3718 Dictee donderdag 19-12-2024 (1) – dictee Twenteranddictee 2024 (basisschool, groep 7-8)

Dictee – dictees [3718]

Twenteranddictee 2024 (basisschool, groep 7/8)

De 41 rode items moesten worden ingevuld.

Snoeprestaurant (auteur: Daniëlle Bakhuis)

1. Goedemiddag! Ik ben een heel speciale
chef-kok. Ik kook namelijk niet met groenten, maar ik maak hele chique gerechten van snoep.

2. Op de menukaart van mijn restaurant staan de meest exotische     lekkernijen.

3. Je smaakpapillen weten niet wat ze overkomen overkomt! Elke hap is een explosie van smaak en textuur, althans, dat zegt mijn klandizie.

4. Ooit gehoord van snoepsoep? Ik smelt dan enorm veel dropstaafjes die ik daarna enigszins op smaak breng met een crème van karamel.

5. Ook maak ik graag pizza’s die ik bereid op de barbecue. Ik gebruik dan graag ingrediënten als marshmallow en pepermunt.

6. Verder sta ik bekend om mijn heerlijke spaghetti die ik maak van kauwgom en geglaceerde     toffees.

7. Of wat dacht je van een omelet? Ze zijn verrukkelijk! Ik bereid ze speciaal met chocoladeletters. Je kan er makkelijk tweeëntwintig op, je moet alleen niet op de calorieën letten.

8. Maar het allerbeste ben ik natuurlijk in het maken van desserts. Mijn lolly’s gemaakt van salmiak zijn subliem!

9. Wil je komen lunchen? Dan is het handig om ruim van tevoren te reserveren. En oh ja, ik neem geen vouchers aan.

10. En het allerbeste: in mijn etablissement mag je alleen aanschuiven in je pyjama of onesie. Tot snel!

3717 Dictee maandag 16-12-2024 (1) – dictee Oefendictee december 2024 (2), tevens Dictee van de Dag 1182 √

Dictee – dictees [3717]

Oefendictee december 2024 (2)

1. Die wijn is goed gequoteerd, staat goed aangeschreven. Met een bahco [soort Engelse sleutel] sloeg de onverlaat de fles baco [cola met scheut rum] aan flarden. Ik ga na of hij wel thuis is in die materie. De baithak gana is in SR traditionele Hindoestaanse volks- en dansmuziek. Bangmakerij is een kwestie van bang maken. Schrijf goed: vleierij. Kijk ze daar te beê [op straat bedelen] zitten. Hij zag nog kans om in de bendie [in Indië licht tweewielig rijtuigje, getrokken door een paard] de bendir [lijsttrommel] te bespelen. Houdt de beryllistiek [waarzeggen uit spiegels] zich met beril (mineraal, edelsteen) bezig of met beryllium (element, Be, 4)? Geen van beide! Ik ben bijeen, wij zijn bijeen en ik bedacht dat we ook eergisteren bijeenwaren. Ook de gemeenteraad is bijeengeweest. Het bilzekruid heet ook wel dolkruid of malwillempjeskruid (giftig). Die blo Jan heeft heel vroeger nog op een b.l.o.-school [VD, buitengewoon lager onderwijs – GB: blo] gezeten. Zo, zijn de boertjes van buut’n ook weer present?

2. Bombazijn is fustein, pilo of barchent. Wat braak ligt, is braakliggend. Waar dient in BE de carpass [met kilometerstand op verschillende data] voor?
De/het captatio verborum is het jacht maken op fraaie woorden. Met de kosten, cum expensis is c.ex. Ce vain travail de voir divers pays: die ijdele moeite om allerlei landen te gaan bekijken. Ce vice impuni, la lecture: het lezen, die straffeloze ondeugd. CEVO: in NL, historisch: Centrale Examencommissie Vaststelling Opgaven (in 2010 opgegaan in het CvE = in NL: College voor Examens). CVE staat voor de Kaapverdische escudo (munt). En cve staat voor centrale verwerkingseenheid (in computer – ook CPU = central processing unit). Het charpie [pluksel] bleek in de sharpie [kleine soort zeilboot] te liggen. Chasselas [sjahs-lah] is een wijnstok of wijn. Een clivia is een plant. Wat schrijf je liever: cocaboom (struik) of kola(boom) [voor cacao]?

3. Così fan tutte: zo doen ze allen! Hoorn des overvloeds, ook wel hoorns van overvloed: cornua copiae of cornucopiae? Beide! Op *elor: bachelor, counselor en Selor [in BE: Selectie en Oriëntatie (selectiebureau van de federale overheid)]. Dat
dag-in-dag-uitritme bevalt me goed. Een dalles- is een kwartjes- of dollarhoer. Dataprocessing is van huis uit NL’s, EDP of electronic data processing is dat niet. Verklaar het subtiele verschil tussen AAD, ADD en DDD t.a.v. opnemen, mixen en op cd-master vastleggen [A = analoog, D = digitaal - ADD is ook attention deficit disorder]. Men had hem net als quaestor van de baseballclub decharge verleend, toen hij plotsklaps als getuige à décharge [GB/VD] bij een rechtszaak op moest treden. Dat wist je vast niet: DEET is N,N‑di-ethylmetatolueenamide, een insectenwerende stof. Een déjeuner dînatoire is gewoon een dejeuner.

4. Het délai is uitstel, m.n. uitstel van een termijn. Demarqueren is markeren met de demarcatielijn. Demaskeren (ontmaskeren) is een demasqué uitvoeren. Een deltoïde is een soort
cirkel-in-cirkelcreatie. Weet jij een nog dichterbije winkel? Wat is vervelender: de dieperik in gaan, de bietenberg opgaan of de mist ingaan? Zij dieette al, de rest ging ook diëten. Hij was een directbetrokkene, maar zij was de meest direct betrokkene. De dienstdoende portier zou haar een kwade dienst doen. Als ik douch, sta ik onder de douche. De drukdoende aansteller was weer bezig met druk doen. Tourneren is een tournee maken. De drukbezette man reed op de druk bereden weg. Du haut de sa grandeur is hooghartig. DVT: diepveneuze trombose, economyclasssyndroom. Rwina zetten is rotzooi trappen (straattaal).

5. Op *aea: Achaea, landschap aan de noordkust van de Peloponnesus, Arabia petraea, het gebied van de Sinaï, Gaea, de aarde als godin, eerste en oudste der goden, ontstaan uit de Chaos, het grote niets, IAEA: International Atomic Energy Agency (internationaal VN-bureau voor de atoomenergie) en sub reservatione Jacobaea: onder het voorbehoud van Jakobus, t.w. van de woorden van Jak. 4:15: ‘si Dominus voluerit’ (als de Heer het wil) en ‘si vixerimus’ (als wij dan leven). Verder veel op *ea (waaronder de vorige items): chorea (dansziekte), de pluim- of elsspirea (een zekere sierstruik), een galilea (voorkerk), icetea(!), kamerazalea (uitspraak!), not my cup of tea (helemaal niets voor mij) en zoögloea (slijmachtige substantie van bacteriën). De echinacea is de zonnehoed. De eggs benedict zijn gepocheerd.
 

