Dictee – dictees [3727]
Groot Uithoorns Dictee 2025
Het was mij niet duidelijk of het een invuldictee was met de woorden tussen * en * [en rood] of dat het dictee werd voorgelezen en dat men de betreffende woorden op een blanco papier moest opschrijven. Zie ook alinea 16: formulier …
Geen titel (auteur: Ben Voorend)
1. Het was bepaald geen *sinecure* om dit Groot Uithoorns Dictee over ons dorp te schrijven. In vroeger tijden ware het eenvoudiger geweest, want Utjehorn, hier niet *cryptisch* maar in oude spellingwijze geschreven en ooit een *insignificant* gehucht aan de Amstel, gelegen op het *drieprovinciënpunt* van Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland, heeft in de voorbije *centennia* verschillende groeitransities doorgemaakt.
2. Het dorp kent nu zelfs een tramhalte “Centrum”, begin- en vertrekpunt van lijn 25. Deze lijn verbindt Amsterdam via Amstelveen met Uithoorn. Nog maar kortgeleden vond die verbinding plaats met
*paard-en-wagen* over een pad dat nu Zijdelweg heet. De verbinding over water liep natuurlijk van oudsher via de Amstel, of Aemestelle zoals die vroeger heette.
3. Uitstappend op de halte “Centrum” sta je meteen *oog in oog* met een van de uitingen van zo’n transitie, namelijk het oude spoorhuis, destijds gebouwd bij de aanleg van het *spoorwegtracé* Haarlem – Hilversum van de Nederlandse Spoorwegen. Nu een restaurant met *overnachtingsaccommodatie*. Vijftig meter verderop zie je, staande op de Wilhelminakade, die prachtige *majestueuze* rivier de Amstel, ooit nog bevaren door Michiel de Ruyter om volgens de overlevering voor overnachting aan te meren bij het Rechthuis. Links in de verte, noordwaarts kijkend, voorbij de *nieuwbouwappartementen* – waarvan het schrijver dezes niet duidelijk is of er zich ook *vijftigpluswoningen* tussen bevinden – met daarachter weer een nieuwe wijk ‘Thamen’, waar voorheen de “Baconfabriek” gevestigd was, licht de *azuurblauw-gouden* koepel van de Thamerkerk helder op in het zonlicht, dat tevens het *stiltemonument* op het water belicht. Vanuit die koepel van de kerk heeft de kijker een schitterend *weids* uitzicht over het *pittoreske* polderlandschap ten oosten en zuidoosten van het dorp waar, bij helder weer, in de verte de kerktorens van Mijdrecht en soms zelfs Vinkeveen waar te nemen zijn en dichterbij het torentje van het gereformeerde kerkje van Amstelhoek met zijn unieke *interieur* in de *Amsterdamse schoolstijl* [VD]. Daarachter zien we de Mennonietenbuurt, waar ooit de synagoge van de in de *naoorlogse* jaren opgeheven Joodse gemeenschap stond. In onze ooghoeken nemen we de dubbele spitsen van onze Sint-Jan de Doperkerk waar, waarvan we het *carillon* al lange tijd niet meer gehoord hebben. Richten we onze blik verder *zuidwestwaarts* dan zien we de voormalige
*IBM-toren*, met daarachter de moderne toren van de *rooms-katholieke* Sint-Jans Geboorteparochie in De Kwakel en zelfs de hoorns van “de Stier”, zoals de bijnaam luidt van de brug over de Amstel bij Vrouwenakker. Meer ten westen zien we voorbij de nu bebouwde Legmeer de veiling van Aalsmeer, *waarvandaan* ‘onze’ bloemen hun weg vinden naar afnemers in binnen- en buitenland, niet zelden via *aeronautische* weg. Iets noordelijker geven laagvliegende opstijgende en landende luchtvaartschepen de ligging in *spagaat* aan van Schiphol: *vermaledijd* door vele slecht slapende bewoners, door anderen omarmd voor hun broodwinning. Met permissie: *pro’s en contra’s* zijn niet van de lucht.
