donderdag 27 november 2014

0390 Dictee woensdag 26 nov 2014 (13): dictee Ditjes en datjes (7) √ x

Dictee = dictees [0390]

Ditjes en datjes (7)

A. Iets kost 20.000 dobra (genormeerde valuta-aanduiding: STD) en je kunt er met dobra's betalen. Dat geldt in (de Democratische Republiek) Sao Tomé en Principe, een land voor de westkust van Afrika, in de Golf van Guinee, dat uit meerdere eilanden bestaat. De inwoners heten Santomees, Santomese en Santomezen. Sinds 1975 onafhankelijk (van Portugal). De bevolking bestaat voor het grootste deel uit mulatten, personen met zowel Afrikaanse als Portugese voorouders. Waarom ik dit zo nodig kwijt moet? Wel, VD heeft recentelijk 'Tome' in 'Tomé' veranderd (en dat vertellen ze helaas aan niemand, zelfs niet aan mij …).

B. Heel vaak wordt vergeten dat naast 'hiëroglief(en)' ook 'hiëroglyfe(n)' goed is. Het adjectief is 'hiëroglifisch' of 'hiëroglyfisch'. Die 'y' mag overigens alleen van GB, niet van VD. De betekenis is: a) teken in beeldschrift, m.n. dat van de oude Egyptenaren, b) (figuurlijk, in
't meervoud) raadselachtig, onleesbaar schrift. Omdat beide vormen alleen de meervouds-n kennen, valt er over de schrijfwijze van 'hiërogliefenschrift' ('hiëroglyfenschrift') niet te discussiëren.

C. Het donorprincipe schrijft voor, dat je aan eigennamen niet mag tornen. Zo ben ik donateur van Edukans, een stichting (u vanaf nu ook? Doen!). Maar is het nu 'Stichting Edukans' of 'stichting Edukans'? Om die vraag te beantwoorden kun je alleen bij hen = op hun website terecht: daar lees ik steeds 'Edukans' en slechts af en toe 'stichting'. De eigennaam is dus Edukans en in voorkomend geval schrijf je dus '(de) stichting Edukans'. Een ander voorbeeld kwam ik tegen in een recent dictee: daar stond St.-Michielsgestel (in Noord-Brabant). Echter, als je naar de website van de betreffende gemeente gaat, blijkt die officieel Sint-Michielsgestel te heten, en daar mag je dus noch officieel, noch officieus van afwijken …

D. Nog een regelmatig terugkerend discussiepunt: in hetzelfde dictee stond palissander(-) of cipressenhout. Niks mis mee, op het eerste gezicht (prima facie – of a prima vista, maar dát slaat meer op muziek …). Maar bij nadere beschouwing wel. Zowel VD als GB geeft 'palissander' en 'palissanderhout' als synoniemen. Daarmee overzag de jury dat naast de gegeven schrijfwijze echt ook 'palissander en cipressenhout' goed gerekend moest worden, al – ik geef het toe – ligt dat misschien niet voor de hand.

Heel vaak kun je 'hout' dus wel of juist niet weglaten!

E. O ja, en 'chili con carne' schrijf je in drie woorden, niet in twee, en 'babi pangang' wel in twee ... 

 
 

0389 Dictee woensdag 26 nov 2014 (12): dictee Twenteranddictee √ x

Dictee - dictees [0389]

Twenteranddictee 2014

Beroepen

1. De geniale wis-, natuur- en scheikundedocent expliqueerde
[ook: expliceerde - andere uitspraak] met mathematische precisie hoe met een liniaal een bissectrice in een parallellepipedum geconstrueerd behoort te worden.

2. Een professionele timmerman gaat met beitel en nijptang, en met vijl en zwei naar zijn karwei; daarenboven is hij voorzien van palissander(-) * en cipressenhout.

* NB Palissander = palissanderhout.

3. Hoewel de achttienjarige adolescente gediagnosticeerd is voor dyslexie, dyscalculie, anorexia nervosa en stoornissen in het autistisch spectrum, scoort zij desalniettemin een intelligentiequotiënt van 140.