6. Een EHBO’er doet aan ehbo’en. Emmes is ibbus. Eodem (die): op dezelfde dag. EOF: Europees Ontwikkelingsfonds (EU-instelling voor hulp aan ontwikkelingsgebieden). Eo ipso: juist daardoor, vanzelf. Het epstein-barrvirus is een virus dat klierkoorts en maligne lymfomen veroorzaakt. ‘Lak aan iets hebben’ wordt met een dysfemisme ‘schijt aan iets hebben’. Zij kickt op famae clamosae [schandalen]. Een fenocryst is een voorkristal. We kregen een galettetraktatie. We houden van G&T’tjes [gin-tonic]. Is galimatias hetzelfde als coq-à-l’âne? Ja, wartaal. Coq au vin is een culinair gerecht met kip. Boeken, geld, woorden galore [guh – g van goal] (in overvloed). Fra Angelico was een 15e-eeuwse broeder-schilder in Florence. Gefronst bekeek hij haar lichaam, dat gebronsd was. GRD: vroegere Griekse drachme.
 

7. De Amerikaanse natie is de great meltingpot of nations. Een great escape is een spectaculaire ontsnapping, m.n. uit een gesloten inrichting. Hij werkt goedbetaald, zijn collega beter betaald, maar zijn chef bestbetaald. Goed Zeeuws, goed rond of goed rond, goed Zeeuws: Zeeuwen zijn goedrond. Een hilversummer is in NL in het Bargoens een
niet-Jood, een goj. Met graagte verwelkomde jij de graag geziene gast. Ik heb de camino, het pelgrimspad naar Santiago de Compostela, gelopen. Is gris de lin de kleur van grain de lin (vlasbloem)? Ja. Een vader-Jood is een half-Jood. Hij kon zijn bewering hardmaken, heel hard maken zelfs. Kan ik hem hardvallen, dat ik zo hard viel? Ze zouden heengaan, ergens lukraak heen gaan. Het heitres Franzosenvolk bestaat uit fransozen. Een hilde of hilte is een hooizolder.
 

8. Strenge calvinisten (strenggelovigen, streng gereformeerden) vinden vrijzinnigen zo licht als hop (ook figuurlijk). Had je veel uitvluchten nodig bij het huis uitvluchten? Die Indian summer eindigde in het hospice. Zou Ilja Leonard Pfeijffer weleens pfeiffer gehad hebben? Is er verband tussen een osloconfrontatie [line-up] en het stockholmsyndroom [sympathie opvatten voor je gijzelnemers]? Nee. Wat moet ik mij voorstellen bij ‘der jüdische Selbsthass’ [Duits(!) voor de haat van de Joden jegens zichzelf]? Wij betrekken een sleutel-op-de-deurwoning
[kant-en-klaar voor bewoning]. Ben je nou helemaal kierem [gek]? In BE hebben ze kids-ID’s. Hij moet de kost winnen. Bij de Kol Nidreeviering [vooravond Grote Verzoendag] wordt de kol nidreetekst uitgesproken. Ik heb de dame met die kohlogen [houtskool, gebruikt als cosmetisch middel om de ogen te accentueren] een kool gestoofd. De Koude Oorlogretoriek [Koude Oorlog: specifiek Westen vs. communisme na WO II] is gebaseerd op het koudeoorlogsdenken [koude oorlog: algemeen]. Schurft leert krauwen: nood leert bidden. Een criollo is een Zuid-Amerikaans rijpaard (gaucho’s).
 

9. Moet je een krioyogerecht [GB – van de creolen] bereiden in een cryogeen laboratorium [zeer lage temperaturen]? Nee, dus. Kudos heeft geen mv., kudo wel [complimenten]. Zij heeft een hoge lactaatdrempel [zout of ester van melkzuur]. Het lady’sgroepje genoot van de ladies’ night/day. Het was haar lang gekoesterde wens, die was dus langgekoesterd. In de Languedoc spreken ze de langue d’oc (en drinken ze een languedocwijn, zoals de grenache en de cinsault). Dieu le veut: God wil het (roep van de kruisvaarders, het eerst aangeheven op de kerkvergadering te Clermont in 1095). De
latino-Spaanse mensen spreken Latinospaans [GB]. Hij heeft het in de latse [in zijn zak] gestoken. De laser scheen op het lazerkruid. Lazers, wat is dat een lazerstraal, zeg! Een lessor: leasegever aan een lessee, een leasenemer. Ik ben me het leblam, leplazarus (apelazarus, lebbes), geschrokken. Het gewelf kende een liernestelsel [decoratieve rib in ster- en netgewelven].
 

10. De lunge is een fitnessoefening. Een loengi is een soms tot op de enkels reikende doek van rijkversierd katoen. Een vlijlaag vind je bij een zeedijk. Met die vlijme [vlijmscherp] naald gaat dat wel. Luid klinkend is helderklinkend. De laatste loodjes waren de verkoop van de laatste lootjes. Je kunt niet zomaar heenstappen, luchthartig over iets heen stappen. Je kunt luit of gitaar spelen en viool- of pianospelen. Geloof het of niet: de lynx – en nog wel onder het sterrenbeeld Lynx – verzamelde belemnieten of lynxstenen. Een clinist beoefent de klinische [m.b.t. kliniek] geneeskunde. Kan dat: madame-jeanette(s) [peper] in een dame-jeanne [demi-john, dameraan, mandfles]? Ach, waarom ook niet? Een beeld van de Madonna heet een madonna (Madonnabeeld – bij een maesta met het kind Jezus op schoot).
 

11. Hij verzette zich manibus pedibusque, met hand en tand. Koenjit is gemalen kurkuma (geelwortel). Het waterlood heeft als formule MoS₂ (molybdeen Mo 42, sulfer, zwavel S 16). Noem je dat nou mid- of trans-Atlantisch? Dat is al millennialang zo, zeker drie millennia lang! Mysofobie is infectievrees, misofonie geluidshaat, misandrie mannenhaat en misogynie vrouwenhaat. Van wie was monsieur Prudhomme de prud’homme, de vertrouwensman? Het munus Apolline dignum is een uitstekend gedicht [een geschenk, Apollo waardig]. Het gemutete geluid was nog goed hoorbaar. Een tegenstem is een nee-stem. Hij was net-nietslachtoffer van het net niet bedorven voedsel. Zij kwam in het no man’s land, niemandsland, terecht. Een ns. [naschrift] is een PS [postscriptum], dat weet je toch? Een quadcopter (1 c – 4 propellers) is een quadrikopter [GB].

 

 

3716 Dictee donderdag 12-12-2024 (1) – dictee Groot Dictee van Putten 2024 √

Dictee – dictees [3716]

3716 Dictee donderdag 12-12-2024 (1) – dictee Groot Dictee van Putten 2024

Groot Dictee van Putten 2024

De burgemeester van Putten, Henk Lambooij, hield voor zijn ambtenaren een dictee.

Het Groot Dictee der Nederlandse Taal vormde de bron van inspiratie voor onderstaand dictee. De dictees van 1992 tot 2010 zijn hiervoor bewonderd en gebruikt.

Deze eerste zin is om er even in te komen.

1. Spellen was een ambigue zaak: in automatischepiloottoestand lukte het me vanzelf, maar zodra ik erover nadacht, weifelde ik of gênant zo’n fransozendakje had of niet; ja al die
pietje-preciezerige accenten vond ik stupide, maar het gedoe met dat al of niet aaneenschrijven nog wel het stupiedst.

U kunt nu nog weglopen (😊).

Dan gaan we nu beginnen:

2. December is ook in Putten sinds mensenheugenis een maand van nerveuze verwachting. Door de ongegeneerde activiteiten van de commercie word je de langverbeide komst van Sinterklaas tegenwoordig al ruim van tevoren gewaar, terwijl ook de serene geneugten van het kerstfeest al vroeg tot vermoeiens toe worden tentoongespreid.