4. De Thamerkerk stond oorspronkelijk in het gehucht Thamen dat in 1820, tegelijk met het gehucht De Kwakel, bij het dorp Uithoorn gevoegd werd, aldus in bestuurlijk opzicht één gemeente vormend. Thamen is nu een wijk binnen de gemeente, terwijl de koppige oude kern van het alsmaar *uitdijende* De Kwakel zich nog manmoedig als eigenstandig, maar *geannexeerd* * antiautoritair* dorp manifesteert, waarbij de eeuwenoude verdeling in provincies en bisdommen een bepalende *factor* lijkt te zijn. Immers, De Kwakel werd *sowieso* al eeuwenlang betwist door landadel en *clerus*. Het stuk grond, de driehoek “’t Vrije Noortveen”, viel onder de Graaf van Holland, maar na de ontginningen oefenden de *kapittelheren* van de bisschop van Utrecht er zeggenschap over uit. De Sint-Jans Geboortekerk van De Kwakel werd na de reformatie bij wijze van *bruggenhoofd* bewust op het uiterste puntje van deze heerlijkheid gebouwd, zodat de katholieke bewoners aan vervolging konden ontkomen wanneer daar aanleiding voor was. Gewoon snel de vaart oversteken en je was veilig.
5. De *negorij* Thamen heeft tenminste één man voortgebracht die veel betekend heeft in de waterbouw in deze *contreien*: Jacob de Jong werd op 3 december 1767 geboren als zoon van een houthandelaar. Jacob was een *bijdetijdse* jongeman en een *pietje-precies*. Aan *luiwammesen* had hij een broertje dood. Op zijn vijftigste voerde hij als waarnemend schout en secretaris gesprekken met gouverneurs van de provincies Noord-Holland en Utrecht over de vaststelling van de provinciegrenzen. Als dijkgraaf maakte hij zich sterk om de vaarroute Amsterdam-Gouda-Rotterdam bevaarbaar te maken voor grote schepen. De schutsluis bij Bilderdam kwam tot stand door zijn volharding en doortastende *bemoeienis*.
6. Even voorbij de Thamerkerk zien we achter verzakte, *onooglijke* ijzeren traliehekwerken het gehavende geraamte van het *Cindu-gebouw* [Chemische INDustrie Uithoorn], voorheen de Teerunie, de trots van het dorp, die ooit een groot deel van de Uithoornse bevolking heeft *geëmployeerd*. Verderop ook *foeilelijke* traliewerken langs de dijk. Achter de hekwerken puin, waartussen zich opmerkelijk genoeg *frêle* *juffertjes-in-‘t-groen* en *klavertjesvier* staande weten te houden en *onzelieveheersbeestjes* zich ongehaast *tegoed doen* aan luizeneitjes. Ontwikkelplannen voor een nieuwe wijk op deze plek lopen helaas ernstige vertraging op vanwege de hoge kosten die bodemreiniging met zich mee zou brengen.
7. Weet u het nog? We kwamen uit lijn 25 en staan nu aan de Amstel. De met fraaie *graffitikunstwerken* versierde stutmuur van het viaduct voor de buslijn naar het Utrechtse ontneemt ons helaas het zicht op de “*Fauteuil*”, een artistiek beeldhouwwerk om in te zitten en weg te dromen bij de Amstel. Overigens *zij* hier vermeld dat alle kunstobjecten in onze gemeente te bezien zijn op de site www.cpuk.nl van het Cultuurplatform Uithoorn / De Kwakel.
8. Wij staan namelijk bij het oude beurtschipperskantoor, nu restaurant Hertog Jan op
‘t Water. Honderd jaar geleden kende Uithoorn nog drie grote wekelijkse markten op de Wilhelminakade: de kaas- en botermarkt, de zaad- en granenmarkt en de veemarkt. Beurtschippers vervoerden naast vee, grote hoeveelheden kaas en zuivel naar Amsterdam. Daarbij ging *bijwijlen* weleens iets mis. *Panikerend* vee belandde soms zelfs in de Amstel. Wanneer er betaald werd gingen soms passagiers mee. Als ‘varkens’ wel te verstaan, want personenvervoer werd niet *gefiatteerd*.
9. Onder het viaduct door lopen we richting de Thamerkerk, maar daar zijn we zojuist geweest. We lopen nu *quasinonchalant* de *tegenovergestelde* richting in naar de Wilhelminakade.
10. Veel van de oude panden zijn nu verdwenen. We lopen tussen een moderne jachthaven en een diversiteit aan horecagelegenheden door. Geen *acquisiteurs* nodig hier om *clientèle* te werven. De terrassen zitten vol gezellig *causerende* mensen die geen weet hebben van hoe het *eraan toeging* in de Tweede Wereldoorlog. De mensen die hier toen woonden, deportaties van Joodse Uithoornaars, het Uithoornse verzet ... Wie heeft er nog weet van de oude Van Hilten, een van de drijvende krachten achter het illegale blaadje “De Luistervink”? Het pand is er nog en de naam prijkt ook nog steeds op de gevel. Kleinzoon Wouter *bestiert* er nu een kantoorboekhandel.