4. De groenteboer aan de Hoge Hexelse Stationsstraat
[wijk Hoge Hexel, daarin de Stationsstraat] staart secondelang verbijsterd naar de Ghanese cliënte, als zij prei en postelein, kiwi’s en karwijzaad bestelt en à la minute een menuutje componeert.

5. De rooms-katholieke hondenuitlaatcentrale ‘Hoed u voor de hond’ in Sint-Michielsgestel * (Noord-Brabant) heeft nog plaatsen disponibel voor het exerceren met sint-bernardshonden en cockerspaniëls, chihuahua’s en Lhasa-apso's.

* Eigennaam, donorprincipe

6. Onze excentrieke doch vieve huisarts vermoedde gekkekoeienziekte, maar concludeert tenslotte tot een
maag-darmcatarre, met het adagium: “Als je met fecaliën kunt gorgelen, is het diarree.”

7. Een rijzige rijinstructeur uit het Overijsselse Rijssen, wiens eega breiend en vrijend de tijd verslijt, heeft wijselijk het partijtje pasteitjes van radijs en anijs, met een mix van azijn en lijnzaad gereinigd.

8. De Saudi(Saoedi)-Arabische whizzkid en de Jemenitische Hezbollahstrijder hebben de hiërogliefen (hiëroglyfen) op de sarcofaag uit de Egyptische piramide met ijver en vlijt en veel jolijt ontcijferd.

9. Een sergeant-majoor van de aan- en afvoertroepen in ’t Harde heeft de aantijging weerlegd dat het debacle met de amfibievoertuigen een ondermijning betekent van zijn financiële autoriteit.

10. Een obstinate ornitholoog observeert nauwlettend hoe in de Engbertsdijkvenen [Nedersaksisch: de Pluus, een natuurgebied in Overijssel] een rode wouw, een ruigpootbuizerd en twee haviken een bakkeleiende kievi(e)tenfamilie en een naïeve tjiftjaf attaqueren en en passant een nestje eidereendeneieren verorberen.

 

 

0388 Dictee woensdag 26 nov 2014 (11): dictee Twenterand Jeugddictee √ x

Dictee - dictees [0388]

Twenteranddictee Jeugd 2014

1. Er is een grote pan chili con carne voor het avondeten klaargemaakt.

2. De keuken is in quarantaine, nadat er een besmettelijke ziekte is geconstateerd.

3. In de supermarkt verkoopt men vacuümverpakte kant-en-klare lasagne.

4. Ik word chagrijnig [ook: sacherijnig - andere uitspraak] als ik
’s nachts gestoord word in mijn slaap.

5. In de kas stonden metershoge cactussen en orchideeën.

6. Een bekend spreekwoord luidt: ”Wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht.”

7. Iedereen vindt je heel charmant.

8. Nadat ik op internet over een ziekte had gelezen, begon ik te prakkiseren [ook: prakkeseren, andere uitspraak - wel alleen: afprakkeseren].

9. Na de operatie aan het hoofd zag de patiënt er enigszins verfomfaaid uit.

10. Ik heb me faliekant vergist en bied onmiddellijk mijn excuses aan.

 
 

woensdag 26 november 2014

0387 Dictee woensdag 26 nov 2014 (10): dictee Ditjes en datjes (6) √ x

Dictee - dictees [0387]

Ditjes en datjes (6)

A. Er is een nieuw keurmerk voor dictees: het RL-keurmerk. Dat wordt verleend bij tevoren door mij gecontroleerde dictees. Dat kan vanzelfsprekend alleen als ik niet meedoe of niet mee mag doen … Overigens: ook ik ben niet onfeilbaar, dus de garantie op geen fouten reikt slechts tot 99%.