3. Tegenwoordig lijkt de goedheilig man [ook: goedheilig man, GB/VD] het veld te moeten ruimen ten gunste van de Kerstman; deze schrijdt steeds vaker ten aanschouwen van velen door drukke winkelcentra, zoals bij ons in de Dorpsstraat, tenzij buiig weer dat ten enenmale verhindert.

4. Het feest van Kerstmis, eens allerwegen een devoot festijn met dennentakken en mistletoe, wordt steeds meer naar Noord-Amerikaans voorbeeld gemodelleerd – een hard gelag voor sensibele asceten en puriteinen, die nooit ofte nimmer willen meedoen aan te veel nieuwlichterij.

5. Mijter en tabberd, hulstguirlandes en engelenhaar – zij bepalen het decembergevoel, maar hoe lang nog?

6. In de hectische dagen tussen het sinterklaas- en het kerstfeest is er niets heerlijker dan onderuitgezakt te koekeloeren naar een smeuïge aflevering van een soapserie, het vlaggenschip van menige televisieomroep ter wille van de kijkcijfers.

7. Mijn persoonlijke invulling van deze te veel door storm en verraderlijke ijzel geteisterde tijden is het uitzoeken van een attractieve vakantiebestemming. Een tiny house op de Veluwe of een bezoek aan een Masaihut in Kenia, bijvoorbeeld.

 

3715 Dictee woensdag 11-12-2024 (1) – dictee Groot Hellendoorns Dictee 2024 basisscholen √

Dictee – dictees [3715]

Groot Hellendoorns Dictee 2024

De vet en onderstreepte items moesten worden ingevuld.

Een onmeunige [dialect: ontzettend of enorm] regenbui (auteur: Mariëlle Nekkers)

1. De laatste week van augustus 2024 was het hartstikke mooi weer, maar de meteorologen verwachtten toen wel regen.

2. Iedereen hoopte dat er weer eens een flinke bui zou vallen, bijvoorbeeld een hoeveelheid van twintig millimeter, want de grond was behoorlijk uitgedroogd.

3. Bij mij in de tuin snakten de pas geplante dahlia’s, de rododendron en de Amerikaanse eik naar een beetje vocht.

4. In dierenland droomden de muisjes, de haviken en de pony'tjes van gevulde waterbakjes en kolkende beken, zodat ze eindelijk weer eens hun ongelooflijke [ook: ongelofelijke, maar dat heeft een andere uitspraak] dorst konden lessen.

5. Dus toen de eerste druppels op de aarde uiteenspatten, juichten de meeste mensen in de gemeente Hellendoorn euforisch van blijdschap.

6. Na een paar minuten begon het wel érg hard te regenen en dachten sommigen aan een onmeunige [was gegeven, zie titel] wolkbreuk of waterhoos.

7. In een deel van onze tuin was inmiddels een vijver ontstaan en op een aantal basisscholen was het binnen een waterballet geworden en moesten er nieuwe tapijten worden aangeschaft.

8. Op veel plekken kon het riool het niet meer aan en kwam de inhoud hiervan terug de huizen in, zodat de buurman uitriep: “Het wordt hier een klerezooi!”

9. In de Tubantia [dagblad] stonden dag later dat er bomen waren omgewaaid, kelders en straten waren ondergelopen en dat de fundering van de nieuwe Lidl een zwembad was geworden.

10. Rutger ten Brinke [inwoner Hellendoorn] was ’s avonds zeer bezorgd over de poes, die zich, zodra het onweer begon, uit de voeten had gemaakt.

11. ’s Ochtends vroeg was hij enigszins gerustgesteld, toen hij een klaaglijk gemiauw bij de achterdeur van zijn appartement hoorde.

12. De brandweer draaide vanzelfsprekend overuren vanwege al die incidenten en daarom applaudisseerden enthousiaste bewoners voor hen.

13. Inmiddels bevindt de gemeente Hellendoorn zich gelukkig weer in rustiger vaarwater en is het relaxte leven wedergekeerd.

3714 Dictee dinsdag 10-12-2024 (3) – dictee Groot Dictee Rijssen-Holten 2024 √

Dictee – dictees [3714]

Groot Dictee Rijssen-Holten 2024

De vet en onderstreepte items moesten worden ingevuld.

Ranking de Rijssenaren (auteur: Margreet Koster)

1. Je ziet ze in het centrum van elke stad of dorp. Gepensioneerde mannen die en plein public kletsen, het laatste nieuws weten en eventuele bouwwerkzaamheden ogenschijnlijk apathisch volgen. In het buitenland combineren ze een dergelijk rendez-voustje met het jeu-de-boulesspel, voor het ultieme la-dolce-vitagevoel.

2. Het kan aan mijn selectieve perceptie liggen maar het lijkt alsof ze een mening hebben over iedereen die langskomt. Is die kasjmieren outfit van die man een pyjama? “Heeft die frêle freule beschimmelde kaas gekocht?” vraagt iemand zich af, starend naar de roquefort, die de dame in kwestie haastje-repje in haar fietstas heeft gemikt.

3. De mannen zitten sowieso vol kattenkwaad en plagen ook elkaar. De een draagt een toupetje, de ander vindt dat meer iets voor patjepeeërs. Ze lopen er graag florissant bij. “Hoe behoudt je geverfde haar die kleur zo mooi?” vragen ze vilein aan een van hun matties. Die antwoordt met een grimas: “Daar ga ik niet over uitweiden. Ik ben een
doe-het-zelver en volkomen autodidactisch.”

4. Soms manoeuvreert er een fatbike voorbij. “Levensgevaarlijk,” brommen de heren. Je kunt ze makkelijk opvoeren met een illegaal setje uit China. “Dan accelereerde die BSA-motorfiets vroeger een stuk beter,“ mijmert de gepensioneerde elektricien.

5.Van wie zou die ontsnapte chihuahua met dat rinkelende kattenbelletje om de nek toch zijn? En zie je die ietwat verfomfaaide jongen met een kaketoe op zijn schouder? “Wat een zielenpoot,” communiceren de mannen non-verbaal. Gaat het nu over de vogel?

6. De heren nemen in hun scootmobielen ook graag de Y-splitsing door de Kerkstraat, steevast langs de bieb. Om te zwaaien naar Annelies, die het dictee vandaag voor het laatst op haar formidabele wijze organiseert.

7. Ten slotte bekritiseren ze de geairbrushte kunstige graffiti op de muur van het gemeentehuis. “Geen porem,” is de conclusie. Op naar huis. Mooi ewes [Twents: geweest]. Tijd voor cappuccino met kruidnootjes, lekker bij de pelletkachel. Morgen weer een nieuw welles-nietesspel, bij leven en welzijn.

3713 Dictee dinsdag 12-10-2024 (2) – dictee Oefendictee december 2024 (1), tevens Dictee van de Dag 1181 √

Dictee – dictee [3713]

Oefendictee december 2024 (1)

1. Een frozen shoulder (bevroren schouder) is de pijnlijke stijfheid van de schouder, m.n. als gevolg van een ontsteking of een trauma (periarthritis humeroscapularis). De asti spumante is een mousserende wijn uit de Italiaanse stad Asti (Piemonte). Bagna cauda is een dipsaus van ansjovis met knoflook, olijfolie en eventueel andere ingrediënten zoals rauwe groente of vis. De barolo is een droge rode wijn uit de gemeente Barolo in Piemonte. De nebbiolo is een wijnstok die blauwe wijndruiven oplevert, m.n. in Piemonte in Italië of de rode wijn van die nebbiolo. Een carmagnole is een lied en dans tijdens de eerste Franse Revolutie of een wambuis met opstaande kraag en revers zoals de jakobijnen dat tijdens de Franse Revolutie droegen, ook: metonymisch een jakobijn. Een piëmontese is een van oorsprong Italiaans vleesrund (mv. s of ‘s). Piëmontees = geografisch bnw. of persoon (GB, mv. -tezen – vrouw: Piëmontese, Piëmonteses).