11. We passeren de nieuwe bibliotheek met naast de ingang een prachtig *poëem* van dorpsdichter Peter Borghaerts, vanavond hier aanwezig, geschreven ter gelegenheid van de opening in 2022. Het is een moderne bibliotheek. Geheel *geïntegreerd* naar de huidige ideeën over de plaats van een bibliotheek in de samenleving. Met een breed maatschappelijk aanbod van activiteiten. Het Taalhuis vindt hier onderdak om inburgeraars te *seconderen* met het Nederlands. En het Boek- en SchrijfPlatform Uithoorn [BSPU], vanavond verantwoordelijk voor het dictee, geeft hier maandelijkse creatieve
*schrijf- en dichtworkshops*.
12. Aan het eind van de kade passeren we het beeld “de Kaashandelaren” welk ons eraan herinnert dat hier ooit een zeer goed *gedijende* kaasmarkt gehouden werd. Boter en kaas werd hoofdzakelijk vanuit De Kwakel en het achterland aangevoerd. Platbodems bevoeren de Kleine Drecht, nu nog slechts een sloot langs de Drechtdijk, met zuivel of vee via het “Gat van Schelling” naar de markt in Uithoorn. De Boterdijk ontleent hieraan zijn naam.
13. De Kaashandelaren staat bij het voormalige raadhuis van de gemeente. Nu herbergt het restaurant Geniet aan de Amstel met aan de achterzijde een groot terras aan het water en biedt het onderdak aan maandelijkse Open Voordrachten en boekpresentaties van Uithoornse schrijvers en dichters. In de gevel zien we een gebakken *plaquette*: de barmhartige Samaritaan, met in de *rechterbovenhoek* het wapen van Vierlingsbeek, geschonken door de inwoners van dit in de oorlog verwoeste *Brabantse* dorp als dank voor de hulp van Uithoorn bij de wederopbouw.
14. Voorbij het restaurant lopen we de Dorpsstraat in. Meteen links zien we het voormalige woonhuis van de Joodse juwelier Wolf Blom met in de gevel ‘Sjalom’ gemetseld. *Ertegenover* opende de pas *drieëntwintigjarige* Anna Blok in 1938 haar eerste *confectiemodezaak*. Met een minimum aan *accessoires* uiteraard, het was *tenslotte*
[per slot van rekening] crisis. We passeren nu de Blomstraat. Deze straat is vernoemd naar de familie Blom, een sociale en actieve familie in het dorpsleven. Velen van de Joodse gemeenschap zijn er in de oorlog afgevoerd en vermoord. Ook de familie Blom ontkwam niet aan deze *nazipraktijk*. Overigens overleefde de juwelier zelf de kampverschrikkingen en zette zich weer volledig in in het Uithoornse. De straatnaam is een *hommage* aan deze familie. In 1947 werd de *gedecimeerde* Joodse gemeenschap in Uithoorn, waarvan de synagoge in de Mennonietenbuurt stond, ontbonden en toegevoegd aan Amsterdam.
15. We gaan verder en komen aan bij de Raadhuisstraat. Links zien we de Irenebrug, in de Tweede Wereldoorlog omgedoopt tot Admiralenbrug, want de bezetter *achtte* die herinneringen aan het koningshuis niet gewenst. Om diezelfde reden werd de Wilhelminakade de Thamerkade en de Beatrixlaan de Cornelis Tromplaan.
16. Hier *beëindigen* we vandaag dit eerste Groot Uithoorns Dictee. Uw formulier(!) wordt nu opgehaald om te worden nagekeken terwijl u even kunt ontspannen met een drankje en hapje alvorens u weer in te spannen voor de pubquiz. Daarna volgen de uitslagen en de prijsuitreiking.
Shoot-out bij gelijke stand
17. Duikend in de historie van ons dorp diende zich regelmatig de *kip-of-eivraag* aan. De opsteller van dit dictee kende meerdere *stresssituaties* per dag. In het burgemeester Kootbad werd er aanvankelijk niet *geaquajogd*. Wel kon men er na een robbertje zwemmen onder een koude douche de haren *shampooën*. ’s Winters kon er op het Zijdelmeer *geshorttrackt* worden bij verlichting en *speakerboxen*. Een *cafeetje* was er niet, men moest het doen met enkele *koek-en-zopietenten*. Ook de *mcdonaldisering* had nog niet plaatsgevonden, maar met warme rookworst draaide menig schaatser zijn rondjes *op z’n janboerenfluitjes*, niet zelden gadegeslagen door *gestreste* *gepreoccupeerde* *co-ouders* langs de kant.
Extra
Wat is een cisterciënzer?
Een monnik uit de orde der cisterciënzers, bekwame waterwegbouwers in de middeleeuwen.