B. Iedereen, ook ik, leert regelmatig bij. Naast het bekende 's anderendaags is 's anderdaags [beide BE] ook goed!

C. In deze begindecemberdagen zie je natuurlijk veel 5 decembergein en -ongein. Zo kwam ik weer 'goedheiligman' tegen, terwijl dit volgens GB en VD echt 'goedheilig man' moet zijn. Zie het lemma 'goedheilig' in VD: Sinterklaas, goedheilig man! (uit een kinderliedje). 2020: VD/GB: beide vormen!

D. Vooralsnog blijf ik 'Zwarte Piet(en)' en 'Piet' schrijven (zoals in VD; 'piet' in het GB heeft ook nog andere betekenissen immers). Daarom bij mij niet pseudopiet, zwartepietendiscussie en zwartepieten-cao, maar toch maar pseudo-Piet, Zwarte Pietendiscussie en Zwarte Pieten-cao. Ik reserveer 'zwartepieten', elkaar de zwartepiet toespelen, etc. voor het betreffende kaartspel.

E. De kwestie 'twee en een half'. Dat is gewoon een woordgroep zonder koppeltekens: ik ben twee en een half jaar (tweeënhalf) jaar getrouwd. In een samenstellende afleiding, zoals bij een
twee-en-een-halfjarig jubileum (wel kort, hoor) komen de koppeltekens er wel, net als in: ik kreeg een twee-en-een-half (tweeënhalf) voor mijn proefwerk. In dat laatste geval is er sprake van een telwoord.

F. Ik dacht half en half: laat ik maar heel stoer doen. In dat geval moet 'half en half' echt los. Als je in GB kijkt, zie je daar wel half-en-half en half-om-half, maar in dat soort gevallen moet je echt ook naar de betekenis kijken. Van Dale geeft die (beide uitdrukkingen zijn synoniem): a) half uit curaçao, half uit bitter bestaande likeur, b) drank bestaande uit twee gemengde bestanddelen (bv. donker en licht bier), c) gehakt dat voor de helft varkens- en voor de helft rundvlees is.

G. Niet gebruikelijk, maar als je Karel V, Albert I en Willem III nu eens in letters wil schrijven? Ik had minimale twijfel, daarom heb ik nog even Taaladvies gebeld. We waren het snel eens: het zijn en blijven eigennamen en we schrijven dus Karel de Vijfde, Albert de Eerste en Willem de Derde, mét de rangtelwoorden in hoofdletters dus.


H. 'Zoveel' mag van 'Taaladvies' in veel gevallen ook 'zo veel' zijn. Voor één specifiek geval is er wel een mooi ezelsbruggetje: in bv. 'zo veel mogelijk' is er geen keuze, je moet daarbij denken aan 'zo weinig mogelijk'. Als je aldus 'veel' door 'weinig' kunt vervangen, moet 'veel' beslist los geschreven worden.

I. Lastig, die samenstellingen met 'goed': in het algemeen schrijven we de samenstelling aaneen als we die in GB of VD vinden. Dus goedbedoeld en goedgebekt (GB, ook VD) en goedgehumeurd en goedgekozen (VD, ook GB), maar 'goed getraind' kunnen we dus beter maar los schrijven. 2020 GB: goedgetraind! Het verandert overigens 'per dag'. VD heeft nu ook een lemma 'goedgevuld' [soep, vrouw], heeft een goedgevulde orderportefeuille, maar moet nu bij lemma 'portemonnee' ook nog 'goed gevuld' aan elkaar schrijven
[let op de klemtoon] ... 2020: dat blijven ze los schtijven!
2025: weer gemeld!
 
 

0386 Dictee woensdag 26 nov 2014 (9): dictee Heusden √ x

Dictee - dictees [0386]

Tekst van "Het Groot Heusdens Dictee" 2014

1. 2014 nadert zijn eindpunt, een mooi moment om tezamen terug en vooruit te blikken op een langlopende discussie.