2. Maar niet voor dictee, want VD heeft Piemontees zonder trema! Let op: emb. is de afkorting van ‘embargo’. In Werther, boek 2, is glänzendes Elend stralende ellende. Een livre de chevet is een lievelingsboek. De schicksalsstunde is het noodlotsuur. Een okshoofd is een vochtmaat. Het Erets Jisraël is het land van Israël, d.w.z. dat deel van Palestina dat het Joodse volk beschouwt als zijn historische thuisland. Aethiopem dealbare: de moriaan wassen (Erasmus); het is de moriaan gewassen (vergeefse moeite doen). Maar: Moriaantje zo zwart als roet, ging eens wandelen zonder hoed (uit een kinderliedje – enige met M). Bij ‘iemand een aar laten’ denk ik altijd aan aâren! De abaya is een lang, wijd gewaad van traditionele moslimvrouwen. Een absidiool is een kleine apsis [mv. apsissen], abside [mv. absides]. Let op: de apsiden (mv.) zijn in de astronomie uiteinden van de grote as van een planeetbaan, resp. perihelium [nabij], aphelium [veraf]. De apsidenlijn: de grote as van een planeetbaan.

3. In de apsis bevindt zich de bema of bima [verhoogd vloergedeelte apsis]. Dat woord wordt vaak fout geschreven: alhamdulillah [alle lof en dank zij Allah]! Tijdens de arrenbie, de r&b, de
rhythm-and-blues werd de arrabbiatasaus geserveerd. Bij het tête-à-têteje kon je het eau de toiletteje goed ruiken. Het dohr of dhuhr is het noengebed van de islamieten. Niet verwarren: bakru, bosgeest en bakra, blanke (Nederlander) [beide SR]. Een ombervis is baarsachtig. Het ombré is een zeker weefsel. Een hebi (mv. ‘s) is een als last ervaren (on)hebbelijkheid [SR]. Ze dronken biest bij de bisjpaal en droegen bishts. Hij had iets blasés. Een bodhisattva bezit al het kandidaat-boeddhaschap.

4. Boots on the ground [grondtroepen] en bootees [stevige, lage laars] zijn niet bedoeld om tegen booty’s [achterwerk] te schoppen. Heeft de chemische vrije energie (symbool: A, helmholtzenergie) iets met een vrije-energierelatie van doen? Vraag het een alchimist, alchemist of chemicus! Opzoekitem: bûter, brea en griene tsiis, wa’t dat net sizze kin, is gjin oprjochte Fries! Een caduceus (mv) is de staf van Mercurius, de mercuriusstaf (herautsstaf). Nieuwe loot aan het firmament: caffè americano [mv. ‘s]: espresso, aangelengd met een grote hoeveelheid heet water. El caballero de la triste figura is de ridder van de droevige figuur, m.n. Don Quichot (de la Mancha) [NL: een donquichot – vgl. donquichotterie] (deze bijnaam is door zijn bediende en schildknaap Sancho Panza verzonnen – het boek erover is geschreven door Miguel de Cervantes).

5. Zijn geliefde was Dulcinea. Een dulcinea is (ironisch) een beminde. Zijn paard heette Rocinante, vgl. een rossinant = een slecht paard, een knol. Van hem kennen we ook het windmolengevecht, tegen windmolens vechten. De prada-islam [naar Prada, een Italiaans modehuis] is een vorm van islam waarbij uiterlijke verzorging en kleding zeer belangrijk zijn. Horse is ook heroïne, junk. A horse! A horse! My kingdom for a horse [Richard III: een paard, een paard, mijn koninkrijk voor een paard] (uitdrukking dat je er veel voor over hebt om het genoemde te bemachtigen). Hij had een five o’clock shadow [stoppelbaard eind van de dag]. Een caixa is een snare- of snaardrum. Emunctae naris (bnw.) = over een fijn onderscheidingsvermogen beschikkend. Ken je eufemismen (mijdwoord) in euphuïsme (barokstijl)? Twee carmenères [wijn], graag!

6. Een banketbakker gebruikt af en toe crème chiboust [banketbakkersroom gemengd met stijfgeslagen eiwit]. Dat is van crêperubber gemaakt. Zij houdt van crêpe de Chine, een zeker weefsel. Soutache of soutas is garneerband voor dameskleding. De stof seersucker lijkt op crème. Crêpe suzette [(gevuld) flensje geflambeerd met likeur] kun je eten, crêpe georgette is een zeker weefsel. Een flensje noemen ze ook wel crêpe. De gerbil (woestijnrat) tornde tegen de ghibil (woestijnwind) op. Ze kregen niet genoeg van het høken [uit je dak gaan] en hakkûh [heftig dansen op housemuziek]. De Hypophthalmichthys molitrix is de zilverkarper. Helpen jatropha’s tegen iatrofobie? Vast niet! Het draaiorgel (ka’i òrgel – SR) speelde bij de foodtruck (trùk’i pan – SR). Een snackbar noemen ze op de Antillen een snèkbar. Hij is kat’ exochen (bij uitstek) de juiste man op de juiste plaats, the right man in the right place. Hoeveel kyats [MMK Myanmar, tot 1989: Birma] krijg je voor een baht [THB, Thailand]?

7. Gaan we dit jaar nog naar de Matthäus Passion? Schrijf je liever moksaleisi of moksialesi (beide: geen mv.)? Hoeveel is milliljard gedeeld door milliljoen? Antwoord: duizend! Dat geldt ook voor elk x-jard en x-joen! Nuraghen zijn natuurstenen bouwsels op Sardinië en zeker niet nutteloos; folly’s of folies zoals een nagebouwde Griekse tempel zijn dat zeker wel. Een pechakucha duurt 20 x 20 = 400 seconden. De porfyrie is een stofwisselingsaandoening, niet te verwarren met porfier [granietsoort] en het daarvan afgeleide adjectief porfirisch. Het naskhi-(!) is Koefisch schrift [modern, cursief Arabisch]. Een recueil is een verzameling. Hij is een liefhebber van rummikub, rummikuppen, rummyen en het kubbspel. Stoofschotels op de Antillen heten stobá’s. De sucuk is een zekere, Turkse gekruide worst, çay is Turkse thee.

8. Taotjo is pasta van gefermenteerde sojabonen, taolu is een Chinese 'sport' met schijngevechten met een denkbeeldige tegenstander. Twirlende majoret(tet)jes zijn niet aan het twerken [op seksueel suggestieve manier dansen]. Churchill wist het al: V is victorie. De Tibetaanse meditatie is de qi dao [a!], de Chinese de qi gong [bevat geen a’s]. Een yurta, joert of joerte is een ger [grote, ronde dubbelwandige tent van de Kirgiezen en nomadische Mongolen]. Hij was reuzegroot en had een enorme fightingspirit. Het was een reuzenkarwei om dat karwijzaad te oogsten. Mag ik zo’n 0.0’etje van u? Een 101’tje vindt men op teletekst. Wat is dat mooi ge-3D-print! VVN [Veilig Verkeer Nederland] is nu deel van 3VO [in NL
Ver­enig­de Verkeersveiligheidsorganisatie
(ont­staan uit een fu­sie van VVN, Voetgangersvereniging en Stich­ting Kin­de­ren
Voor­rang)]. Moeder de vrouw, (ons aller) moeder Eva zorgt daar voor het gezin. Karel heeft de ware eva gevonden en ze draagt een evaatje, een morsschortje. Agal(loche)hout is adelaarshout.

