarmee de bouw van een wooncomplex voor gastarbeiders uit de 58 dunbevolktste /dunst bevolkte / dunstbevolkte Europese landen te voorkomen op grond van de 59 Hinderwet / hinderwet [GB resp. VD] en de Wet Milieubeheer.

VII Dat geuren tactisch kunnen worden ingezet, blijkt wel uit het volgende. Uit het boek ‘Neuswijzer’. Militaire geurartillerie

Reeds in de zeventiende eeuw werden bij belegeringen zogenaamde ‘stinckpotten’ afgeschoten, gevuld met kruit, zwavel, proppen textiel, teer, nagels van muilezels, haren en onwelriekende kruiden zoals duivelsdrek en stinkende lis. Het effect was psychologisch bedoeld: de rottende geuren en zwavelstank werden geassocieerd met de hel, en paniek brak uit: wegwezen dus! Het Nederlandse woord ‘stinckpot’ is overigens in de Engelse taal overgenomen.

7. Bij sommige beroepen is het hebben van een goede ‘neus’ een must. De sommelier moet ermee kunnen ruiken of die 60 allersecste [sec, seccer, secst – droog]
61 meursault [bourgognewijn] meurt naar 62 felleem [(kurk)weefsel] – door de Fransen zo fraai omschreven als goût de bouchon. De parfumier kan geen 63 anos- [anosmie = reukverlies], 64 paros- [geur waarnemen die er niet is] of 65 kakosmie [neutrale geur als stank waarnemen] gebruiken in zijn metier (ook hier heeft Ruud Hendrickx in zijn eerdergenoemd boekje een mooi nieuw woord voor: anaroom, zonder aroma). Zou hij toch nieuw ruikgoed ontwerpen, dan is dat 66 in silvam ligna ferre, hout naar het bos dragen oftewel water naar de zee dragen [FVD-adepten: uilen naar Athene dragen], zoiets als in geuren en kleuren iets vertellen aan een kleine
67 langecovidpersoon [vanwege dat ‘kleine’ was niet de persoon lang, maar de covid: long covid = lange covid] met 68 fantosmie [betekenis onduidelijk, parosmie? – zie 64] en 69 daltonisme [kleurenblindheid] – het laatste overigens zoals gediagnosticeerd met de 70 ishiharatest [test op kleurenblindheid]. Vergeefse moeite dus, zinloos: 71 Aethiopem dealbare [de moriaan wassen, Erasmus], zoals Caesar al sprak.

VIII Nu we toch in Noord-Afrika zitten: informatie van wijnhandel ‘de Moriaan’ in Middelburg over ‘kurk’ in wijn. ‘Kurk' (in het Frans goût de bouchon) is een onaangename geur en smaak die het eigenlijke karakter van de wijn overheerst en hem daardoor onaangenaam maakt. De oorzaak is meestal de kurk zelf die de wijnfles afsluit en door onbedoelde bacteriegroei de stof TCA (trichlooranisol) bevat. Er is maar heel weinig van nodig om wijn muf te doen ruiken: als je slechts twee theelepeltjes TCA in één miljard liter water doet – dat zijn 400 olympische zwembaden – meurt dit water naar ‘kurk’.

8. En hoe zou het zitten met koks? In principe heb je – zo wordt aangenomen – zowel een goede neus als verfijnde smaakpapillen nodig om echte 72 preparé
[BE: filet americain] met 73 martinosaus
[martino = broodje met 72] of een mooie 74 vol‑au‑vent [ragoutpasteitje, BE: koninginnenhapje] te bereiden, of een
75 shakshukaschotel / chakchoukaschotel [beide met zelfde uitspraak: Noord‑Afrikaanse omelet] met – als globaliserend grapje uit de wereldkeuken – een
76 chimichurri [zekere saus bij gegrild vlees] erbij. Moet een kok wiens reukvermogen gereduceerd is dus afscheid nemen van zijn vak? Neen! U hebt hedenmiddag daarvan het bewijs gezien en geproefd toen u lekker hebt zitten dikkedakken [smullen] van de lunch die geserveerd werd door de echtgenote van schrijver dezes (tevens intermezzosopraan), wier reukvermogen reeds enige jaren voor de coronapandemie door 77 ‘s mensen handen verdween. Zoals de parfumier het parfumorgel bedient, zo hanteert zij de 78 kruidencimbaal [cimbaal: 2 koperen of bronzen schijven] – zij het dat ze instinctief nog altijd even haar neus 79 erboven steekt …

IX Er is uitgebreid gebruikgemaakt van de kennis in het recent verschenen boek Neuswijzer, geuratlas van de Lage Landen van Inger Leemans & Caro Verbeek (uitgeverij Boom, 2023). De alinea’s over het limbisch systeem en de geurartillerie zijn er – met toestemming van een der autrices – zelfs grotendeels op gebaseerd, met enige dicteeëske toevoegingen.