2. Het rijke Westen begint zijn glans te verliezen: antiwesters sentiment krijgt in grote delen van de wereld steeds meer de overhand. Dat weerhoudt veel inwoners van de derde wereld er niet van massaal de grenzen over te trekken, klaar om in jip-en-janneketaal toegesproken te worden over onze multiculturele samenleving. Ook burgemeester en wethouders van de gemeente Heusden stellen zich in dezen proactief op. Op de website die regelmatig wordt geüpdatet, is in niet mis te verstane woorden uitgelegd wie onder meer nieuwkomer is, een fraai eufemisme voor allochtoon.

3. Dat leidt bijna onvermijdelijk tot de gedachtesprong en grote vraag van het jaar: is Zwarte Piet een niet-westerse nazaat of is hij een mythisch of sprookjesfiguur? Voor sommigen een gênante dialoog die menigeen intussen uit zijn brein heeft gedeletet. Allerlei groeperingen hebben er naar hartenlust over gediscussieerd , velen zijn gechoqueerd en verwachten misschien zelfs dat deze escapade uitloopt op een pyrrusoverwinning voor de pseudo-Piet die als alternatief wordt aangedragen.

4. Nu de Zwarte Pietendiscussie [denkbaar: zwartepietendiscussie] zelfs in de zomermaanden hoogtij vierde – vindt de knecht van Sinterklaas zijn oorsprong in de middeleeuwen of is hij een afstammeling van de slavenhandel - lijkt de Poldernederlandse samenleving haar ideologische veren te laten varen. Exit de exotisch en enigszins chic geklede Zwarte Piet.

5. Een kleurrijkere 5 decemberviering kan leiden tot een
re-integratietraject voor de langdurig absente maar beresterke zwartgelakte werknemer. Mogelijk is dit in de Zwarte Pieten-cao vastgelegd en kan bovendien Sint-Nicolaas – ons eigen opaatje en quasireligieuze goedheilig man (GB/VD ook: goedheiligman) – als senior medewerker kiezen voor een prepensioen, waarnaar hij ongetwijfeld intussen heeft gegoogeld. De hamvraag luidt: buitelen we over elkaar heen voor een fundamenteel discussiepunt of zijn we krankjorume pietjes-precies? In de antiautoritaire samenleving die we sinds de jaren 70 met een eigengereide no-nonsensepolitiek aanhangen, blijft het spitsroeden lopen.

 

 

0385 Dictee woensdag 26 nov 2014 (8): dictee Ternat (B) (De grote oorlog) √ x

Dictee - dictees [0385]

Dictee Ternat (De gro(o)te oorlog)

Slag aan de IJzer

1. Na bijna twee en een halve maand strijd arriveerde de Eerste Wereldoorlog halverwege oktober 1914 in Zuid-West-Vlaanderen, ook de Westhoek geheten. Een massaal eersteklasoffensief ontbrandde aan de IJzer.


2. Vanuit Duitse zijde werd toentertijd gestreefd naar een reële uitputtingsstrijd met een Belgische divisie veldartillerie. Terzelfder tijd [tezelfdertijd - andere uitspraak] hadden ze de intentie zo veel mogelijk industrieel potentieel buit te maken.

3. Maar toen kwamen de geëquipeerde fuseliers van de Britse en Franse infanterieafdelingen tevoorschijn en werd het een
kat-en-muisspelletje. Het duurde evenwel niet uitentreuren.


4. Op 18 oktober startte het 4de/4e Duitse leger met een attaque op de
Brits-Franse cavalerie die een tijdlang langsheen [BE] het kanaal gestationeerd stond. Tegelijkertijd slaagden ze erin, zij het toch maar half en half, een Britse vlootflottielje oorlogsschepen te torpederen.


5. Etmalenlang volgden de aanvalsacties elkaar op, en ten slotte slaagden de halsstarrige bezetters erin een welgelegen bruggenhoofd te fabriceren op de linkeroever van de IJzer. Het Belgische weerwerk verschraalde zienderogen en op 25 oktober werd de oorlogssituatie zo kritiek, dat koning Albert I een Duitse aanval vreesde, waardoor België zelfs ten onder kon gaan.