9. Is hij weer uit zijn krammen (slof) geschoten? Wat weten die agnio’s en aniossen daar nu van? De animus possidendi is juridisch de wil van de bezitter om als eigenaar te worden aangemerkt. Anisette (een anisetje) is witte onschuld, anijslikeur. Die asoër [asociaal] volgde een aso-opleiding [algemeen secundair onderwijs] en was dus aso’er. Deze taal heet Akan of Twi, gesproken door de Ashanti. Koos Koets’ zwakte voor (soft)drugs kennen we van Koot en Bie. Die Koos Werkeloos kwam niet meer aan de bak. Jij vindt dat belachelijk, o zo Koos! Een koosnaam, vleinaam, troetelnaam; kosewort: apengatje, lekker dier, moppie of wijfie. Een alcarraza is een aarden kruik om dranken in koel te houden, het alcantara is een zekere kunststof (Japan, lijkt op suède) en een alcazaba is een Moorse citadel. Vanuit de ab’s [algemeen bestuur] worden de db’s [dagelijks bestuur] samengesteld.

10. Bij de Algemene Beschouwingen [geen afko] kwam ook de Algemene Rekenkamer [geen afko] in beeld. Bezoek jij die alt-right [alternative, extreemrechts] website vaak? AB: bloedgroep en Algemeen Beschaafd, ABN: Algemeen Beschaafd Nederlands, Standaardnederlands en AN: Algemeen Nederlands. Ze gingen tekeer als waren het (ze) beesten. Een amfion is een toonkunstenaar. Voces angelicae zijn orgelregisters. Met antarctis wordt Antarctica of de Zuidpool bedoeld. Hij was apetrots, pauwentrots, beretrots. Hij was apezat en schrok zich het apezuur. Een arassari is een vogel en een ap een anus praeternaturalis [operatief (in de buikwand) aangebrachte anus]. Kruiden is assaisonneren. Auscultatie is een soort borstklopperij. Een AR-bril is een augmentedrealitybril. Met een autoped zonder pedaal kun je toch autopetten. Erethisch is prikkelbaar, overgevoelig.

3712 Dictee dinsdag 10-12-2024 (1) – dictee Jeugddictee Rijssen-Holten 2024 (basisscholen) √

Dictee – dictees [3712]

Jeugddictee Rijssen-Holten 2024

De vet en onderstreepte items moesten worden
ingevuld.

Byebye basisschool (auteur: Margreet Koster)

1. Het is bijna zover: jullie gaan je dit – of volgend – schooljaar oriënteren op de middelbare school.
Spannend, want hoe kies je een school die bij je past?

2. Gelukkig zijn er de open dagen! Scholen doen dan hun best om indruk te maken en hebben de neiging een beetje te overdrijven. Een tip: beleefd glimlachen, een beetje geïnteresseerd knikken en wie weet scoor je ergens gratis snacks.

3. Laat je, met je ouders, verrassen tijdens de rondleiding. Je leert wat ‘wereldoriëntatie’ inhoudt en hoe het biologielokaal eruitziet. Bij wiskunde kom je van alles te weten over complexe, ingewikkelde formules. Als aankomende brugpieper kun je proeflessen bijwonen met spectaculaire scheikundeproefjes. Wie weet mag je een tosti-ijzer ontleden. Maar niets is wat het lijkt op zo’n dag, dus verwacht niet dat de docent ook bij de echte Franse lessen napoleonsnoepjes uitdeelt.

4. Ook in de gymzaal sloven de scholen zich uit. Van gekke spellen zoals het ‘vliegend tapijt’ tot een potje
jeu de boules waar je vader enthousiast aan meedoet. Spoiler: zulke activiteiten behoren straks niet tot de standaardgymles.

5. Je ouders gaan nu waarschijnlijk opscheppen over hun eigen middelbareschooltijd. Of ze stellen irritante vragen over vmbo en atheneum. En alsof dat nog niet genoeg is, beweren ze dat ze vroeger Latijnse woordjes moeiteloos onthielden. Geloof jij het? Ze vergeten nu zelfs wat er op hun boodschappenlijstje staat.

6. En ook al duurt het voor sommigen nog even: succes met die open dagen, houd je hoofd koel en maak je eigen keuze! Voor je het weet ga je je verdiepen in de waterkringloop, het broeikaseffect of werk je met beitels en schroevendraaiers aan elektriciteitsdraden. Maar voorlopig kun je nog even lekker genieten van die bijzondere laatste periode op de basisschool!

 

3711 Dictee donderdag 05-12-2024 (1) – dictee 5e Sinterklaasdictee TV Limburg BE √

Dictee – dictees [3711]

5e Sinterklaasdictee TV Limburg BE

Commentaar tussen [ en ]

Edward, buiten mededinging 1 fout, winnaar 5 fouten, Rein thuis 1 fout [zie in de tekst].

De taalstaat (auteur: Rick de Leeuw)

1. Tijdens zijn requisitoir [uitspraak ‘oor’ – ook rekwisitoor met zelfde uitspraak, online-GB; betekenis, juridisch: vordering, eis van het Openbaar Ministerie] was hij ogenschijnlijk flegmatiek [laconiek, onverstoorbaar kalm] geweest.

2. Raisonnabel [redelijk], maar gedecideerd [vastberaden, beslist], zoals altijd.

3. Staand naast het staatsieportret keek de procureur des Konings nu plechtstatig om zich heen.

4. Zijn meticuleus [zeer nauwgezet, precies] verwoorde tenlastelegging illustreerde exact wat het aanwenden van gewonemensentaal in een ceremoniële entourage [omgeving] kon teweegbrengen.

5. Uitentreuren had hij geaccentueerd geen terdoodveroordeling van de delinquent [bedrijver strafbaar feit] te eisen, maar anderzijds weigerde hij dit vergrijp voorshands te bagatelliseren.

6.Omdat niet enkel de bijouterieën van de taal bij het containerpark werden gedumpt, maar het Nederlands tout court [betekenis: kortweg, zonder meer – enige fout Rein: tout cours].

7. En toegegeven, de tijden van de inquisitie [onderzoek strafbare feiten, kerkelijk: geloofsonderzoek] waren voorbij, het vousvoyeren [met u aanspreken] van de zittende magistratuur [rechterlijke macht] was van lieverlede [langzamerhand - lieverlee heeft andere uitspraak] oubollig [komiek, zonderling] geworden, zelfs de eeuwenlang van dergelijke familiariteiten [vrijpostigheid] gevrijwaarde elite kon je heden ten dage vrijelijk tutoyeren .

8. Saillant [opvallend] detail hierbij was dat hijzelf [klemtoon op zelf] de graviteit [deftigheid] van zijn woordkeuze reserveerde voor het informelere circuit.

9. Hij verwachtte geen applaudisserende tribune, waar de vigoureus [nadrukkelijk] jeremiërende [klagende] beklaagde nu ongebreideld [tomeloos] naar de sympathie van de goegemeente hengelde.

10. Nee, zijn betrachting oversteeg het particuliere, hij beoogde iets universelers [alles omvattend].

11. Edelachtbare, begon de advocaat van de gedaagde zijn verweer, het betreft hier niet de spelling van worcestersaus [uitspraak: woes-tuhr] of van bavarois [koud nagerecht op basis van vruchtenmoes].

12 Het is weliswaar een dt-regel waartegen mijn cliënt gezondigd heeft, maar daarmee is ‘t kofschip [niet: het - tegenwoordig ook wel: 't fokschaap, VD] toch niet gekapseisd?

13. De rechter lachte affirmatief [bevestigend].

14. Dit proces dreigde te derailleren [ontsporen], terwijl nota bene het faillissement van de taal op het spel stond.

15. De rechter kende echter geen erbarmen en hamerde de zaak resoluut van tafel.

16. Vrijspraak!

17. Woedend reet [ww. rijten = scheuren] de procureur zijn paperassen aan stukken en stiet [verleden tijd van stuiten = hier stoten] bij deze bruuske [kortaf, nors] actie abusievelijk zijn porseleinen kopje cappuccino van zijn bureau.

18. In zijn reflex het kleinood te redden, viel hij uit zijn lits-jumeaux [tweelingbed], stootte [ww. stoten] meedogenloos zijn hoofd en ontwaakte ruw uit zijn droom.

19. De taalstaat was ook deze nacht weer niet gesticht.

3710 Dictee zondag 01-12-2024 (1) – dictee BeNeDictee 2024-10, volgnummer 90 √

Dictee – dictees [3710]

BeNeDictee 2024-10, volgnummer 90

De 70 genummerde, vet en onderstreepte items moesten worden ingevuld.
Toelichtingen tussen [ en ]

Aflamencada (auteur: Trui Gonnissen)

Betekenis/vertaling: De vrouw bij wie de flamenco haar leven blijvend betoverde [RL].

1. Zoals jullie je misschien nog (1) rappelleren [in herinnering roepen] van mijn optreden als (2) memoir(s)schrijver [uitspraak mèh-mwaar, anders ook memoiresschrijver], ben ik flink gebeten door Spanje in al zijn facetten. Een voor mij belangrijk onderdeel hiervan is al sinds meerdere jaren de flamenco. De oorsprong van deze rijke kunstvorm is duister – bronnen zijn het oneens –, maar één ding is zeker: flamenco is multicultureel, een (3) potpourri [medley, mengelmoes] van onder andere Moorse, Joodse, en Indische elementen.

2. Hosternokke, wat zou ik het graag leren. Met alle plezier en passie volg ik dan ook lessen bij Irene, een (4) vieve [vief = kwiek, energiek], uiterst kundige (5) Sevilliaanse [Sevilla, tweede i niet uitspreken]. Ze is niet meer piep, maar je kan haar ook geen (6) kavalje [oude, onaantrekkelijke vrouw] of (7) machochel [ook machoechel: dikke, vette vrouw] noemen. Zeker niet; ze is de (8) gracieuste [1 t] vrouw die ik ken. Ze danst met een buitenaardse (9) grandezza [waardigheid, zwier], maar zonder (10) kapsones [drukte, ophef], zonder veel (11) tralala [drukte, ophef, poespas] en ze beschikt over een fenomenale praktische en theoretische kennis van deze geweldige kunstvorm.

3. (12) Van acquit af aan [vanaf het begin] was ze mijn idool. De lessen zijn een fantastische beleving, niet in het minst door haar petulante persoonlijkheid. Elke keer weer gaat ze helemaal op in haar (13) wildenthousiaste verhalen over (14) Romazigeuners, (15) castagnettengebruik [mv., hand- of duimkleppers], llamadas en palos. Een groot plezier, elke maandagavond opnieuw, in de (16) Arteveldestad [Gent].

4. In een (17) olipodriga [ook olipodrigo, allegaartje = olla podrida – dat is ook een eenpansgerecht], een (18) quodlibet [mengelmoes] van Spaans, Engels, Duits en Nederlands probeert deze (19) virtuoze ons onvermoeibaar wegwijs te maken in de wondere wereld van de (20) fandango's [Spaanse volksdans, bijv. die van Boccherini], de (21) seguidilla's [Spaanse volksdans] en de cantiñas en probeert ze ons, stugge noorderlingen, te laten bewegen met zoveel mogelijk (22) élégance [NL: elegantie]. Je kan wat ze doet eigenlijk (23) afexerceren [van soldaten: africhten] noemen, want ze houdt ons bij de les als waren we (24) halfwassen [puber, nog niet geheel volwassen], en we staan onder strenge tucht. Een dansgenote kwam eens (25) kauwgom kauwend binnen. Niet (26) ladylike [door en door beschaafd] natuurlijk. Ze moest dan ook (27) cito presto [= cito, met spoed, meteen] een (28) U-bocht maken om haar (29) sjiek [stukje kauwgum] te (30) prullenbakkeren [met n vooraan!]. Irene stond er (31) diep verontwaardigd bij te kijken, als een (32) alguacil [politieman Spanje] die (33) gotspieus [brutaal] wordt bejegend door een paar (34) snotolven [snotneus = snotdolf, snotdolver].

5. Haar man Alexander, een Duitse (35) tiple- [kleine gitaar] en flamencogitaarspeler, begeleidt ons tijdens de lessen (36) con moto [muziek, levendig] met zijn (37) geacheveerde [zorgvuldig afgewerkt, waaraan niets ontbreekt] spel. De muziek gaat diep, bedwelmt, vibreert in elke vezel van ons lijf, als dronken we (38) ayahuasca [Zuid-Amerikaans geestverruimend plantenbrouwsel] of (39) kawa [bedwelmende drank van peperstruik], of gebruikten we (40) basuco [harddrug, gefabriceerd uit het restproduct van cocaïne] of (41) hasjiesj [hasj, hennep].

6. Ik dans in een groepje met dames die al sinds de (42) noughties [het decennium 2000-2009, de jaren nul, BE ook: nillies] (43) vingerknippen [inf.] en [de] (44) voeten stampen en de danspasjes harmonieus (45) aaneenflansen. De (46) fine fleur [keur der ingezetenen, meest uitgelezenen van een groep] van de dansschool, zeg maar. Zelf dans ik nog niet zo lang, dus mij kost het tonnen moeite (na een les heb ik het gevoel dat ik de (47) ironman [= hele triatlon, vgl. iron lady, Thatcher] heb voltooid) en wat ze vertelt zijn sowieso (48) 'cosas de España' [ingewikkelde zaken, voor een buitenstaander niet te begrijpen]. Is het (49) de moriaan gewassen [vergeefse moeite doen; enige hoofdletter: Moriaantje zo zwart als roet, ging uit wandelen zonder hoed – uit een kinderliedje]? Zijn het (50) pia vota [vrome wensen]? (51) Quién sabe [wie weet]; misschien lukt het me ooit. Ik laat me in elk geval niet ontmoedigen; ga trouw elke week naar de les, oefen onvermoeibaar de nieuwe stukjes en heb me al (52) kapotgeyoutubed [aaneen].