6. Toen trok hij metterhaast een consciëntieuze en diepdoordachte conclusie, zijnde een onmiddellijke onderwaterzetting ofte urgente inundatie van de laaggelegen akkers. Een achttiende-eeuwse tactische defensieve operatie!

7. Daardoor zou de zuidelijke streek ten enenmale onbereikbaar worden. De IJzervlakte was namelijk een drassige polderregio en vormde in feite een obstakel voor de Duitse opmars. Het was evenwel niet doorsneden door een spinnenweb van irrigatiekanalen voor de bevloeiing, maar bestond uit een complex sluizen- en gemalensysteem, dat te gelegener tijd ook zorgde voor de beheersing van het lokale waterniveau.

8. In de nacht van 28 op 29 oktober werden de sluizen ijlings opengezet, waardoor de poldergouw onder water stroomde. De gedesoriënteerde Duitsers zaten muurvast . Ten gevolge daarvan kon een staakt-het-vuren dus niet veraf zijn.

9. En toch, de zo-even genoemde situatie duurde niet lang, want ’s ochtends reeds trachtte een uitgebreide Duitse ruiterijafdeling via de middeleeuwse handelsstad Ieper een doorbraak vanjewelste
[GB in toelichting ook wel van jewelste, van je welste] te forceren.


10. ’s Anderdaags belandden ze echter in een confrontatie met de Britten en kregen ze tal van onstuimige uppercuts geïncasseerd. Anderzijds werd het goedgetrainde [alleen GB] geallieerde korps ‘Expeditionary Force’ uit Groot-Brittannië vrijwel totaal uitgemitrailleerd. Naar verluidt was tussen kerstdag en Nieuwjaar nog ternauwernood een derde van alle manschappen actief.
 
 


dinsdag 25 november 2014

0384 Dictee woensdag 26 nov 2014 (7): Oefendictee 802 (deel 3 van 3) √ x

Dictee - dictees [0384] 

Oefendictee 802 (deel 3 van 3)

Dictee 802, alinea 7 t/m 10.

7. Chachumber is frisse salade van zeer fijn gesneden rauwe groente met citroensap. Er volgde een chaleureus onthaal. In een chambree [slaapzaal kazerne] kun je wel een chambrette [afgeschermd deel met gordijn ervoor] vinden, maar geen chambre séparée [ruimte om afgezonderd te vergaderen]. Een moussoir is een moser of champagneklopper. Changementen [toneelwisseling] zijn niet altijd changements à vue [ver­an­de­ring van to­neel­de­co­ra­tie zon­der dat het gor­dijn valt]. De Charites zijn in de Griekse mythologie de drie Bevalligheden, dochters van Zeus, nl. Euphrosyne, Aglaia en Thalia
(in de Romeinse mythologie Gratiën genoemd). Hoeveel chargés d'affaires [zaakgelastigde]  heeft ons land? Charedim [VD, enkelvoud charedi] zijn ultraorthodoxe joden, zoals de chassieden (chassidim - VD, enkelvoud chassied - GB meervoud chassidiem!). Een charentais of cavaillon is een soort meloen. Een charlotte-russe [roomijspudding] is iets anders dan een montagne russe [vanillevla, etc.]. Charmilla is een gerecht van gegrilde paprika's. Wat hield het Pacific Charter [geallieerden, 1945] in? Doel­stel­lin­gen van de oor­log en de or­ga­ni­sa­tie van de we­reld­vre­de. Een chartreuse is (ook) een kartuizerklooster.