7. Het is wat mij betreft (53) sole clarius [zonneklaar]: ik ga de hakken van mijn schoenen (54) afdansen [VD]. Ik ga door tot ze zeggen: "(55) Zij heeft duende [bovennatuurljke inspiratie van de flamenco]", want het voelt als een van mijn (56) vies manquées [roeping niet gerealiseerd in leven]. De grande finale is elk jaar in juni. Dan laten wij het publiek in de 'fin de curso' zien wat we hebben geleerd. Het staat niet op de (57) mupi's [stadsinformatiezuil – mobilier urbain pour publicité et information] in de stad, maar het zaaltje in de dansschool zit elke keer goed vol. Voor een keer zijn we helemaal (58) gerestyled [ww. restylen]: een (59) goed gesoigneerde [los] coiffure, (60) kohlogen [kohl – om ogen te accentueren], een bloes met (61) ruchemouwen [geplooid (kanten) oplegsel] en natuurlijk (62) assorti [gesorteerd, pred. bnw.!] een (63) plissérok [plooisel] met (64) falbala's [geplooid borduursel]. De typische schoenen waar we flink mee (65) klikklakken maken het plaatje compleet. We zijn enigszins (66) geagaceerd [agaceren: irriteren], angstig dat er iets grandioos (67) fout gaat [los], maar die (68) bühnenfieber [Dts, plankenkoorts, wel NL: bühne + n/s!] is het voldane gevoel achteraf meer dan waard.

8. Allen daarheen! (69) No spang [maak je niet druk, ook no span, jongerentaal]; je doekoe [geld] mag je houden want het is (70) gratis voor niets.

3709 Dictee zondag 01-12-2024 (1) – dictee BeNeDictee 2024-09, volgnummer 89 √

Dictee – dictee [3709]
 

BeNeDictee 2024-09, volgnummer 89

De 70 genummerde, vet en onderstreepte items moesten worden ingevuld.
Toelichtingen tussen [ en ]

Le petit caporal (= Napoleon, auteur: Frank Denys)

1. In lijstjes met ’s werelds meest invloedrijke historische figuren eindigt hij steevast in de top tien, zijn alom bekende 1 naam is alomaanwezig 2 in cognacs met de kwaliteitsaanduiding VSOP 3 [very superior old pale], in de beroemde met een nieuwe waspapieren wikkel geëmballeerde 4 [denk aan emballage] snoepjes uit Breskens, in de Belgische mandarine 5 [met mandarijnschillen bereide likeur] en in casino- en restaurantketens.

2. Het zal u al duidelijk zijn dat ik het heb over Napoleon, een fascinerende figuur, nu eens neergezet als een machtswellustige despoot, dan weer als een visionaire hervormer.

3. Napoleone di Buonaparte werd geboren in Ajaccio, hoofdstad van het Franse eiland Corsica, in 1769 op 15 augustus, de dag van Maria-Tenhemelopneming 6 [15-08]. Zijn ouders behoorden tot de lagere adel en het was vooral zijn moeder Laetitia die de jonge Napoleon de nodige discipline bijbracht terwijl zijn vader hem stimuleerde in zijn studies. Napoleon had geen aanleg voor talen en sprak zijn hele leven een soort koeterwaals 7 [onverstaanbaar gebrabbel, koetertaal], d.w.z. Frans met een Corsicaans accent. Hij muntte wel uit in wiskunde en tijdens zijn militaire opleiding genoten geschiedenis en literatuur zijn belangstelling. Zo is bekend dat de roman Die Leiden des jungen Werthers 8 van Goethe zijn livre de chevet 9 [lievelingsboek] was.

4. In 1789 brak de Franse Revolutie uit. Onder instigatie van de jakobijnen 10 [dominicaan, voorstander van de democratie], gekleed in een carmagnole 11 [wambuis jakobijnen] en getooid met een Frygische muts 12 [rood, kegelvormig, punt naar voren – jakobijnenmuts] met opgespelde kokarde 13 [onderscheidingsteken, versiersel] werd in 1793 Lodewijk XVI geguillotineerd 14 [guillotine, valbijl] in Parijs. Bonaparte had inmiddels zijn naam verfranst en ontpopte zich tot een Franse patriot en overtuigd revolutionair. In 1795 trad hij voor het eerst op de voorgrond en op vraag van de regering om een royalistische opstand neer te slaan schoot hij kartetssalvo’s 15 [kartets – met s – is granaat] af op de menigte. 1796 was een scharnierjaar: Napoleon gaat een steamy 16 [stomend, zeer hartstochtelijk] relatie aan met Joséphine de Beauharnais, trouwt en krijgt diezelfde maand maart als 26-jarige het opperbevel over het leger van Italië om Oostenrijk aan te vallen. Niet zonder succes: nadat hij de Piëmontezen [VD niet ë, maar e] op de knieën had gedwongen, haalt hij felbevochten 17 [aaneen] zeges waarvan vooral de Slag bij de brug van Arcole dient vermeld. Nadat Napoleon in de strijd enkele generaals en aides de camp 18 [adjudant] had verloren, steeg hij af van zijn paard en liep met de tricolore 19 [Franse vlag, ook: lid Franse sportploeg] de brug op in een regen van vuur. Hij raakte omsingeld en wist maar ternauwernood door zijn manschappen ontzet te worden. Toch werden de Oostenrijkers nog in de tang genomen en waren ze tegen 1797 uit het noorden van het Apennijns Schiereiland 20 [Italië] verdreven.

5. In 1798 vatte Napoleon zijn veldtocht aan naar de Mediterranée 21 [Middellandse Zee(gebied]. De bedoeling was om Egypte te veroveren en Brits-Indië aan te vallen. Na een tussenstop in Malta waar hij de johannieterridders 22 [Maltezer ridder, Heilige land beschermen] versloeg, voer hij met zijn vloot vanuit Kreta naar Alexandria. Gedreven door meltemi’s 23 [krachtige koude noordenwind in de Egeïsche Zee, ook; meltemia, alleen enkelvoud] bereikte hij in een recordtempo de Egyptische havenstad. In Caïro was het met jatagans 24 [dolk, ook: atagang] uitgeruste mammelukkengarnizoen 25 [soldaat van een Egyptische ruitermilitie] geen partij voor de artillerie van Napoleon tijdens de Slag bij de Piramiden. Hier zou Napoleon de legendarische woorden ’40 eeuwen kijken op u neer’ zijn manschappen hebben toegeroepen. Zeker is dit evenwel niet, net zomin als zouden de kanonniers als oefening een stuk van de neus van de sfinx van Gizeh hebben afgeschoten. In de vorig jaar met hollywoodiaanse 26 [à la Hollywood] allures gemaakte pellicule 27 [film] van de Brit Ridley Scott zien we kanonkogels piramiden verbrijzelen, maar dat is apodictisch 28 [onweerlegbaar] een loutere verdichting van de historische waarheid. Uiteindelijk liep het niet goed af met de expeditie van Napoleon. Zijn vloot werd verslagen in de Slag bij de Nijl, de soldaten raakten uitgehongerd en door de bubonenpest 29 [builenpest] werd zijn leger sterk uitgedund. Napoleon verliet noodgedwongen Egypte en keerde terug naar Frankrijk.

6. In zijn thuisland slaagt Napoleon erin zijn desertieavontuur als een grote overwinning voor te stellen, een constante die als een rode draad door zijn carrière loopt: zijn vermogen om mensen en gebeurtenissen naar zijn hand te zetten en zijn eigen mythe te schrijven. Ondertussen rommelt het bij het Directoire 30 [regeringsvorm Frankrijk 1795-1799] , een pentarchie zonder steun van de bevolking. Met de coup d’état 31 [staatsgreep] van 18 brumaire 32 VIII (datumaanduiding van 9 november 1799 volgens de republikeinse kalender 33 [van de Franse Republiek]) wordt Napoleon tot eerste consul benoemd en neemt hij feitelijk alle macht over, wat vijf jaar later met zijn eigenhandige kroning tot keizer een culminatiepunt kent.