8. Een chassene is een Joodse bruiloft. Die châteauneuf-du-pape) is dat een chateauwijn?) kun je toch geen chateau migraine [hoofdpijnwijn] noemen? Drie auto's hebben drie chassis [enk. = mv.]. Zelfs chatons [steen juwelier] kunnen wel chatoyant [licht weerspiegelend] zijn. Op een stoepa [boeddhistisch heiligdom] kan een chattra [bekroning] staan. Machtig vind ik ze, die ouderwetse chausseeën [straatweg]. Ik vind dat maar een sjofel chauvelglas [spiegeldraadglas], dat we bij de ingebruikneming van de nieuwe shovel aangeboden kregen. Kijk die parkietjes nou toch eens: cheek to cheek [wang tegen wang]. Glyfografie is chemiglyfie of glyptografie. Chevaux de bataille [stokpaardje] moeten chevaleresk bereden worden. Waar chiazaad al niet goed voor is … [te veel om op te noemen]. Dit bedrijf is topzwaar: all chiefs and no Indians. Een chichi of chique madam is chic, maar niet per se een chicard. Een chimeid [straattaal: mooi meisje] is geen Chiromeisje (de eer­ste twee let­ters van het Griek­se woord voor Chris­tus: chi [
χ, Χ] + rho [ϱ, Ρ] - ka­tho­lie­ke jeugd­be­we­ging in Vlaan­de­ren]. De chikungunya is een door muggen verspreide subtropische virusziekte.

9. Een chime (ook: chimes) is een klokkenspel. Hebt u 'm: chinalak is japanlak! Chineren is als chiné weven, bewerken. De chinatalk [vet van de talkboom] is geen praatje. Kostbaar: op chinees [= Chinees porselein] een chineesje [portie heroïne] verhitten en dan chinezen [ook: heroïne inhaleren]. De chinezerij [muggenzifterij, haarkloverij] was niet van de lucht. Hoe ver gaat een chin-up [rekoefening: kin op hoogte stang]? Mijn chipknip is al geleegd. Een chippaspoort bevat een
RFID
-chip [ra­dio fre­quen­cy identification]. Zij is een echte chiquelinge. Met chi-rho's [chie-roos] worden Christusmonogrammen aangeduid
[zie alinea 8!]. Een chiropractor [kraker] beoefent de chiropraxie . Een chitarrone [k] is een soort van lange, als bas gestemde luit. Onder zijn chlamys (mv. chlamydai) [mantel ruiters (klassieke) oudheid] ging wel chlamydia [geslachtsziekte, chlamydiasis] schuil. Bij E140 [E‑num­mer = co­de waar­mee ad­di­tie­ven in voe­dings­mid­de­len wor­den aan­ge­duid,
vol­gens een in­de­ling op­ge­steld door de EU
] moet je automatisch aan chlorofylline denken. Chloroquine is een antimalariamiddel. Een chompa is een van alpacawol gebreid vest, m.n. gedragen in
Zuid-Amerika. Wie choquant is, choqueert [ook: shockeert].

10. De chorba is in de Noord-Afrikaanse keuken gebonden maaltijdsoep, m.n. met kikkererwten en kruiden. Het chorion is het cotyledo [vruchtvlies]. Een chorten is een boeddhistisch gedenkteken in de Himalaya. Een judicata res is een chose jugée [gewezen vonnis, juridisch afgedane zaak]. Hij voerde een chris [christusstand] uit aan de ringen. Zij behoren tot de Christelijke Gereformeerde Kerken. Wat is dat hier voor rommel, christene zielen [ook: chris­ten­zie­len] nog an toe! Zijn christensocialisten christelijk-sociaal? Hang een christoffeltje

[voor­stel­ling van St.-Chris­tof­fel, de beschermheili­ge van rei­zi­gers,
te­gen­woor­dig voor­al ge­zien als patroon van au­to­mo­bi­lis­ten
]
in je auto! Een christuspeer is een goede christen. Wie kent die nog, de Chronologie der Vaderlandse Geschiedenis? Boek­je waar­in de
jaar­tal­len, in volg­or­de, met de daar­in voor­ge­val­len be­lang­rij­ke
ge­schied­kun­di­ge ge­beur­te­nis­sen zijn ver­meld.
Kijk, een chrysalidestel [mummiepop van sommige vlinders]. Het 100 dagenfeest (honderddagenfeest - BE) heet Chrysostomos.