7. Door onder meer gebruik te maken van allianties en door vazalstaten te creëren waarbij hij veel van zijn familieleden op de troon zette – denken we maar aan zijn broer Lodewijk in Nederland –, verwierf de Franse dictator de heerschappij over continentaal Europa. In 1805 versloeg hij Oostenrijk en Rusland tijdens de Driekeizersslag 34 [Frankrijk, Oostenrijk, Rusland] bij Austerlitz. Geniale
shock-and-awemaneuvers 35 [bij verrassing overvallen met grote overmacht] zoals de inzet van en haie 36 [militair: als een haag, naast elkaar] oprukkende bataljons, de carréformaties 37 [militair, vierzijdige slagorde] en de alternerende aanvallen van kurassiers 38 [kuras = rug- en borstmasker] en veliten 39 [in de napoleontische legers lichte infanterie- en cavalerie-eenheden] waren doorslaggevend bij deze memorabele veldslag.

8. De Russische veldtocht van 1812 was een kantelmoment in de napoleontische oorlogen. Na de onbesliste Slag bij Borodino staken de Russen Moskou in brand en gingen de voedselvoorraden van de Fransen in vlammen op. De gedwongen terugtocht uit Moskou verliep verschrikkelijk: niet alleen werden de soldaten geteisterd door allerlei ziektes zoals dysenterie 40 [bloederige diarree] en rickettsiose 41 [bijv. vlektyfus], bovendien sloeg de winter ongenadig toe: bij vriestemperaturen van -28 graden (volgens de schaal van Réaumur 42) stierven veel soldaten door conglaciatie 43 [congelatie, bevriezing]. Een regiment van de Württembergse 44 cavalerie verloor meer dan veertig procent van zijn sterkte, maar dat was maar een fractie van het half miljoen slachtoffers dat het Franse leger tijdens deze veldtocht te beurt viel.

9. In de twee daaropvolgende jaren stortte het Empire 45 [Franse keizerrijk van Napoleon I
(1804-1815)] ineen. De geallieerde troepen brachten Napoleon een verpletterende nederlaag toe in de Slag bij Leipzig en verbanden hem naar het eiland Elba. Nauwelijks tien maanden later wist hij echter uit zijn exilium 46 [ballingschap] te ontsnappen en de macht in Parijs te heroveren. Zijn belofte de grenzen te respecteren en vrede te willen stuitte op ongeloof bij de geallieerden. De oorlogszuchtige keizer zal in 1815 zijn Waterloo vinden in de gelijknamige Brabants-Waalse gemeente. Een alliantie bestaande uit Engelsen, Duitsers,  Pruisen, Nederlanders en Belgen onder aanvoering van de Britse hertog van Wellington levert in de drassige lössgrond 47 [Limburgse klei, kleefzand] slag tegen Bonapartes troepen en wint kantje boord 48 het pleit. De vraag zich over te geven werd er beantwoord met
le mot de Cambronne 49 [vloek, krachtterm] , wat volgens de mythe gelijkstond met een Frans vijfletterwoord voor essetee 50 [stront]. Uiteindelijk moet Napoleon definitief afstand doen van de troon en wordt hij verbannen naar het patmos 51 [soortnaam, verbanningseiland, Patmos = dat van Johannes, Bijbel, Openbaring, Apocalyps, Grieks met k] Sint-Helena, waar hij op 5 mei 1821 op 51-jarige leeftijd stierf. Nog voor zijn schicksalsstunde 52 [noodlotsuur] had toegeslagen had hij al zijn volledige memoires gedicteerd waarin hij zijn debacles 53 [volslagen mislukkingen] op anderen afschoof en zijn cadmische 54 overwinningen [pyrrusoverwinning = schijnsucces] als fabelachtige prestaties beschreef.

10. Hoewel het beeld dat uit zijn psychobiografie tevoorschijn komt er een is van een imperialistische massamoordenaar en populist avant la lettre, is het toch nodig even voorbij de histoire bataille 55 [behandeling van de geschiedenis als een aaneenschakeling van oorlogen en veldslagen] te kijken. Napoleon was immers ook een stimulator van schone kunsten, vader van de moderne wetgeving en aanhanger van de verlichting.

11. In de eerste plaats maakte hij komaf [zijn werk afronden] met het ancien régime 56 [oude, gevestigde orde van voor de Franse Revolutie], gekenmerkt door een standenmaatschappij waarin de adel en geestelijkheid ongekende privileges genoten. Met zijn Code Napoléon 57, ook
Code Civil 58 genoemd, legde hij de basis voor de democratie. Dit Franse burgerlijk wetboek waarin de principes van ‘vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid’ werden vastgelegd en de scheiding van kerk en staat werd verordend, diende als inspiratie voor wetboeken in vele landen waaronder die van België en Nederland.

12. De burgerlijke stand van het gemeentehuis is voor een amateurgenealoog als ik een fundgrube 59 [goudmijn, schatkamer] en dat heb ik aan Napoleon te danken. Hij voerde niet alleen een gestandaardiseerde en verplichte registratie in van geboorten, huwelijken, echtscheidingen en overlijdens, bovendien moest iedereen een definitieve spellingswijze van de veelal al bestaande achternamen opgeven. Bijnamen en patronymica 60 [patroniem = familienaam afgeleid van de naam van de vader] werden opeens echte familienamen en bovendien erfelijk.

13. De invoering van het decimaal metriek stelsel ter vervanging van oude maateenheden mag hij eveneens op zijn conto schrijven. Gemeten gemeten 61 [gemet = vlaktemaat, vgl. NL-eiland Tiengemeten], gewogen scrupels 62 [oud, 1,3 gram] en greinen 63 [diamantgewicht, 50 mg – greintje = korreltje, geen greintje verstand hebben] en afgepaste okshoofden 64 [oude vochtmaat voor wijn, bier, etc.] waren weinig praktisch en vertoonden soms regionale verschillen. Aren, grammen en liters werden de uniforme standaardeenheden, die in de 20e eeuw uitmondden in het SI-stelsel 65
[Système International d’Unités – eenheden].

14. Voorts ligt Napoleon ook aan de basis van de ontwikkeling van het conservenblik 66. Hij loofde een beloning uit voor het bedenken van een methode om zijn soldaten makkelijker van voedsel te voorzien. De Franse confiseur 67 [banketbakker] Nicolas Appert won die prijs, want hij was erin geslaagd voedsel luchtdicht in glazen potten te bewaren, een procedé 68 dat men later eponymisch 69 [eponiem = op basis eigennaam – Pasteur --- > pasteuriseren, etc.] ook appertisatie is gaan noemen. De Brit Peter Durand patenteerde Apperts werkwijze met het gebruik van meerdere recipiënten waaronder blikjes.

15. Om hier vandaag te geraken moest ik rechts rijden 70 en aanbellen bij huisnummer 15, twee ogenschijnlijk vanzelfsprekende zaken die ik ook al aan Napoleon te danken heb. Toegegeven, vele van zijn maatregelen en realisaties dienden een welbegrepen eigenbelang (rekrutering dienstplichtigen, heffen van belastingen, etc.) maar zijn vandaag verworvenheden die we nauwelijks kunnen wegdenken in onze maatschappij. Hoe dan ook, meer dan tweehonderd jaar na zijn dood blijft de figuur nog altijd tot de verbeelding spreken en voor veel controverse zorgen. Reden genoeg om er eens een dicteetje aan te wijden.